Η απουσία ως προσφορά

Αναδημοσίευση από την "Καθημερινή" στις 18/12/08 από έναν καλό φίλο.

Η «απουσία» ως προσφορά

Κύριε διευθυντά

Είχα αρχίσει να γράφω μια συγχαρητήρια επιστολή στον πρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, γιατί μέσα στο ζοφερό περιβάλλον της απογοητεύσεως, της απαισιοδοξίας και της πολυλάλου αφωνίας μας, έριξε με την υποβολή της παραιτήσεώς του μιαν ακτίνα ελπίδας και αισιοδοξίας. Μας υπενθύμισε ότι η εξουσία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσον, που αν τεθεί στην υπηρεσία του κοινού καλού μπορεί να το υπηρετήσει αποτελεσματικά με πολλούς τρόπους. Ιδιαίτερα σήμερα που η εξουσία - Κίρκη (όχι μόνο η κρατική, αλλά και η κάθε μορφής και αποχρώσεως) αγγίζοντας με το ραβδί της την ανθρώπινη αξιοπρέπεια τη μεταμορφώνει σε θεραπαινίδα της ιδιοτέλειας, του αμοραλισμού και της απληστίας. Δεν πρόλαβα να τελειώσω το γράμμα όταν έμαθα για την ανάκληση της παραιτήσεως. Σίγουρα ο αγαπητός πρύτανης θα είχε νέα δεδομένα που τον οδήγησαν σε αναθεωρημένες σκέψεις και αποφάσεις - φυσικά απολύτως σεβαστές. Προσωπικά, αθεράπευτα ρομαντικός και αποδεδειγμένα ουτοπιστής, συνέχισα το γλυκό όνειρο στο οποίο με το άκουσμα της πρώτης του απόφασης είχα βυθιστεί: Να προλάβω, έστω και για λίγο, να ζήσω μέσα σε μια κοινωνία όπου η «απουσία» και η «παραίτηση» θα είναι τόσο ζωντανή και δημιουργική όσο και η εκρηκτική «παρουσία», συνοδεία κραυγών, λιθοβολισμών, εμπρησμών και αποδομήσεως των πάντων. Ας μου επιτραπεί να πιστεύω ότι στους αγώνες δεν είναι πάντοτε νικητές αυτοί που κατατροπώνουν τον αντίπαλο, αλλά και εκείνοι που πέφτουν «πειθόμενοι» σε κάποια «ρήματα» θυσίας και επωδύνου απαρνήσεως.

Ανδρεας Κ. Ντεληθεος - Αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών


Και εγώ του απαντάω με τα λόγια της γιαγιάς μου: "δίκιο έχεις παιδάκι μου, αλλά πού να το βρεις και εσύ..."

Έχετε αναρωτηθεί γιατί ο Δον Κιχώτης έχει μείνει σαν ένα από τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά έργα; Διότι περιγράφει κάποιον που συνεχίζει να κυνηγά τα όνειρά του με κάθε κόστος, όταν όλοι και όλα γύρω του δεικνύουν ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει. Κύριε Δον Ντεληθέο, έχετε σπάσει το αεικίνητο! Οι φυσικοί οφείλουν να το παραδεχτούν! Καλημέρα όπου και αν είστε!

Τι είναι αυτό που μας ενώνει, μας χωρίζει, μας πληγώνει;

Παρακαλώ σταματήστε ό,τι και αν κάνετε αυτή τη στιγμή και κοιτάξτε γύρω σας! Τι βλέπετε; Ανθρώπους που μαζί ή μόνοι προσπαθούν να επιβιώσουν. Αυτή η φράση είναι από τις πιο δύσκολες στην κατανόησή της, καθώς κάθε της λέξη σηκώνει πολύ συζήτηση και μπορεί να ερμηνευτεί ποικιλοτρόπως. Αν επιχειρήσετε όμως να την αναλύσετε ίσως έρθετε πιο κοντά στις αιτίες που οδήγησαν την Ελλαδίτσα μας στην άναρχη, νέα της αρχή… Θα προσπαθήσω δίπλα από κάθε λέξη να βάζω κάποια ερωτήματα και σκέψεις που άναρχα ξεπηδούν από το νου μου.
Άνθρωποι: πρόκειται για ζώα; Για κάτι ανώτερο ή κατώτερο από τα ζώα; Πρόκειται για μηχανές; Ποιο είναι το «πρώτο κινούν» κάθε πράξης τους; Η λογική, το συναίσθημα ή τα ορμέφυτα; Τι αναζητούν;
Μαζί: τι σχηματίζουν οι άνθρωποι μαζί; Κοινωνία, αγέλη, μάζα, όχλο ή λόχο; Υποτίθεται ότι η ανθρώπινη κοινωνία είναι αποτέλεσμα μιας άτυπης συμφωνία μεταξύ των ατόμων της με σκοπό να διατηρήσει τις ισορροπίες στις κατασπαρακτικές εξορμήσεις των πιο μύχιων στοιχείων που συνθέτουν την προσωπικότητα. Η κοινωνία είναι μια δημιουργία που στόχο έχει στην από κοινού αναζήτηση των μεγάλων λύσεων των υπαρξιακών προβλημάτων των μονάδων που την αποτελούν. Με άλλα λόγια κάποιοι πρόγονοι με πολύ περισσότερες τρίχες από εμάς που ξεφλούδιζαν και έτρωγαν μπανάνες στα δέντρα, αποφάσισαν ότι είναι καλύτερα να κατέβουν από εκεί ψηλά και να συν-υπάρξουν ώστε με καλύτερες αξιώσεις και πιο οργανωμένα να διεκδικήσουν αυτά που η εσωτερική τους φωνή τους επιτάσσει (καθαρά θέμα καπιταλιστικής θεώρησης: θα κέρδιζαν πιο πολλά από ότι ο καθένας τους χωριστά). Στηρίζεται δηλαδή στην συν-εργασία, στην προσφορά, στην αποδοχή ότι διαφορετικά άτομα δοκιμάζουν ίδιες ανάγκες και βιώνουν παρόμοιες αναζητήσεις, στη συν-φωνία ότι θα μοιράζονται με σκοπό να ικανοποιούνται και να ικανοποιούν. Με απλά μαθηματικά: αν ο κάθε ένας κατόρθωνε να κερδίσει μόνος του 5 αγαθά, τώρα με τη συμμετοχή του στο σύνολο του αναλογούσαν 10, μείον 2 που έπρεπε να θυσιάσει για τον συνάνθρωπό του σαν φόρο συμμετοχής σε αυτό το παιχνίδι, τελικό αποτέλεσμα 8! Άρα σαφέστατα κερδισμένος και ποιοτικά ανανεωμένος. Και όλα αυτά από πού πηγάζουν; Από το γεγονός ότι ένα σύνολο αποκτά παραπάνω ικανότητες από το απλό άθροισμα των επιμέρους μονάδων που το αποτελούν, διότι οι πολλαπλές αλληλεπιδράσεις παράγουν νέα πιο πολύπλοκα ερεθίσματα, μεγαλύτερες προκλήσεις και νέες απαιτήσεις που τελικά γεννούν νέες ικανότητες. Απεναντίας, τι στηρίζει μια αγέλη; Μόνο η δύναμή της. Καμία αλληλεπίδραση, κανένα συμφωνητικό, καμία συμπαράσταση. Ο λύκος όταν επιτεθεί, αδιαφορεί για το αν φάει ο αδερφός του ή αν κινδυνεύει να σκοτωθεί ο φίλος του από την αντίσταση του θηράματος, τον ενδιαφέρει μόνο με την δύναμη και τη φόρα της μάζας -ή αλλιώς του μπούγιου!- να ακινητοποιήσει τον εχθρό και να φάει όσο πιο πολύ του επιτρέπει η μυϊκή του μάζα! Και εκεί αρχίζει και τελειώνει η ύπαρξη μιας αγέλης. Το ερώτημα όμως παραμένει: πολλοί άνθρωποι μαζί τι σχηματισμό συνιστούν σήμερα;!
Μόνος: άνθρωπος μόνος = αγρίμι ή θεός, όπως είχε πει και ένας θνητός θεός.
Προσπαθούν: εδώ οι ερμηνείες αυτής της λέξεως είναι όσες και οι ανθρώπινες υπάρξεις που έχουν περάσει από τούτο τον πλανήτη. Το τι εννοεί ο καθείς προσπάθεια, το τι έντιμη προσπάθεια, το τι αποσκοπεί με κάθε προσπάθεια, τα όρια της προσπάθειάς του, οι θυσίες της κάθε προσπάθειας, οι αντοχές κάθε προσπαθούντος και αναξιοπαθούντος, όλα αυτά λοιπόν συνθέτουν το ανθρώπινο σύμπλεγμα της κοινωνικής πραγματικότητας, αυτό που κάνει τους ανθρώπους να αλληλεπιδρούν και να ματαιοδοξούν, αυτό που παρακινεί τους ανθρώπους να παραμένουν ζωντανοί.
Επι-βιώσουν: εδώ κρύβεται η μαγεία του βίου-επί της γης! Όλοι παλεύουν για επιβίωση, αλλά τι σημαίνει αυτό; Πόσο σημασία έχει η ζωή, πώς την αποτιμούμε, με τι αξίες και χαρακτηριστικά την στολίζουμε, τι αντίκρισμα έχει στη συνείδησή μας η πραγματική έννοια της επιβίωσης; Αλλά εδώ μάλλον φτάνουμε στο ίδιο σημείο από όπου ξεκίνησε το προηγούμενο άρθρο, όπου διαπραγματεύεται το μείζον ερώτημα: Ζούμε για να τρώμε ή τρώμε για να ζούμε; Υπονοώντας φυσικά το τι ορίζουμε σαν επιβίωση. Αλλά και εδώ οι ερμηνείες είναι τόσες όσοι οι ερμηνείς!
Συμπέρασμα: Δεν υπάρχει κανόνας, δεν υπάρχει συνταγή, δεν υπάρχουν κατευθυντήριες οδηγίες για το ποιοι είμαστε, τι κάνουμε και τι θέλουμε. Ακόμα χειρότερα, δεν υπάρχει από μόνο του αυθύπαρκτο νόημα ύπαρξης σε καμία απολύτως ύπαρξη. Υπάρχει όμως κάτι πολύ καλύτερο, η δυνατότητα να δώσουμε εμείς νόημα στην ύπαρξή μας και να μιλήσουμε ειλικρινά γι’αυτό. Έτσι ο καθείς χτίζει τη δική του πραγματικότητα, νοηματοδοτεί τη δική του ζωή. Ένα πράγμα προτείνω μόνο: καλέστε και άλλους σε αυτό το χτίσιμο και βοηθήστε τους άλλους να χτίσουν όταν σας καλούν!

Δημιούργοι και Δημιουργοί

Υπάρχουν φορές που η ψυχολογία σου παίζει τρελά παιχνίδια. Αντιφάσεις, κόμπος στο στήθος, μεγάλες ανατροπές, ακόμα μεγαλύτερες ντροπές, πασπαλισμένες με κόκκους ευτυχίας, σοταρισμένες σε δάκρυα κλαυσίγελου, με γαρνιτούρα χαριτωμένων στιγμών και εκλεκτών εμπειριών. Υπάρχουν φορές που σου αρέσει αυτό το φαί και φορές που δεν τρώγεται… Υπάρχουν πάλι φορές που η ζωή είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο και άλλες που σου προκαλεί κρύο ιδρώτα από την γαστρεντερίτιδα που επιφέρει… Όπως και να ΄χει, το αιώνιο ερώτημα παραμένει: «τρώμε για να ζούμε ή ζούμε για να τρώμε;».
Σκεφτείτε ότι όλα τα κάνουμε για την τροφή, υλική ή πνευματική. Τι εννοώ: αφενός άγχος, πολύωρη εργασία, απουσία από τα οικογενειακά καθήκοντα, τρέξιμο στους δρόμους, αδιαφορία για την ψυχαγωγία, ξεπούλημα τιμής και αξιοπρέπειας, καταπόνηση σώματος, αϋπνίες, ψέματα , διαπληκτισμοί μέχρι και εγκλήματα. όλα αυτά για το χρήμα και τις υλικές απολαύσεις. Αφετέρου, διάβασμα, ξανά διάβασμα, σπουδές, προπτυχιακά, μεταπτυχιακά, διδακτορικά, δια βίου εκπαίδευση, σεμινάρια μια ζωή, υπερεξειδίκευση και όλα αυτά για να θρέψουμε τον πληθωρικό πνευματικό εγωισμό μας, να νοιώσουμε δηλαδή ότι μπορούμε και παράγουμε, ότι μπορούμε και δημιουργούμε σαν ανώτερα όντα που είμαστε.
Τι είδους τροφή όμως είναι αυτή που τελικά τρώμε και τι τρόπους χρησιμοποιούμε για να την κερδίσουμε; Δεν είμαστε δα και ζώα, θα μου πείτε, που το δυνατότερο τρώει το πιο αδύναμο! Είμαστε εκλεπτυσμένα πλάσματα με εκλεπτυσμένους τρόπους! Να μου το ξαναπείτε όμως αυτό όταν αναλογιστείτε τι έχει γίνει όλες αυτές τις μέρες με τα πλιάτσικα, με την ισοπέδωση ύλης και αξιών, την απανθρωπιά που έχει ξεχυθεί σε μορφή αγέλης στους δρόμους. Αλλά η αρρώστια δεν είναι τωρινή, είναι χρόνια, ή για να είμαστε πιο σωστοί ιατρικά, η φάση που περνάμε είναι παρόξυνση χρονίας πάθησης (acute on chronic όπως λένε και οι φίλοι μας αμερικανοί…). Για να αντιληφθείτε την χρονιότητα του προβλήματος αναλογιστείτε πόσα παιδιά πεθαίνουν από ασιτία καθημερινά στις χώρες της Αφρικής την ώρα που κάποιοι ταΐζουν χαβιάρι το σκυλάκι τους, πόσοι πόλεμοι διατηρούνται ακόμα και την ώρα τούτη («για του αφέντη το φαί», που λέει και ο ποιητής υπονοώντας βέβαια «για του αφέντη το πετρέλαιο»…), πόσοι πεθαίνουν καθημερινά από την ανεργία, την φτώχεια, την εξαθλίωση και την οικονομική δυσπραγία, όταν κάποιοι δεν ξέρουν πόσους εργάτες έχουν στην εκ-δούλε-υσή τους (ή αλλιώς στην επιχείρησή τους), πόσοι αναζητούν δικαιοσύνη και προάσπιση των βασικών τους δικαιωμάτων, όπως αυτό του σεβασμού της ύπαρξής τους και της νοημοσύνης τους. Για να μην μιλήσω για μερικούς από τους πιο εκλεπτυσμένους και ειρηνικούς τρόπους που χρησιμοποιούμε για να κερδίσουμε την τροφή μας όπως όπλα, ναρκωτικά, πυρηνικές κεφαλές… Τουλάχιστον τα άλλα ζώα αγωνίζονται σώμα με σώμα για την τροφή τους και όχι από μακρυά, πατώντας ένα κουμπί που εκτοξεύει πυραύλους!
Κύριοι! Δεν τρώνε όλοι κουτόχορτο, δεν καπνίζουνε όλοι τον καπνό σας, δεν πίνουν όλοι το αλκοόλ σας. Κάποιοι προσπαθούν να είναι καθαροί από εξαρτήσεις, υποκατάστατα ζωής και διασκέδασης. Σε κάποιους αρέσει μόνο η πορτοκαλάδα και η γκαζόζα… και απεχθάνονται την πόζα! Κάποιο είναι άνω θρώσκοντα όντα που με το κεφάλι ψηλά προς τον ουρανό, θυμούνται ότι είναι απόγονοι της αστερόσκονης και προσπαθούν να ζήσουν με τιμή και με μια βασική αξία: σεβασμός στην κάθε μορφή ζωής ή με άλλα λόγια, σεβασμός στην κάθε μορφή δημιουργίας. Μόνο τότε θα δημιουργήσουμε, όταν αντιληφθούμε την έννοια της δημιουργίας. Όταν αντιληφθούμε ότι εμείς οι ίδιοι είμαστε δημιουργήματα και μάλιστα ισοδύναμα με όλα τα υπόλοιπα. Μέχρι τότε κάποιοι θα παραμένουν Δημιουργοί και κάποιοι Δημιούργοι της καθημερινότητάς τους...

Πειθώ

Ωραία, σκίζεσαι να κατακτήσεις την πολυπόθητη γνώση, μετά από ξενύχτια, θυσίες, υπαρξιακά κωλύματα και μετά… την ώρα της κρίσεως, αποτέλεσμα μηδέν! Γιατί άραγε; Φταίει ο τρόπος (και όχι ο κόπος); Φταίει η έλλειψη ψυχραιμίας την κατάλληλη στιγμή; Φταίει ότι μια άλλη γνώση – αυτή του «πώς χρησιμοποιώ την γνώση» – δεν έχει κατακτηθεί ακόμα γιατί πολύ απλά δεν έχει ποτέ διδαχθεί; Φταίει ότι θεωρία και πράξη είναι διαφορετικά; Μα και η πράξη τότε δεν πρέπει να έχει κάποια θεωρία, την θεωρία του πράττειν; Αυτή η θεωρία γιατί δεν διδάσκεται στα πανεπιστήμιά μας, παρά αποκτάται μόνο μετά από επανειλημμένους κόλαφους στην επαγγελματική κονίστρα; Αλήθεια αυτό συμβαίνει σε όλες τις χώρες;!

Γιατί όλη αυτή η κουβέντα; Διότι καθημερινά παρατηρώ άτομα που δεν έχουν ιδέα από τη θεωρία, όμως είναι άπιαστοι στην πράξη, ή αλλιώς έχουν τον αέρα του πράττειν, και άτομα που κατέχουν τη θεωρία αλλά τελικά μένουν… άπρακτοι! Επίσης σημειώνω το εξής παράδοξο: γιατί κάποιοι πρέπει να σηκώσουν τον τόνο της φωνής τους σε τέτοια ύψη ώστε να χαρακτηριστούν ως ‘παράφωνη νότα’ σε ένα κοινωνικό σύνολο που θέλει να έχει στα αυτιά του βουλοκέρι, όταν κάποιοι με ευφράδεια λόγου μπορούν να μπουρδολογούν και έτσι να μπουρδουκλώνουν τη σκέψη πολλών; Παράδειγμα 300 μπουρδοπαλίκαρα που αγκυροβολούν κάπου στην π(ε)λατεία Συντάγματος… την ίδια ώρα που κάποια άλλα 300 παλικάρια σκουντουφλούν στο σκοτάδι της ιστορικής λήθης!

Και έρχεται πάλι στο νου μου εκείνη η γελοιογραφία στην οποία ένας ερευνητής αφού παρατηρεί τα γονίδιά του στο μικροσκόπιο, έντρομος σηκώνει το κεφάλι και αναφωνεί: «Πατέρα! Ανακάλυψα ότι έχω γονίδια επιστήμονα αλλά όχι γονίδια επιχειρηματία! Τι θα απογίνω σε αυτή την κοινωνία;».

Κατά τα άλλα… υγιαίνετε!