"...Elsewhere I have described how different sociocultural groups utilize different languages of distress in communicating their suffering to others, including to doctors. A clinician who is unable to 'decode' this language, which may be verbal or non-verbal, is in danger of making the wrong diagnosis. For example, in Zola's study the Italian Americans presented their illness in a more voluble, emotional and dramatic way, complaining of many more symptoms, and stressing its effect on their social circumstances, while by contrast the Irish American tended to underplay their symptoms. Where no organic disease was found, the physicians tended to diagnose the Italians as having neurotic or psychological conditions, such as tension headaches, functional problems or personality disorder, while the Irish were given a neutral diagnosis such as 'nothing found at tests', without being labelled neurotic. At the same time, the Irish stoicism in the presentation of illness could lead to more serious conditions being messed. Zborowski's findings were similar, in his study of responses to pain by Irish American, Italian American and Jewish American patients in New York; the more emotional the language of distress, the more likely was the patient to be wrongly labelled neurotic or over-emotional".
"...Western medicine focuses increasinglyjon the individual patient and his or her problems, but it may be the family -or even the community- who are pathological, and not the individual. An inapppropriate focus only on te individual and their symptoms, and ignoring wider social issues, may make both a consensus and a solution to the problem, difficult to achieve".
"...Given the marked variation in cultural definition of 'normal' and 'abnormal' throughout the world, can one make meaningful comparisons between mental illness in different groups and societies? Landy has summarized two of the questions faced by medical anthropologists and cross-cultural psychiatrists who have examined this problem:
1. Can we speak of some aspects of behaviour as normal or abnormal in a panhuman sense?
2. Are the psychoses of Western psychiatric experience and nosology universal and transcultural, or are they strongly shaped by cultural pressures and conditioning?"
(από το "Culture, Health and Illness" του Cecil G. Helman, χωρίς άδεια)
Πάντα αναρωτιόμουν αυτοί οι ψυχίατροι, πώς τα καταφέρνουν και βγάζουν διάγνωση, όταν ουσιαστικά έχουν να παλέψουν και να 'κρίνουν' τη λειτουργία, (δηλαδή τη φυσιολογία και την παθολογία) του πιο πολύπλοκου οργάνου που έχουμε: του μυαλού μας. Πόσο στέρεες είναι οι βάσεις που πατάνε; Πόσο σίγουρος είναι ο συλλογισμός τους για τον παθολογικό συλλογισμό του συνανθρώπου-ασθενούς τους; Και φυσικά πάντα με ξάφνιαζε η ευκολία με την οποία δίνουν το τάδε χαπάκι, το δίνα ηρεμιστικό, το νέο αγχολυτικό και το παλαιότερο και δοκιμασμένο υπνωτικό...
Θεωρώ ότι από τα παραπάνω αποσπάσματα διαφαίνεται έστω και λίγο η υποκειμενικότητα με την οποία κρίνουν οι ψυχίατροι, και γενικά οι ιατροί, τα πράγματα. Αν ο συγκεκριμένος ιατρός δεν έχει κάποιες γνώσεις κοινωνικής ανθρωπολογίας, αλλά και ευρύτερης κοινωνικής συναίσθησης για τον τρόπο που μια κοινωνία λειτουργεί ή δυσλειτουργεί (για να μην κατηγορηθώ ότι ξεχωρίζω μόνο την Κοινωνική Ανθρωπολογία από τις κοινωνικές επιστήμες), τότε επισκιάζεται το ιατρικό έργο. Αν ο ιατρός δεν έχει βασικές γνώσεις ανθρώπινης συμπεριφοράς και κοινωνικοποίησης, δεν μπορεί να μπει μέσα στο παιχνίδι της ιατρικής-της-ψυχής. Αν δεν αντιληφθεί το πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται μια σημασμένη ως αντικανονική ή αποκλίνουσα συμπεριφορά, δεν μπορεί να δει τον άρρωστο. Και μην μου πει κανείς ότι ένα εξάμηνο Ψυχολογίας και άλλο ένα Ψυχιατρικής στο πανεπιστήμιο, αρκούν για να προσεγγίσεις κατάματα το πλαίσιο της πάθησης πριν το ονομάσεις κάτι ως ψυχοπαθολογικό.
Πολύ ωραία διαπραγματεύεται αυτό το θέμα η ταινιάρα "Ο Βασιλιάς". Με αφορμή αυτήν ταινία σας ρωτώ: γιατί ο κοινωνικά απροσάρμοστος είναι κοινή πεποίθηση ότι είναι και ψυχικά ασθενής; Και να σας το πώ αντίστροφα το ερώτημα: γιατί κάποιος που δηλώνει στην πολεοδομία του χωριού του ότι ο γείτονάς του παρανομεί επειδή χτίζει ένα τριώροφο με πλαστή άδεια και παράβαση του όριου δόμησης, βαφτίζεται από όλο το χωριό ως ρουφιάνος; Ποιός είναι ο ψυχικά ασθενής, αυτός που προσπαθεί να είναι νόμιμος ή αυτός που προσπαθεί να είναι παράνομος; Εδώ όμως ανοίγει μια πολύ μεγάλη κουβέντα, περί της αξιοπιστίας και της έννοιας του νόμου, οπότε σταματώ εδώ το θέμα. Ένα τελευταίο ερώτημα: ποιός είναι ο ψυχικά ασθενής, αυτός που ακολουθεί το πλήθος ή αυτός που βαδίζει τον δικό του δρόμο; Στο νου μου έρχεται μια σπουδαία φράση του Κολοκοτρώνη: "Ο κόσμος μας έλεγε τρελούς"... Αναλογιστείτε λοιπόν πριν κολλήσετε την ετικέτα σε κάποιον ότι είναι παλαβός...
Γενικά όπως θα έχετε καταλάβει, με αφορμή το σπουδαίο βιβλίο από όπου και τα αποσπάσματα που παραθέτω στην αρχή, με απασχολεί αυτή την περίοδο η σχέση Ιατρικής και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, ίσως στα πλαίσια μιας προσπάθειας προσωπικής ενδοσκόπησης, για να διαγνώσω ποιά ιδιότητα τελικά υπερισχύει περισσότερο μέσα μου. Μετά το παραπάνω γκόλ της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας (οπότε το σκόρ γίνεται 3-2 υπέρ της), και με δεδομένης της χρονικής συγκυρίας που περνώ στη δουλειά, που δείχνει ότι η κατοχή της μπάλας είναι στα πόδια της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, κάπου εδώ ο διαιτητής σφυρίζει. Το ματς τελειώνει. Βγαίνει συμπέρασμα: είμαι κυρίως Κοινωνικός Ανθρωπολόγος, χωρίς φυσικά αυτό να σημαίνει ότι αποποιούμαι την Ιατρική μου ιδιότητα. Απλά λέω ότι η Ιατρική συμπεριλαμβάνεται στις νοητικές αρχές που δομεί η Κοινωνική Ανθρωπολογία και περνά μέσα από νοητικά μονοπάτια που έχει πρώτα φωτίσει η Κοινωνική Ανθρωπολογία. Η Ιατρική είναι και αυτή μια ακόμα κοινωνική συμπεριφορά του ανθρώπου-επιστήμονα, που οφείλει όμως να μην εγκλωβίζεται στα επιστημονικά της όρια και να μην παρακολουθεί τον κόσμο στην ασφάλεια της επιστημονικής της απόστασης, αυτής που κάνει την "περίπτωση ανθρώπινης πάθησης" να φαίνεται στα μάτια του ειδικού ως "περιστατικό"... Αυτή η τελευταία λέξη με κάνει και βγάζω σπυράκια. Μα θα με κάνει να βγάζω ακόμα περισσότερα, έτσι και κατορθώσουν οι του συστήματος μάγκες να την χρησιμοποιώ στο καθημερινό μου ιατρικό λεξιλόγιο.
Και τώρα οφείλω να περιγράψω την χρονική συγκυρία στην οποία βρίσκομαι στη δουλειά: είναι σκληρό να διαπιστώνεις στην ιατρική σου καθημερινότητα ότι υπάρχει ιεραρχία, ότι κάποιος άλλος που έχει ανώτερη θέση από εσένα, αποφασίζει κάτι τελείως διαφορετικό από εσένα. Κάτι που ίσως σκοτώσει τον ασθενή. Παραδείγματα:
- όταν εσύ θεωρείς ότι κάποιος έχει στηθάγχη Prinzmetal και ο ειδικός καρδιολόγος τον θρομβολύει γιατί θεωρεί ότι έχει απόφραξη, τότε κάποιος δεν κάνει καλά τη δουλειά του (σημειωτέον ότι έτερος ειδικος καρδιολόγος θεώρησε ότι ο ασθενής έχει στηθάγχη Prinzmetal... τυχαίο;)
- όταν κάποιος που λέγεται διευθυντής της Α'Π βάζει φουλ κορτιζόνες και κεφαλοσπορίνες γ' και δ' γενιάς ΣΕ ΟΛΟΥΣ όσους μπαίνουν στην κλινική του, με σκοπό να τους βγάλει το συντομότερο δυνατό χωρίς καμία διερεύνηση της παθολογίας τους, και κάποιος άλλος κακόμοιρος που λέγεται επιμελητής Β' της ίδιας κλινικής που τυγχάνει να είναι γένους θηλυκού (όοοοχι δεν παίζει καμία μα καμία σχέση το φύλο και η κοινωνική του διαφοροποίηση, μην ακούτε τι λέει η Κοινωνική Ανθρωπολογία), τρέχει σαν τον μαλάκα να διορθώσει τα αδιόρθωτα και καταλήγει να μην μιλιέται με τον διευθυντή, τότε καταλαβαίνεται ότι η ιεραρχία στην ιατρική παίζει το ρόλο της
- όταν προσπαθείς για πολλοστή φορά να πεις -έντονα είναι η αλήθεια- σε αιμοκαθαιρόμενο να έρθει στην ώρα του για έναρξη της συνεδρίας και να μην καθυστερεί εσκεμμένα και προκλητικά, τότε συναντάς την κοινωνική ισορροπία που έχει θέσει ο ανώτερός σου, που λέγεται διευθυντής και προϊσταμένη, και προσπαθείς να μαζευτείς θεωρώντας ότι μπορεί και να τους εκθέτεις, (ποιός είσαι εσύ ρε μεγάλε και από πού ήρθες να μας αλλάξεις τις ισορροπίες), τότε λες να άει παρατάτε με ήσυχο όλοι και όλες, κρατήστε το τσιφλικάκι σας και ας καεί το μαγαζάκι σας. Οι δικοί σας συγγενείς και συμπολίτες θα πεθάνουν, όχι οι δικοί μου. Εγώ θα φύγω σε λίγο και το πιο πιθανό να με ξεχάσετε μετά από λίγο διάστημα.
Είδατε σε τι σημείο σε φτάνει η κοινωνική δομή εκάστοτε χώρου; Πώς να μην θεωρώ λοιπόν μετά, ότι οποιαδήποτε συμπεριφορά είναι ενταγμένη σε ένα πλαίσιο με ιδιαίτερους κάθε φορά κανόνες και όρους του παιχνιδιού; Ακόμα και η ιατρική συμπεριφορά είναι πρώτα από όλα συμπεριφορά και μετά ιατρική, άρα είναι πρώτα από όλα κοινωνικά προσδιορίσιμη και ύστερα επιστημονικά.
Τελικό αποτέλεσμα λοιπόν: Ιατρική vs Κοινωνική Ανθρωπολογία: 2-3
