Άνω σχώμεν τας τελείας...



Συνήθως, όταν η μουσική συναντά την ποίηση, την απογειώνει...


Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις, που την διαστρεβλώνει και την παρεξηγεί, ή τουλάχιστον, την παραλάσσει από την αρχική της νοηματική μορφή με την οποία ο ίδιος ο δημιουργός της, την μπόλιασε...


Ένα τέτοιο τρανταχτό παράδειγμα είναι το ποίημα "Άρνηση" του Σεφέρη, σε μελωποίηση Μίκη Θεοδωράκη.


Και η όλη παρεξήγηση, είναι η αδυναμία της μουσικής να αποδώσει μια άνω τελεία !


Ας παρακολουθήσουμε το ποίημα και ας προσπαθήσουμε να μπούμε στην ατμόσφαιρά του:



Άρνηση 


Στο περιγιάλι το κρυφό 

κι άσπρο σαν περιστέρι 
διψάσαμε το μεσημέρι
μα το νερό γλυφό. 

Πάνω στην άμμο την ξανθή 

γράψαμε τ’ όνομά της
ωραία που φύσηξε ο μπάτης 
και σβήστηκε η γραφή. 

Με τι καρδιά, με τι πνοή, 

τι πόθους και τι πάθος 
πήραμε την ζωή μας• λάθος! 

κι αλλάξαμε ζωή...



Ο ποιητής -κατά τη δική μου πάντα ερμηνεία- προσπαθεί να τονίσει τον τρόπο και τη στάση ζωής τα οποία συνόδευαν τους οδοιπόρους του ποιήματος (αναφέρεται σε πρώτο πληθυντικό) ώστε να πάρουν μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Και όταν αναφωνεί ότι ήταν όλο αυτό "λάθος", δεν περιορίζεται μόνο στην κατεύθυνση ζωής, ως μια απλή επιλογή πορείας, αλλά γιγαντώνεται για να συμπεριλάβει όλα αυτά που υπονοεί πριν την άνω τελεία, δηλαδή, όλο εκείνο το πάθος, την ένταση, την πεποίθηση και την (εν)κάρδια (εν)συναίσθηση ότι διαλέγει μια στάση ζωής -και συνεπώς και μια συγκεκριμένη κατεύθυνση- που αρθρώνεται σε ένα ολόκληρο αξιακό σύστημα συμπεριφοράς και υποστήριξης αυτής της συμπεριφοράς. Άρα, δεν είναι μόνο η κατεύθυνση του δρόμου της ζωής, αλλά είναι όλα εκείνα τα στοιχεία με τα οποία επενδύει την επιλογή του για τη συγκεκριμένη κατεύθυνση καθώς και όλα εκείνα τα εφόδια που κουβαλά στο δισάκι του ο οδοιπόρος για να τον συντροφεύουν στο μακρύ ταξίδι αυτής της κατεύθυνσης. Δεν είναι η κατεύθυνση, αλλά ο δρόμος. Δεν είναι το σημείο του ορίζοντα που μετρά, αλλά η βούληση να φτάσει κανείς ως εκεί. Δεν είναι το τέλος στον χάρτη που αναζητείται επίμονα, αλλά η αρχή του.


Και όταν συνειδητοποιούν οι οδοιπόροι του ποιήματος το λάθος, δεν είναι λοιπόν η λάθος κατεύθυνση, όπως πιθανόν αποδίδεται λανθασμένα από τον τραγουδιστή, ο οποίος δεν φρενάρει και λέει μονοκόματα τη φράση "πήραμε τη ζωή μας λάθος", εξωστρακίζοντας εντελώς την άνω τελεία από το ποίημα, αλλά είναι πρωτίστως η λάθος αντίληψη, η λάθος ενσυναίσθηση, το λάθος αξιακό σύστημα, που η ψυχή γεννά δημιουργώντας ουτοπικές κατευθύνσεις και τις οποίες καλείται έπειτα να διαβεί το τυραγνισμένο σαρκίο... Άρα, το λάθος δεν είναι η διαδρομή, αλλά η χάραξή της και η αρχική πεποίθηση σιγουριάς και πάθους που ντύνει την απόφαση έναρξης μιας τέτοιας διαδρομής...


Το σημείο της άνω τελείας, που διαχωρίζει όλες εκείνες τις σφριγηλές έννοιες περί αξιακού συστήματος πριν από αυτήν, και όλες εκείνες τις αφυδατωμένες έννοιες που έπονται μετά από αυτήν, σε μια ενδιάμεση συνειδητοποίηση του λάθους που χωρίζει αυτούς τους δυο κόσμους, είναι κάτι που διαπραγματεύεται και η Εκκλησία με εκείνο το "άνω σχώμεν τας καρδίας", αλλά και ο άλλος τεράστιος ποιητής Καβάφης με το ποίημα του "Ιθάκη".


Αφενός, η Εκκλησία, επιβεβαιώνει την "εναπόθεση" της καρδιάς του πιστού στο αξιακό σύστημα του Χριστού και σε όλα εκείνα που ο Θεάνθρωπος πρεσβεύει για την Εκκλησία και τους πιστούς της. Η καρδιά λοιπόν, του πιστού, εναποτίθεται και εναπόκειται στο κοσμοείδωλο της χριστιανικής θεώρησης της πραγματικότητας και του αξιακού της ενδύματος. Η ένταση, το πάθος, η συμμετοχή, η πίστη και η πνοή, είναι βασικά προαπαιτούμενα στοιχεία που συνθέτουν τις έννοιες "προ της άνω τελείας", δηλαδή πριν ο πιστός εναποθέσει την καρδιά του και όλη του την ύπαρξη προς τα άνω και προς τον θεό του. Είναι τα στοιχεία εκείνα που γεννούν τη συνειδητοποίηση της κατεύθυνσης που πρέπει κάποιος να βαδίσει.


Το ίδιο εννοεί και ο ποιητής Καβάφης στην "Ιθάκη" του, καθώς εναλλάσσοντας τον ποιητικό του φακό, από πολλές διαφορετικές σκηνές κατευθύνσεων όπως οι Λυστριγόνες και οι Κύκλωπες, τονίζει ότι σημασία έχει, όχι η ίδια η κατεύθυνση, αλλά το ταξίδι, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο συμμετέχεις και πορεύεσαι σε μια κατεύθυνση, ο οποίος είναι ευρύτερος και ανώτερος (δηλαδή σε πιο υψηλό και πολύπλοκο επίπεδο σύλληψης) σε σχέση με την ίδια την κατεύθυνση. Ο τρόπος, η ένταση, το πάθος και η πίστη, όλα αυτά και άλλα πολλά συνθέτουν το αξιακό σύστημα ενός εκάστου από εμάς και όλο μαζί το αξιακό σύστημα είναι με μια λέξη η "Ηθική" του καθενός μας.


Άρα, όταν ο ποιητής Σεφέρης, βάζει την άνω τελεία, είναι για να διαχωρίσει δυο κόσμους αγεφύρωτους, και συγκεκριμένα έναν κόσμο παλαιάς ηθικής και έναν κόσμο νέας ηθικής (που με τα κριτήρια της παλαιάς ηθικής μπορεί αυτή η νέα, να φαντάζει ακόμα και ανήθικη...) και όχι απλά για να διαχωρίσει δυο κατευθύνσεις, μια σωστή από μια λάθος.


Η άνω τελεία λοιπόν, είναι για να διαχωρίσει δυο παντελώς διαφορετικές ζωές και όχι απλά να διαχωρίσει δυο κατευθύνσεις μέσα στην ίδια ζωή...


Η άνω τελεία του ποίηματος, είναι τελικά (δια)δήλωση περίτρανης ηθικής ματαίωσης και ηθικού διχασμού.




"Γράμμα στο Θεό"
Στίχοι: Μαριεύη Μήτρου
Μουσική, Ερμηνεία: Χρήστος Νινιός




"Στέλνω ένα γράμμα στο Θεό, 
σ' όποιον Θεό πιστεύω 
να μου χαρίσει δυο ζωές, 
εσένα να λατρεύω 
να περπατήσω μέσα σου, 
να γίνω η πνοή σου 
το δάκρυ σου, το γέλιο σου, 
καθρέφτης της ψυχής σου 
η αντανάκλασή σου... "






Υ.Γ.1: Δεν είναι τυχαίο που ο Σεφέρης και η σύζυγός του, τόνιζαν στον Θεοδωράκη και τον Μπιθικώτση, τη σημασία που έχει αυτή η άνω τελεία στο ποίημά του και την απαιτούμενη παύση που πρέπει να κάνει ο τραγουδιστής για να δηλωθεί το νόημα... Έλεγαν χαρακτηριστικά: "προσοχή στην άνω τελεία!" και είχαν θυμώσει τελικά που αποδόθηκε διαφορετικά, για να ηχογραφηθεί εκ νέου αργότερα και να αποδοθεί καλύτερα από το Γιώργο Μούτσιο!

Υ.Γ.2: Το πιο μεγάλο ερωτηματικό όμως, με το συγκεκριμένο ποίημα του Σεφέρη (και εκεί για μένα κρύβεται η σπουδαιότητα αυτού του ποιήματος), δεν είναι ο ρόλος της άνω τελείας, όσο ο ίδιος ο τίτλος του. Για ποια άρνηση μιλά ο ποιητής; Για την άρνηση της ζωής απέναντι στους οδοιπόρους της; Για την άρνηση των οδοιπόρων για την πρώτη τους ζωή που τους έβγαλε ως εδώ; Ή για την άρνηση των οδοιπόρων για τη νέα ζωή που πρόκειται να ξεκινήσουν...; Το κάθε ερωτηματικό, και ένα τεράστιο φιλοσοφικό κεφάλαιο...


Ερώτημα χωρίς απάντηση



Ανάμεσα 

στην ανικανότητα της ανωριμότητας



και 

στην κενότητα της νεωτερικότητας














τι να διαλέξεις,

για να συνεχίσεις 

να βλέπεις κατάματα το φως;


Μέχρι να βρεθεί απάντηση, 

ή τρίτη λύση,

τι να σου κάνει πια και η λογική,

πόσο το συναίσθημα ν' ανθίσει;


Οι πρώτοι ξανά που άναψαν καημοί...

Στενότης χώρου.
Στενότης σκέψης.
Στενότης πράξης.

Αυτά βλέπω γύρω μου.

Ένα σύντομο πέρασμα κάτω από την Ακρόπολη,
με έβγαλε εντελώς τυχαία σε μια γωνιά
που κατόρθωσε να ξυπνήσει τις αισθήσεις μου
και να διεγείρει μυαλό, φαντασία,
αναμνήσεις και συναισθήματα...

Μια γωνιά, που ακριβώς επειδή κατόρθωσε
να αλλάξει τις διαστάσεις της στενότητας γύρω μου,
αξίζει να σας την παραθέσω πανοραμικά, σε κανονικό μέγεθος,
όπως είναι, και όχι όπως τα στενά όρια και καλούπια της κοινωνίας μας,
επιζητούν οι σκηνές, οι σκέψεις και οι στιγμές μας, να είναι...



Μαγικό σκηνικό, θαρρείς θεατρικό,
πάντως σίγουρα τονωτικό,
και αντιδιαστελλόμενο με τη στενότητα
που ακόμα και σε αυτήν την ίδια τη γωνιά,
έχουν επιβάλλει οι κανόνες συμπυκνωτικής ανοικοδόμησης...

Ένα λιλιπούτειο θεατράκι του δρόμου λοιπόν,
πίσω του άνθρωποι να τρέχουν να σωθούν
από κάθε είδους εξαρτήσεις και μόδες
που μας έχουν επιβάλλει για να μας συν-θλίβουν τις ζωές,
απέναντι ακριβώς, ένας Καραγκιόζης έτοιμος,
να αναμετρηθεί για μια φορά ακόμη με όλα τα θηρία,
-γύρω του και εντός του-
παραμένοντας πανί με πανί,
σε ένα θέατρο γεμάτο σκιές, παράλογα πρόσωπα
και δίχως νόημα συμπεριφορές απολίτιστων...

Πιο πάνω σε έναν από τους πέριξ τοίχους,
το αποτύπωμα από μια άλλη στάση ζωής:



"Buongiorno Principessa"

να καλημερίζει επίμονα κι ευγενικά,
κάποια πριγκιπική μορφή
που κρύβεται θαρρείς, ακριβώς απέναντι της,
παιχνιδίζοντας με τη δαντέλα του ξύλινου παραθύρου,
κρυφοκοιτάζοντας τη γαλήνη της έρημης (α)γωνίας...



Και εσύ ψάχνεις ακόμα, δύσμοιρε θεατή,
ένα βλέμμα αρχαίο, αθάνατο, καθάριο,
στη στοά των αθανάτων...

Μόνο, που οι στοές αυτές άλλαξαν,
τα βλέμματα έγιναν τηλε-κατευθυνόμενα,



οι άλλοτε πηγές πνευματικής αναζήτησης, περιχαρακώνονται,
μνημονεύοντας ψεύτικα κάποιο ακάνθινο στεφάνι, κάποιου Θεανθρώπου...





Τι τους απειλεί;
Μάλλον η δική σου σωφροσύνη...

Και εκείνες οι αξίες;
Αυτές που καίνε και πυροδοτούν κορμιά,
κινούν τις σάρκες και τις σκέψεις σε άλματα προς το κενό;


Αυτές, φαίνεται σαν να χάθηκαν.
Ή πιο σωστά, σαν ποτέ να μην έζησαν πραγματικά...

Και νιώθεις, ότι "δεν μπορείς να κλάψεις όπως πρώτα..."
και στα μάτια των περαστικών, "κρεμούν ήλιοι χλωμοί..."

Μα ξέρεις, πως μένουν κρυμμένες από την παγωνιά,
κάποιες τέτοιες γωνιές, που ανέλπιστα και άξαφνα,
σε κλέβουν από τις σκέψεις σου,
και με μανιώδη θαλπωρή,
σου δίνουν βήμα και σκηνή,
να αρθρώσεις λόγο...

Και έτσι, "οι πρώτοι ξανά που άναψαν καημοί" μέσα σου,
αναζωπυρώνονται, έστω για μια στιγμή,
ακόμα και δίχως υπαρκτούς θεατές,
και εσύ να δίνεις παράσταση. 

"Ο Καραγκιόζης θεατής του Καραγκιόζη",

είναι η παράστασή σου!



"Δεν αγαπάς"
Ποίηση: Κώστας Καρυωτάκης
Μουσική: Λουκάς Θάνου
Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης



Υ.Γ.: Πιο ταιριαστή μουσική υπόκρουση για αυτό που έζησα δεν νομίζω να βρω...
Και αυτή της αξίζει να βγει έξω από τα στενά όρια!



Φύσις 3



Φύσις και Στρες.

Φυσιολογικό στρες, 
     (θέλουν να μας πείσουν...)
Άδειες τσέπες, 
(θέλουν και τις ζωές μας να αδειάσουν...)


Φύσις και Flight or Fight or Freeze...

But what about the Fridge ?


Μια αντι-στρες ιδέα εδώ.



"Πόλεις του καλοκαιριού"

Στίχοι: Μπέτυ Κομνηνού
Μουσική, Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου


"Και η ζωή σαν στρατός,
σας πονάει και σας αλλάζει..."


Φύσις 2




Φύσις και Φυσικοί.
Φύσις και Φυσικοί Νόμοι.
Φύσις και Παρανόμοι.
Η προέλευσις;
Ο νομοθέτης;

Ένα μπορώ να πω:

κοινός προορισμός
και
αέναα προδιαγεγραμμένη μοίρα...

Μια ιδέα εδώ.



ή πιο απλά:

η Σάρα, η Μάρα και το κακό συναπάντημα... (των πολύπλοκων σκέψεων)


"Σάρα"
Στίχοι: Νίνα Ναχμία
Μουσική, Ερμηνεία: Νένα Βενετσάνου

Φύσις 1




"Μάγεμα η Φύσις και όνειρο,
στην ομορφιά και χάρη...
η μαύρη πέτρα ολόχρυση
και το ξερό χορτάρι..."

Χωρίς λοιπά λόγια!