Επειδή μερικές φορές, είναι καλό να διαβάζεις τα πράγματα ανάποδα και να τα ερμηνεύεις από πίσω προς τα εμπρός, επειδή κάθε τι κρύβει και ενέχει (ίσως και για αυτό ενοχοποιεί) το ακριβώς αντίθετό του, επειδή χρειάζεται κάμποσο ψύχος για να επαναθερμανθούν κάποιες σχέσεις, επειδή η έλλειψη πετρελαίου κάνει τους ανθρώπους να αγγίζονται και να αγκαλιάζονται, ας πάρουμε μια γεύση από μια διάλεξη της κυρίας Γεωργοπούλου Παναγιώτας, Επίκουρης Καθηγήτριας στο Πάντειο Παν/μιο:
"Για τον Borgmann, η ευτυχία και η χαρά της ζωής που υποσχόταν η σύγχρονη τεχνολογία δεν έχουν επιτευχθεί, παρά τις γιγάντιες προσπάθειες δύο αιώνων. Προκειμένου να ερμηνεύσει τα εστιακά πράγματα έναντι του παραδείγματος της συσκευής, ως δύο διαφορετικά πρότυπα ανθρώπινων πράξεων ή κόσμων, συγκρίνει την παραδοσιακή πυροστιά με το σύγχρονο σύστημα της κεντρικής θέρμανσης.
Η πυροστιά ανήκει σ’ ένα είδος κόσμου όπου συγκεντρώνει γύρω από έναν χώρο-επίκεντρο ένα ολόκληρο σύνολο πράξεων: τις δραστηριότητες της σπιτονοικοκυράς, του αγρότη, του κτηνοτρόφου, της κοπής δέντρων, προετοιμασίας της φωτιάς και του μαγειρέματος, θέρμανσης του σπιτιού κ.λπ. Η πυροστιά συνιστά έναν τρόπο ζωής καθώς βρίσκεται στο επίκεντρο ενός συνόλου εστιακών πρακτικών. Όπως περιγράφεται από τον ίδιο: «Η χρησιμότητα μιας θερμάστρας δεν περιοριζόταν στην παροχή θερμότητας. Η θερμάστρα ήταν εστία, πυροστιά, ένας τόπος γύρω από τον οποίο συγκεντρώνονταν οι ασχολίες και η σχόλη μιας οικογένειας, κι έτσι έδινε στο σπίτι ένα κέντρο. Η ψυχρότητά της συμβόλιζε το πρωινό, και η αναθέρμανσή της ήταν σημάδι ότι η ημέρα άρχιζε. Ανέθετε καθήκοντα σε κάθε μέλος της οικογένειας, τα οποία καθόριζαν τη θέση του μέλους μέσα στο νοικοκυριό. Η μητέρα άναβε τη φωτιά, τα παιδιά φρόντιζαν να μην σβήσει, ο πατέρας έκοβε καυσόξυλα. Η θερμάστρα παρείχε σε όλη την οικογένεια έναν κανονικά επαναλαμβανόμενο, σωματικό δεσμό με τον ρυθμό των εποχών, που ήταν συνυφασμένος με την απειλή του ψύχους και με τη θαλπωρή της ζεστασιάς».
Στον αντίποδα του κόσμου της πυροστιάς τοποθετείται ο κόσμος της κεντρικής θέρμανσης. Βασικό γνώρισμα αυτού του κόσμου συνιστά ο αποσωματοποιημένος ή εξαϋλωμένος χαρακτήρας του. Η κεντρική θέρμανση αποτελεί έναν τύπο τεχνολογίας που έχει την τάση να συγκαλύπτει τις ιδιότητές της και να μας αποκόπτει από το σύνολο των εστιακών πρακτικών που σχετίζονταν με την πυροστιά ως εστιακό πράγμα. Στο επίκεντρο πλέον της ζωής, εξαιτίας αυτού του μηχανισμού αφαίρεσης ή συγκάλυψης της συσκευής από τα συγκεκριμένα περιεχόμενά της βρίσκονται μόνο τα καταναλωτικά αγαθά με την επιπόλαιη και επιφανειακή ικανοποίηση. Ο Borgmann γράφει χαρακτηριστικά: «Ένα μηχάνημα όπως το σύστημα κεντρικής θέρμανσης παρέχει απλώς θερμότητα και μας απαλλάσσει από όλα τα συναφή καθήκοντα. Αυτά τα έχει αναλάβει ο μηχανισμός της συσκευής. Ο μηχανισμός δεν απαιτεί ούτε την επιδεξιότητά μας ούτε την σωματική μας ρώμη ούτε καν την προσοχή μας, ενώ όσο περισσότερο ανεπαίσθητη είναι η παρουσία του τόσο λιγότερες είναι οι απαιτήσεις του. Με την πρόοδο της τεχνολογίας, επομένως, ο μηχανισμός μιας συσκευής έχει την τάση να συγκαλύπτεται ή να συρρικνώνεται. Απ’ όλες τις φυσικές ιδιότητες του μηχανήματος, κρίσιμες και αξιοπρόσεκτες είναι μόνο εκείνες οι οποίες συγκροτούν το καταναλωτικό αγαθό που μας προμηθεύει. Μιλώντας όχι αυστηρά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το καταναλωτικό αγαθό του μηχανήματος είναι “ο λόγος για τον οποίο υπάρχει το μηχάνημα”. Στην περίπτωση του συστήματος κεντρικής θέρμανσης, το αγαθό είναι η θέρμανση, για το τηλέφωνο η επικοινωνία, για το αυτοκίνητο η μεταφορά, για το κατεψυγμένο φαγητό είναι ένα γεύμα, για το στερεοφωνικό συγκρότημα η μουσική».
Για τον Borgmann, αν και έχουν εγκατασταθεί η ασημαντότητα και η επιπολαιότητα στον πυρήνα της ζωής, είναι δυνατόν να υπάρξει μια μεταρρύθμιση της νεωτερικής τεχνικής. Αυτή η θέση του επιτρέπει να υπερπηδήσει τις νεωτερικές εμμονές για τον αναπόδραστο χαρακτήρα (αρνητικό ή θετικό) της τεχνολογικής ανάπτυξης. Η τεχνολογία είναι αναδιαρθρώσιμη μέσω της επανεύρεσης και ενίσχυσης των εστιακών δραστηριοτήτων. Εδώ φέρνει ως παράδειγμα την κατεψυγμένη τροφή, επισημαίνοντας ότι η σύγχρονη τεχνολογία δεν αποκλείει τη δυνατότητα αναβίωσης των εστιακών πρακτικών και ενδιαφερόντων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να προετοιμαστεί ένα γεύμα, όπως αυτό θα παρασκευαζόταν στο πλαίσιο εστιακών δραστηριοτήτων. Φρέσκα λαχανικά, μυρωδικά από τον κήπο ή τη γλάστρα, προετοιμασία του γεύματος, συντροφικότητα, επικοινωνία μπορούν να μετασχηματίζουν ένα γεύμα σε αισθητικό και τελετουργικό γεγονός.
Κλείνοντας, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η προσέγγιση του Borgmann αναμφισβήτητα απηχεί μια ρομαντική διάθεση που αντλείται από την χαϊντεγκεριανή κριτική της νεωτερικής τεχνικής. Ωστόσο ο ίδιος δεν επιθυμεί την επάνοδο σε προνεωτερικούς σχηματισμούς και δεν παγιδεύεται σε μια γενικευτική απόρριψη της τεχνολογικής ανάπτυξης. Μεγάλο μέρος της υπόσχεσης της νεωτερικής τεχνολογίας (απελευθέρωση από τον μόχθο και τον πόνο) έχει εκπληρωθεί.
Σύμφωνα με τον Borgmann, το «ευ ζην», ο άριστος βίος, είναι αυτό που παραμένει ανεκπλήρωτο. Ένας τρόπος εύρεσης του «ευ ζην» είναι η επανάκτηση των εστιακών πρακτικών: «Όταν η ζωή μας επικεντρώνεται γύρω από κάποιο εστιακό ενδιαφέρον, τότε η τεχνολογία βαθαίνει και επεκτείνει τον κόσμο με μοναδικό τρόπο και μας επιτρέπει να γίνουμε αυθεντικοί πολίτες του»."
"Για τον Borgmann, η ευτυχία και η χαρά της ζωής που υποσχόταν η σύγχρονη τεχνολογία δεν έχουν επιτευχθεί, παρά τις γιγάντιες προσπάθειες δύο αιώνων. Προκειμένου να ερμηνεύσει τα εστιακά πράγματα έναντι του παραδείγματος της συσκευής, ως δύο διαφορετικά πρότυπα ανθρώπινων πράξεων ή κόσμων, συγκρίνει την παραδοσιακή πυροστιά με το σύγχρονο σύστημα της κεντρικής θέρμανσης.
Η πυροστιά ανήκει σ’ ένα είδος κόσμου όπου συγκεντρώνει γύρω από έναν χώρο-επίκεντρο ένα ολόκληρο σύνολο πράξεων: τις δραστηριότητες της σπιτονοικοκυράς, του αγρότη, του κτηνοτρόφου, της κοπής δέντρων, προετοιμασίας της φωτιάς και του μαγειρέματος, θέρμανσης του σπιτιού κ.λπ. Η πυροστιά συνιστά έναν τρόπο ζωής καθώς βρίσκεται στο επίκεντρο ενός συνόλου εστιακών πρακτικών. Όπως περιγράφεται από τον ίδιο: «Η χρησιμότητα μιας θερμάστρας δεν περιοριζόταν στην παροχή θερμότητας. Η θερμάστρα ήταν εστία, πυροστιά, ένας τόπος γύρω από τον οποίο συγκεντρώνονταν οι ασχολίες και η σχόλη μιας οικογένειας, κι έτσι έδινε στο σπίτι ένα κέντρο. Η ψυχρότητά της συμβόλιζε το πρωινό, και η αναθέρμανσή της ήταν σημάδι ότι η ημέρα άρχιζε. Ανέθετε καθήκοντα σε κάθε μέλος της οικογένειας, τα οποία καθόριζαν τη θέση του μέλους μέσα στο νοικοκυριό. Η μητέρα άναβε τη φωτιά, τα παιδιά φρόντιζαν να μην σβήσει, ο πατέρας έκοβε καυσόξυλα. Η θερμάστρα παρείχε σε όλη την οικογένεια έναν κανονικά επαναλαμβανόμενο, σωματικό δεσμό με τον ρυθμό των εποχών, που ήταν συνυφασμένος με την απειλή του ψύχους και με τη θαλπωρή της ζεστασιάς».
Στον αντίποδα του κόσμου της πυροστιάς τοποθετείται ο κόσμος της κεντρικής θέρμανσης. Βασικό γνώρισμα αυτού του κόσμου συνιστά ο αποσωματοποιημένος ή εξαϋλωμένος χαρακτήρας του. Η κεντρική θέρμανση αποτελεί έναν τύπο τεχνολογίας που έχει την τάση να συγκαλύπτει τις ιδιότητές της και να μας αποκόπτει από το σύνολο των εστιακών πρακτικών που σχετίζονταν με την πυροστιά ως εστιακό πράγμα. Στο επίκεντρο πλέον της ζωής, εξαιτίας αυτού του μηχανισμού αφαίρεσης ή συγκάλυψης της συσκευής από τα συγκεκριμένα περιεχόμενά της βρίσκονται μόνο τα καταναλωτικά αγαθά με την επιπόλαιη και επιφανειακή ικανοποίηση. Ο Borgmann γράφει χαρακτηριστικά: «Ένα μηχάνημα όπως το σύστημα κεντρικής θέρμανσης παρέχει απλώς θερμότητα και μας απαλλάσσει από όλα τα συναφή καθήκοντα. Αυτά τα έχει αναλάβει ο μηχανισμός της συσκευής. Ο μηχανισμός δεν απαιτεί ούτε την επιδεξιότητά μας ούτε την σωματική μας ρώμη ούτε καν την προσοχή μας, ενώ όσο περισσότερο ανεπαίσθητη είναι η παρουσία του τόσο λιγότερες είναι οι απαιτήσεις του. Με την πρόοδο της τεχνολογίας, επομένως, ο μηχανισμός μιας συσκευής έχει την τάση να συγκαλύπτεται ή να συρρικνώνεται. Απ’ όλες τις φυσικές ιδιότητες του μηχανήματος, κρίσιμες και αξιοπρόσεκτες είναι μόνο εκείνες οι οποίες συγκροτούν το καταναλωτικό αγαθό που μας προμηθεύει. Μιλώντας όχι αυστηρά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το καταναλωτικό αγαθό του μηχανήματος είναι “ο λόγος για τον οποίο υπάρχει το μηχάνημα”. Στην περίπτωση του συστήματος κεντρικής θέρμανσης, το αγαθό είναι η θέρμανση, για το τηλέφωνο η επικοινωνία, για το αυτοκίνητο η μεταφορά, για το κατεψυγμένο φαγητό είναι ένα γεύμα, για το στερεοφωνικό συγκρότημα η μουσική».
Για τον Borgmann, αν και έχουν εγκατασταθεί η ασημαντότητα και η επιπολαιότητα στον πυρήνα της ζωής, είναι δυνατόν να υπάρξει μια μεταρρύθμιση της νεωτερικής τεχνικής. Αυτή η θέση του επιτρέπει να υπερπηδήσει τις νεωτερικές εμμονές για τον αναπόδραστο χαρακτήρα (αρνητικό ή θετικό) της τεχνολογικής ανάπτυξης. Η τεχνολογία είναι αναδιαρθρώσιμη μέσω της επανεύρεσης και ενίσχυσης των εστιακών δραστηριοτήτων. Εδώ φέρνει ως παράδειγμα την κατεψυγμένη τροφή, επισημαίνοντας ότι η σύγχρονη τεχνολογία δεν αποκλείει τη δυνατότητα αναβίωσης των εστιακών πρακτικών και ενδιαφερόντων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, μπορεί να προετοιμαστεί ένα γεύμα, όπως αυτό θα παρασκευαζόταν στο πλαίσιο εστιακών δραστηριοτήτων. Φρέσκα λαχανικά, μυρωδικά από τον κήπο ή τη γλάστρα, προετοιμασία του γεύματος, συντροφικότητα, επικοινωνία μπορούν να μετασχηματίζουν ένα γεύμα σε αισθητικό και τελετουργικό γεγονός.
Κλείνοντας, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η προσέγγιση του Borgmann αναμφισβήτητα απηχεί μια ρομαντική διάθεση που αντλείται από την χαϊντεγκεριανή κριτική της νεωτερικής τεχνικής. Ωστόσο ο ίδιος δεν επιθυμεί την επάνοδο σε προνεωτερικούς σχηματισμούς και δεν παγιδεύεται σε μια γενικευτική απόρριψη της τεχνολογικής ανάπτυξης. Μεγάλο μέρος της υπόσχεσης της νεωτερικής τεχνολογίας (απελευθέρωση από τον μόχθο και τον πόνο) έχει εκπληρωθεί.
Σύμφωνα με τον Borgmann, το «ευ ζην», ο άριστος βίος, είναι αυτό που παραμένει ανεκπλήρωτο. Ένας τρόπος εύρεσης του «ευ ζην» είναι η επανάκτηση των εστιακών πρακτικών: «Όταν η ζωή μας επικεντρώνεται γύρω από κάποιο εστιακό ενδιαφέρον, τότε η τεχνολογία βαθαίνει και επεκτείνει τον κόσμο με μοναδικό τρόπο και μας επιτρέπει να γίνουμε αυθεντικοί πολίτες του»."
2 σχόλια:
Είμαι σπουδάστρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και λάτρισσα των διαλέξεων της κυρίας Γεωργοπούλου. Το κείμενο αυτό για μένα είναι μια ενδιαφέρουσα αφετηρία για κάποιες περαιτέρω αναζητήσεις σχετικά με την τεχνολογία και τη μεταβολή των κοινωνικών σχέσεων που έχει επιφέρει η ανάπτυξη και η διάδοσή της. Θα ήθελα, όμως, να ρωτήσω το εξής: Από ποιό μάθημα της κ. Γεωργοπούλου είναι παρμένο το απόσπασμα που παραθέσατε;
Σας ευχαριστώ και καλή συνέχεια στο πολύ ενδιαφέρον έργο σας!
Καλημέρα! Είσαι τυχερή αγαπητή φίλη, που ως σπουδάστρια μπορείς δια ζώσης να γεύεσαι τη μαγεία αυτών των καθηγητών!
Η διάλεξη αυτή, είναι από ένα πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα e-learning που παρακολουθώ το οποίο το διοργανώνει η σχολή μου, το τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, στο Παν/μιο Αιγαίου.
Καλή συνέχεια!
Δημοσίευση σχολίου