Αλήθεια, έχετε αναρωτηθεί τί ακριβώς είναι το "έσοδο"; Έσοδο είναι... Χμμμμ...
Αυτή, είναι ίσως η πιο δύσκολη ανάρτηση που προσπαθώ να σηκώσω και να ανεβάσω από την αρχή αυτού του blog, καθότι πρέπει να πω τόσα πολλά πράγματα σε τόσο μικρή έκταση, ώστε η παράθεση εννοιών να μην γίνει κουραστική (εξάλλου εγώ τη σηκώνω όχι οι υπόλοιποι) και ταυτόχρονα να παραμείνει περιεκτική. Στην προσπάθεια αυτή, έχω προσκεκλημένους πολλούς φίλους...
Αυτή η ανάρτηση επίσης έχει άμεση σχέση με τούτο εδώ το blog, καθώς ξέρω ότι ελάχιστοι έως κανείς δεν το διαβάζει. Παρά ταύτα συνεχίζει να υπάρχει επειδή ακριβώς κάτι προσφέρει στον δημιουργό του, σε εμένα δηλαδή. Άρα, απαντώντας ετεροχρονισμένα στον δάσκαλο "άπιστο Θωμά", τόση ενέργεια για να στηθεί τούτο το blog και να σταθεί στο ύψος του, δεν πάει στα χαμένα. Μάλλον κάτι προσφέρει σε αυτόν που το κατασκευάζει και το κρατά με νύχια και με δόντια (και ταυτόχρονα προσπαθεί να κρατήσει και τα βαριά βλέφαρα που κλείνουν, ανοιχτά, μετά από μια γενική εφημερία...).
Το θέμα μου σήμερα είναι αυτό που πολύ έξυπνα και απλά αναπτύσσεται σε κείμενο του Λένιν όταν έγραψε για τον Μαρξ κάποτε σε μια εγκυκλοπαίδεια της εποχής του (εδώ το απόσπασμα, αξίζει να το διαβάσετε παρά το ευμέγεθες της έκτασής του - για μένα λειτούργησε ως ευμέγεθες της έκστασής μου...), καθώς θαρρώ ότι πρόκειται για το κεντρικότερο πρόβλημα της ανθρωπότητας, διαχρονικά: είναι πολύ απλά η διαφορετική αξία που δίνει έκαστος άνθρωπος στα παραγόμενα είδη. Και τα παραγόμενα είδη, είναι τα πάντα σε τούτον τον κόσμο και απαιτούν κάποιο είδος ενέργειας ώστε από το "κάτι" να παραχθεί "κάτι νέο". Αν ο άνθρωπος υπακούει στις αρχές και τους νόμους της Φύσης και του Σύμπαντος, τότε ο Άνθρωπος είναι θερμοδυναμική μηχανή, δηλαδή χρησιμοποιεί ενέργεια για να την κάνει έργο και θερμότητα. Η ξεχωριστή ικανότητα του ανθρώπου ίσως έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι μπορεί να αντιληφθεί αυτή την εξίσωση και να λάβει θέση ως προς το τί είναι έργο αλλά και τί είναι θερμότητα. Και κάπου εδώ ξεκινά η βάσανος της ανθρώπινης κοινωνίας διαχρονικά...
Τι αξία έχει το κάθε τι που παράγεται και υπάρχει γύρω μας; Έχει αξία από μόνο του και αν ναι πόση; Υπάρχει άραγε πραγματικά αντικειμενική αξία (στα ακίνητα, στα κινητά, στα αυτοκίνητα και στα αεικίνητα); Ποιος ορίζει και κάτω από ποιες διεργασίες την αξία κάθε είδους που παράγεται και δημιουργείται;
Μερικά παραδείγματα για να αποσαφηνιστούν τα παραπάνω ερωτήματα:
1ο. Όλοι δεν έχουμε υλικά αγαθά που είναι ανεκτίμητα, όσο μικρά ή ευτελή και αν είναι; Γιατί; Διότι, ίσως είναι μια ζωγραφιά που έφτιαξε το παιδί μας, ίσως είναι ένα δώρο από αγαπημένο πρόσωπο, μια ωραία φωτογραφία κλπ κλπ. Τι κοινό έχουν άραγε τέτοιες προτιμήσεις; Έχουν την προσωπική μας συμμετοχή -με τον έναν ή άλλον τρόπο- στην παραγωγή του, δηλαδή τη βιωματική μας εμπειρία στην πορεία παραγωγής και δημιουργίας αυτού του μικρού υλικού αγαθού. Με απλά λόγια, αυτό που κάνει ένα μικρό αντικείμενο τόσο μεγάλο σε αξία, είναι ότι στην εξίσωση ενέργεια=έργο+θερμότητα μπαίνουμε κάπου και εμείς, ως βασικό κομμάτι για την ισορροπία της...
2ο. Όλοι -ή τουλάχιστον θέλω να πιστεύω, οι περισσότεροι- δεν έχουμε πεισθεί ότι τα συναισθήματα έχουν τη μεγαλύτερη αξία από όλα σε τούτη την πλάση; Πόσο γλαφυρά αυτό αποκρυσταλλώνεται στην κάτωθι ρομαντική ιστορία:
"Την εποχή που οι κουρσάροι θέριζαν τα νησιά της Μεσογείου, έκαναν επιδρομές και στην Κρήτη, κλέβοντας από τα χωριά ότι πολυτιμότερο υπήρχε, δηλαδή τις νέες κοπέλες τις οποίες έκαναν σκλάβες .. Ένα σούρουπο λοιπόν βλέποντας οι κάτοικοι ενός παραλιακού χωριού της Κρήτης τα πειρατικά καράβια να πλησιάζουν, έτρεξαν αναστατωμένοι να κρύψουν τι γυναίκες και τις κόρες τους. Έτσι και ένας γέροντας που τους είχε δει από τω λιμάνι άρχισε να ψάχνει τη γυναίκα του για να την προφυλάξει...Έψαχνε παντού αλλά δεν μπορούσε να την βρει, ώσπου απελπισμένος αποφάσισε να πάει στο σπίτι . Όταν έφτασε είδε τη γερόντισσα γυναίκα του καθισμένη στο παράθυρο να κοιτάζει προς τη θάλασσα ήρεμη και αμέσως τη ρώτησε :
- Γιατί είσαι ακόμα εδώ και κάθεσαι ..δε βλέπεις ότι έρχονται οι πειρατές; τρέξε να κρυφτείς...
Αυτή του αποκρίθηκε ψύχραιμα :
-Μα κι αν έρθουν.. έτσι όπως θα με δούνε γριά και ζαρωμένη δεν θα με πειράξουν, τo πολύ πολύ να με πετάξουν στην άκρη του δρόμου"
και τότε ο γέροντας την κοίταξε στα μάτια και της είπε:
- Κι αν σε δουν με τα δικά μου μάτια...; "
(τη συγκεκριμένη ιστορία με το αντίστοιχο ηλιόλουστο ερώτημα του ουράνιου τόξου που στέκει πάνω σε πέντε μελωδικά σχοινιά για να λιαστεί, τη βρήκα εδώ)
3ο. Όταν μάλιστα συνδυάζουμε τα υλικά με τα άυλα και θεωρούμε ότι τόσο όλα τα υλικά έχουν και ένα κομμάτι άυλο μέσα τους, όσο και ότι τα άυλα έχουν μια υλική βάση, τότε η έννοια "αξία" δεν γίνεται κάτι ακόμα πιο βαρυσήμαντο;
Το πρώτο ερώτημα λοιπόν έχει τεθεί εμφανώς: πώς ορίζεται η αξία ενός αγαθού;
Μια άμεση απάντηση είναι: από την εργασία που χρειάστηκε για τη παραγωγή του (υπονοώντας ουσιαστικά τον παράγοντα "έργο" στην εξίσωση ενέργεια=έργο+θερμότητα). Έτσι, όμως, αφήνουμε στην απέξω τον άλλο παράγοντα, τη "θερμότητα" που είναι κάτι δύσκολα μετρήσιμο, είναι θα μπορούσαμε να πούμε ο ιδρώτας που χύνει ο αγρότης όταν δουλεύει στο χωράφι ή ο ποδοσφαιριστής στο γήπεδο, ή είναι το χτυποκάρδι του χειρουργού όταν αυτός κάνει μια επέμβαση, ή το κεφάλι του μαθητή, φοιτητή, επιστήμονα που παίρνει φωτιά για να μάθει ένα σωρό αρλούμπες, ή είναι ακόμα εκείνες οι φορές που ο καλλιτέχνης πετάχτηκε ιδρωμένος από τον ύπνο του, κατατρεγμένος από μια καυτή και θερμή ιδέα που μόλις συνέλαβε... Όλα αυτά, τα μη μετρήσιμα μεγέθη, είναι μια σκοτεινή πλευρά της παραγώμενης ανθρώπινης δημιουργίας, που δεν μπορεί να μπει σε κοινά καλούπια γιατί δεν υπάρχει κοινό νόμισμα, άρα μένει ατελώς προσδιορισμένη, ή πιο σωστά παραμένει ποικίλλως προσδιορισμένη.
Άρα, συνοψίζοντας, το ερώτημα πόση αξία έχει κάθε πράγμα, δεν έχει ξεκάθαρη απάντηση. Κάποτε στην εποχή του Μαρξ και των υπηρετριών, το αφεντικό καθόριζε τα μεροκάματα, καθώς και το πόση αξία έχει η ζωή του εργάτη. Αργότερα στην εποχή του Λένιν, οι μοίρες των εργατριών ενώθηκαν για να προσπαθήσουν να αυτο-ορίσουν την αξία της δικής τους παραγωγής και κατάφεραν μόνο να αυτο-εξορίσουν τη σημασία της βιωματικής τους κοινωνικής ζωής ("Η Φάρμα των Ζώων" αποκρυσταλλώνει αυτήν την κατάσταση θεσπέσια). Σήμερα, στην εποχή των ατέρμονων υπηρεσιών, των ανέραστων χλεχλέδων και των τεμπέληδων, η αξία της εργασίας όπως και της εργασίας γενικότερα έχει αλλάξει δραματικά. Η κοινωνία πριμοδοτεί περισσότερο αυτόν που πετάει πέτρες παρά αυτόν που πετάει στα σύννεφα... Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελεί αυτό που διάβασα στο συγκεκριμένο περίεργο blog που παρέχει συμβουλές για τη δημιουργία ενός -και καλά- ψαγμένου ποιήματος της κλάσης της Κικής Δημουλά, μέσα από το απλό πάτημα λίγων πλήκτρων του υπολογιστή. Ως απάντηση στον συντάκτη του εν λόγω blog, έχω να δηλώσω ότι ναι, μπορεί κάποιος να παράγει ένα ποίημα της κλάσης της Δημουλά, χωρίς να είναι η Δημουλά, αλλά πολύ απλά δεν θα έχει καταλάβει τίποτα από όλα αυτά που έχει καταλάβει η Δημουλά. Δεν θα έχει για παράδειγμα βιώσει στο πετσί του τι σημαίνει να αναφωνείς:
"Ό,τι αισθανθήκαμε πράγματι έσοδο είναι αδερφέ Νίκο..."
Γιατί πολύ απλά αυτός που φτιάχνει ένα ποίημα χωρίς να το νοιώθει, είναι πολύ απλά πάμφτωχος. Αυτός που γεννά ένα τέκνο (πνευματικό ή πραγματικό) χωρίς πόνους δεν συνδέεται μαζί του, παρά μόνο στη θεωρία. Εξ ου και οι φράσεις που χρησιμοποιούσαν οι πιο παλιοί από εμάς πχ "τον πονάω σαν παιδί μου" ή "δεν με πονάς πια και δεν με καταλαβαίνεις" κλπ κλπ, που θέλουν να υποδηλώσουν ακριβώς αυτό: χωρίς πόνο δεν υπάρχει βίωμα, ζωή, ύπαρξη... Ο πόνος του ανθρώπου είναι δείγμα ζωντανού και υγιούς οργανισμού... Πόσο καλά το ξέρουμε εμείς οι γιατροί αυτό... που μας ζητάνε στο 37,1 να δώσουμε αντιβίωση για να πέσει ο πυρετός (!) ή με την παραμικρή γραντζουνιά να δώσουμε αναγεννητική, επουλωτική αλοιφή με αλάτι Ιμαλαΐων, τζνίτζερ από τη Μαγαδασκάρη (εκεί να δεις βίδα που έχει λασκάρει) και Q10 εκχύλισμα από αλόη βέρα στο δεξί... Κοινώς, έχει χαθεί η μπάλα! Ο καθένας με πορδές βάφει αυγά, με τεμπελιά βγάζει λεφτά, με περισσή μαγκιά το παίζει "καλλιτέχνης" και δημιουργός.
Αγαπητοί μου, δημιουργός είναι ξαναλέω, αυτός που συμμετέχει ενεργά (δηλαδή με ενέργεια) στην εξίσωση ενέργεια=έργο+θερμότητα, μεταφέροντας την ενέργειά του άλλοτε περισσότερο προς την κατεύθυνση του έργου (και είναι αυτοί που η κοινωνία τούς ονομάζει επιτυχημένους) και άλλοτε περισσότερο προς την κατεύθυνση της θερμότητας (που τα τραγούδια, τούς ονομάζουν ταπεινούς μα και ταπεινωμένους δημιουργούς... καθώς παίρνουν φωτιά και καίγονται, γίνονται αναλαμπή και αθάλη για να φωτίζουν τα σκότη μας... για να θυμηθούμε τον άλλον μεγάλο ποιητή που είπε εκείνο το ασύλληπτο: "αν δεν καώ εγώ, αν δεν καείς εσύ, αν δεν καούμε εμείς, τότε πώς θα γίνει το σκοτάδι φως...).
Το δεύτερο ερώτημα έρχεται πλέον μετά από όλα αυτά πιο βασανιστικό: πώς σε τέτοια ατελείωτη ποικιλία μπορούν οι άνθρωποι να συνυπάρξουν όταν εκκινούν από διαφορετικό σημείο και από διαφορετικό "αξιακό σύστημα";
Δεν θα αναφερθώ καθόλου στο τρίτο βασανιστικό ερώτημα με το οποίο η σημερινή εποχή της Επιστήμης της Οικονομίας και των Οικονομικών αναλώνεται αυτοκαταστροφικά, που δεν είναι άλλο από το: πώς σε τόσο διαφορετικό ορισμό της αξίας παραγωγής κάθε προϊόντος προσπαθούμε να συγκρίνουμε τις ζωές μας μέσα από την αξία κατανάλωσης των προϊόντων ανά άτομο, δηλαδή μέσα από τον συλλογισμό ότι εγώ σήμερα χρειάζομαι τόσα για να ζήσω, ενώ ο άλλος στην Ειδομένη χρειάζεται λιγότερα ή τέλος ο τρίτος στο Μανχάταν χρειάζεται περισσότερα, περισσότερα και όλο περισσότερα...;
Θα περάσω αμέσως στο τέταρτο και τελευταίο, μα και πιο καθοριστικό ερώτημα που βασανίζει την ανθρώπινη κοινωνία: πού πάει αυτή η κοινωνία; Με ιδιαίτερη χαρά μου διαπιστώνω τελευταία ότι πληθαίνουν οι φωνές και οι προσπάθειες ομάδων ανθρώπων που προσπαθούν να ξεφύγουν από το "Εγώ" και να πάνε στο "Εμείς", όπως είχε πει πρώτος ο μεγάλος Μακρυγιάννης.
Αν βέβαια, όλο αυτό το εγχείρημα αποδειχτεί ΟΥΤΟΠΙΑ και όλοι με μια φωνή ζητήσουμε το λόγο από τον μπαρμπα-Μακρυγιάννη, που δεν μας έμαθε σωστά ποιο είναι το στραβό και ποιο είν' το ίσιο, τότε με μεγάλη μου έκπληξη θα αναφωνήσω: αφεντικά και δούλοι, σκατά γινήκαμε ούλοι..." ,
και θα συνεχίσω να ονειρεύομαι. Γιατί μόνο αυτό πλέον με ζει. Το όνειρο, το άπιαστο, ο δρόμος, το μακρινό φως, το ανέλπιστο, το ουτοπικό, το παραμυθένιο, το εξωπραγματικό, το επουράνιο, το τραγουδισμένο...
"Όδός Ονείρων"
Μάνος Χατζιδάκις
