Το κοράκι, το γεράκι και ο Φρόυντ!

 

Οι (δυτικοί) καιροί μας θαρρώ πως είναι μεταβατικοί, ανάμεσα σε μια εποχή κοντά στη φύση και μια εποχή εντελώς εκτός φύσεως, βιούμενη μέσα από οθόνες κινητών και υπολογιστών. Οι νέες (δυτικές) γενεές θαρρώ πως θα χάσουν μεγάλο μέρος της βιωματικότητας για την οποία είμαστε φτιαγμένοι να ζήσουμε και να επεξεργαστούμε.

Δυο παραδείγματα και μια σκέψη (δανεισμένη από τον Φρόυντ):

Α. Πρόσφατα πήγα με τα παιδιά μου σε έναν ζωολογικό κήπο. Είμασταν στον τομέα των πουλιών, συγκεκριμένα έξω από το κλουβί που ήταν τα κοράκια, όταν ένα ζευγάρι νέων ανθρώπων (αγόρι γύρω στα 25, κορίτσι γύρω στα 20) πιασμένοι χέρι-χέρι περνούσαν από δίπλα μας. Η κοπέλα είπε τότε στο αγόρι: Α, τι ωραίο γεράκι! Και το αγόρι ξαφνιασμένο γύρισε και της απάντησε: Κοράκι είναι κουκλίτσα μου, όχι γεράκι... 

(Στο χωριό μου τα ίδια πράγματα θα τα έλεγαν τα αγόρια με άλλα λόγια, πιο απλά και πιο χωριάτικα: θα έλεγαν "Μην μπερδεύεις τις βούρτσες με τις πούτσες...")

Β. Την επόμενη ημέρα από την επίσκεψη στο ζωολογικό κήπο, επιστροφή στη δουλειά. Εκεί, στο νοσοκομείο όπου εργάζομαι, έχουμε και νεαρούς φοιτητές Ιατρικής, τους οποίους εκπαιδεύουμε στην κλινική πρακτική της Καρδιολογίας. Είχα δυο νεαρούς φοιτητές, μια κοπέλα 21 ετών από τη Γαλλία και ένα αγόρι 21 ετών από την Κύπρο. Ήθελα να τους εξηγήσω ότι η ασυνεννοησία και η πολυφωνία των ιατρών πολλές φορές έχει καταστροφικές συνέπειες για τους ασθενείς μας και χρησιμοποίησα ως παράγειγμα τον Πύργο της Βαβέλ. Μόλις είπα τη φράση "The tower of Babel" με κοιτούσαν χωρίς να καταλαβαίνουν. Σταμάτησα και τους ρώτησα τι είναι αυτό που δεν καταλαβαίνουν. Μου είπαν ότι δεν ξέρουν ποιος είναι ο πύργος της Βαβέλ. Τους ρώτησα: "Δεν έχετε ακούσε ποτέ για τον πύργο της Βαβέλ;" Μου απάντησαν "Ποτέ!"

Ο μεγάλος Σίγκμουντ Φρόυντ είχε γράψει κάποτε: 

"Ίσως έρθει μια εποχή κατά την οποία οι πίνακες και τα γλυπτά που θαυμάζουμε σήμερα θα έχουν χαθεί, ή ίσως έρθει μια μελλοντική γενιά ανθρώπων που δε θα κατανοεί πλέον τα έργα των ποιητών και των στοχαστών μας, ή ακόμα και μια γεωλογική εποχή κατά την οποία θα έχει βουβαθεί κάθε ζωντανό ον πάνω στη Γη."

Πόσο προφητικός ήταν ο κύριος Φρόυντ!!

Στεναχωριέμαι για τις νέες γενιές. Και συνάμα οπλίζομαι με πείσμα ώστε να εξηγήσουμε σε αυτές τς νέες γενιές μια ακόμα Αλεξάνδρεια που χάνουμε και οφείλουμε να την αποχαιρετίσουμε με δάκρυα στα μάτια...

Είναι ο Πύργος της Βαβέλ όπου ζουν και μεγαλώνουν τα παιδιά μας;

Είναι η γυάλα της αποστείρωσης που μεγαλώνουν οι νέες γενιές;

Είναι η Φύση που βιάζεται καθημερινά;

Αν δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε το κοράκι από το γεράκι, τι να πεις σε εκείνη την κουκλίτσα για το ποίημα του Έντγκαρ Άλλαν Πόε "Το Κοράκι"...;

Και τι να πεις τελικά για τον Πύργο της Βαβέλ σε αυτήν την κουκλίτσα;

Ώρα Ψυχανάλυσης

 

Τις τελευταίες μέρες ορυμαγδός σκέψεων, εικόνων, συναισθημάτων με βομβαρδίζουν με πολλαπλά αποτελέσματα.

Κάπου εδώ όμως, πρέπει να μπει η Ψυχανάλυση, για να βάλει καπου τα πράγματα στη θέση τους.

Ξεκινάω αυτή την ανάρτηση, με τα κάτωθι λόγια του μεγάλου Φρόυντ ως βασικούς άξονες αυτής της προσέγγισης, η οποία θα ολοκληρωθεί στις επόμενες αναρτήσεις σταδιακά:

Η συμπεριφορά του ατόμου στα ερωτικά ζητήματα είναι συχνά ένα πρότυπο συμπεριφοράς για όλες τις υπόλοιπες πτυχές της ζωής του.

Οι περισσότεροι άνθρωποι δε θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή η ελευθερία περιλαμβάνει ευθύνες που οι περισσότεροι φοβούνται να αναλάβουν. 

Σε αποφάσεις δευτερευούσης σημασίας, είναι χρήσιμο να εξετάζουμε τα υπέρ και τα κατά. Σε κρίσιμα ζητήματα όμως, η απόφαση πρέπει να προέρχεται από την καρδιά. 

Από τις αδυναμίες σου θα μπορέσεις να βρεις τη δύναμή σου. 

If youth knew? Ιf age could. 

Η αγάπη και η εργασία είναι οι θεμέλιοι λίθοι της ανθρωπιάς μας. 

Οι άνθρωποι είναι δυνατοί μόνο όσο εκφράζουν μια δυνατή ιδέα. Γίνονται αδύναμοι, όταν της αντιτίθενται. 

Ο τρελός είναι ένα άτομο που ονειρεύεται, ενώ είναι ξύπνιο. 

Ο πολιτισμός δημιουργήθηκε όταν για πρώτη φορά ένας νευριασμένος άνθρωπος πέταξε μια λέξη αντί για μια πέτρα.

(Πηγή πληροφοριών από εδώ)

(Υ.Γ.: Από σήμερα, θα υπάρχει ειδική ετικέτα για τις αναρτήσεις που θα ήθελα κάποια στιγμή να διαβάσουν τα παιδιά μου, οπότε για να τα διευκολύνω θα γράφω "Για τα παιδιά μου")

Το ΟΧΙ υποδηλώνει το επιθυμούμενο ΝΑΙ;

Τις τελευταίες μέρες, προσπαθώ να ψυχολογήσω τις... αψυχολόγητες ενέργειες της ελληνικής κυβέρνησης, και ομολογώ ότι αδυνατώ! 

Έτσι, είπα να επικαλεστώ τον πατέρα της ψυχανάλυσης, κύριο Φρόυντ, που νομίζω ότι το 1905, δηλαδή 110 χρόνια πριν, είπε κάτι το οποίο ταιριάζει γάντι με την ελληνική κατάσταση σήμερα:

"Το 'ΟΧΙ' που λέγεται από έναν ασθενή μετά την παρουσίαση μιας απωθημένης σκέψης στη συνειδητή του αντίληψη για πρώτη φορά, δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να δηλώνει την ύπαρξη απώθησης και τη σοβαρότητά της. Δρα σαν να ήταν μετρητής της δύναμης της απώθησης. Αν αυτό το 'ΟΧΙ', αντί να θεωρείται ως έκφραση μιας αμερόληπτητς κρίσης (για την οποία πραγματικά ο ασθενής είναι ανίκανος), παραβλέπεται και αν το έργο συνεχίζεται, σύντομα αρχίζουν να εμφανίζονται οι πρώτες αποδείξεις, οι οποίες φανερώνουν ότι, σε μια τέτοια περίπτωση, το 'ΟΧΙ', υποδηλώνει το επιθυμούμενο 'ΝΑΙ'."

(Σίγκμουντ Φρόυντ, SE, VII. 58-59, από το 'Απόσπασμα Ανάλυσης ενός Περιστατικού Υστερίας', 1901-1905)


Ο αριστερός ΣΥΡΙΖΑ, δηλώνει ότι διαπραγματεύεται σκληρά -και πιστεύω ότι το κάνει- για όχι άλλα μνημόνια. Το πρόβλημά του, δεν είναι όμως ότι δεν κάνει καλά τη δουλειά του, αλλά κάτι ακόμα πιο βασικό που προηγείται των διαπραγματεύσεων: το πρόβλημά του, είναι ότι ένα αριστερό κόμμα και μια αριστερή κυβέρνηση, συζητά με το ευρωπαϊκό κεφάλαιο για το ποια μέτρα θα υιοθετηθούν ώστε να παραμείνει η Ελλάδα εντός ευρώ, δηλαδή εντός του κεφαλαιοκρατικού οικοδομήματος που έχει χτίσει η Ευρώπη των τραπεζών μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα δηλαδή, αριστερό κόμμα, και μόνο που παλεύει να συζητήσει με τους καπιταλιστές τους όρους με τους οποίους πρέπει να παραμείνει στην καπιταλιστική Ευρώπη, ε τότε, αυτό από μόνο του, αποτελεί μια αντίφαση...

Μήπως, λοιπόν, ο αριστερός ΣΥΡΙΖΑ, αρνείται και λέει από την αρχή της κυβερνητικής του περιόδου ένα βροντερό 'ΟΧΙ', αλλά ενδόμυχα εννοεί 'ΝΑΙ'; Μήπως, ο Φρόυντ έχει δίκιο; Πόσο ευρωπαϊκή πορεία -όπως μας επιβάλλουν να πορευτούμε οι ευρωπαίοι φίλοι μας- μπορεί να είναι η πορεία που προτείνει ένα αριστερό, αντικαπιταλιστικό κόμμα που τυγχάνει να είναι κυβέρνηση;

Και αν η κυβέρνηση τα είδε σκούρα στις διαπραγματεύσεις, και προσπάθησε να εκβιάσει τους ευρωπαίους με ένα πιθανό Grexit, ώστε να κάνουν πίσω όλα εκείνα τα σκυλιά της ευρωπαϊκής λύσσας, γιατί δεν βγαίνει να διαλαλήσει: το να είσαι στην Ευρώπη και στο Ευρώ και να μην υιοθετείς τα μέτρα που σου επιβάλλουν όλοι εκείνοι που φτιάχνουν τους κανόνες του ευρωπαϊκού-καπιταλιστικού παιχνιδιού, δεν νοείται! Άρα, τι προσπαθεί να κάνει μια αλεπού-αριστερή κυβέρνηση μέσα σε ένα ευρωπαϊκό-παζάρι τυχοδιωκτών; Γιατί δεν βγαίνει να θέσει το σωστό ερώτημα σε όλους εμάς τους ελληναράδες: εντός Ευρώπης με τα καθίκια ή εκτός Ευρώπης με τις πλάτες μας;

Είναι βαρύ το ερώτημα, όπως και η ιστορική στιγμή...

Μήπως τελικά κάποιοι αριστεροί είναι ενδόμυχα καπιταλιστές; Γιατί πώς αλλιώς εξηγείται να παλεύεις με σημαία σου το 'ΟΧΙ' και στο τέλος να λες ένα μεγάλο 'ΝΑΙ'; Πώς εξηγείται να αντιμάχεσαι τον καπιταλισμό από τη σύστασή σου ως κόμμα και μετά να συνδιαλέγεσαι με τους καπιταλιστές για τους όρους επιβίωσής σου ως κυβέρνηση και ως χώρα; 

Ο κύριος Φρόυντ, στην τελευταία εισαγωγική του διάλεξη, το έθεσε νομίζω πάλι ξεκάθαρα: 

"... ο μαρξισμός έχει αποκτήσει την ενέργεια και τον αυτοδύναμο αποκλειστικό χαρακτήρα μιας κοσμοθεωρίας, αλλά την ίδια στιγμή [έχει αποκτήσει] μια παράξενη ομοιότητα με αυτό εναντίον του οποίου αγωνίζεται..."

Και όποιος μου αντιτείνει ότι η χώρα δεν είναι έτοιμη για τέτοια ερωτήματα ή διακυβεύματα, ε τότε, ας θέσει στα δημοψηφίσματά της η κυβέρνηση τα σωστά ερωτήματα στο λαό, όπως και ο κάθε πολίτης προς τον εαυτό του και ας ακουστεί στην ώρα της η ιστορική αλήθεια...

Το Αυτό του Εγώ που γίνεται Υπερ-Εγώ...

Το τελευταίο διάστημα, οι σκέψεις μπερδεύονται περισσότερο στο κουβάρι του μυαλού,
αδυνατώντας να αντιληφθούν τα μυστικά και τις πραγματικότητες του ανθρώπινου πολιτισμού...

Η νύχτα γίνεται μέρα και όσο και αν στριφογυρίζεις στο μαξιλάρι, δεν περνά,
και η μέρα γίνεται νύχτα, που σε βάθος ένας ωκαενός δεν την ξεπερνά...

Η αβεβαιότητα ξιλώνει κάθε στέρεο λαμπίρισμα,
και αφήνει βέβαια στίγματα από ένα ψεύτικο ψιθύρισμα...

Μην είναι θρόισμα απαλό; Μήπως είναι οπτασία;
Μην είναι ρόδισμα αυγής; Προς τι η ανησυχία...;


Σύντροφος αυτή τη περίοδο ο κύριος Φρόυντ. Ας τον ακούσουμε αποσπασματικά, κάνοντας την αυτοψυχανάλυσή μας:

"Ο καθένας από μας καταλήγει να εγκαταλείπει τις προσδοκίες, που θέτει στους συνανθρώπους του στα νεανικά του χρόνια, σαν αυταπάτες, και μαθαίνει εμπειρικά πόσο δύσκολη και οδυνηρη μπορεί να του γίνεται η ζωή από την κακοβουλία τους. Θα ήταν άδικο να επιρρίψουμε στον πολιτισμό ότι επιδιώκει να αποκλείσει από την ανθρώπινη δραστηριότητα την έριδα και το συναγωνισμό".

Δεν μπορεί να υπάρξει δηλαδή πολιτισμός και κοινωνία χωρίς έριδα κύριε Φρόυντ;

"Η επιτυχία δεν είναι ποτέ σίγουρη, εξαρτάται από τη σύμπτωση πολλών παραγόντων, ίσως από κανέναν περισσότερο όσο από την ικανότητα της ψυχικής ιδιοσυγκρασίας να προσαρμόζει τη λειτουργία της στο περιβάλλον και να το εκμετελλεύεται για την αποκόμιση ηδονής. Όποιος έχει μια ιδιαίτερα μη ευνοϊκή ιδιοσυγκρασία ορμών και δεν έχει εκτελέσει κανονικά την απαραίτητη για την κατοπινή απόδοση, αναδιαμόρφωση και ανακατάταξη των συστατικών της ενέργειάς του, θα του είναι δύσκολο να αποκομίσει ευτυχία από το περιβάλλον, ιδιαίτερα όταν θα αντιμετωπίζει δυσκολότερα προβλήματα".

Άρα, όλα είναι θέμα τύχης και ψυχικής ιδιοσυγκρασίας; Και η ιδιοσυγκρασία που θα σου τύχει κύριε Φρόυντ, τι ψυχή έχει και γιατί πρέπει να τυραννιέται;

"Εκτός από την ορμή που αποσοπεί στη διατήρηση του ανθρώπου και στη σύνδεσή του σε διαρκώς μεγαλύτερες ενότητες, πρέπει να υπάρχει και μια αντίθετη που τείνει να διαλύτει αυτές τις ενότητες και να τις επαναφέρει στην πρωταρχική τους ανοργανική κατάσταση. Δηλαδή, εκτός από τον έρωτα υπάρχει και ο θάνατος. Από τη μεταξύ τους δράση και αντίδραση θα μπορούσαν να εξηγηθούν τα φαινόμενα της ζωης".

Κοινώς, ο έρωτας και ο θάνατος και οι δυο με κυνηγούνε, το Χάρο τον ενίκησα, τον έρωντα φοβούμαι... σωστά κύριε Φρόυντ;

"Η τάση για καταστροφή είναι μια πρωτογενής, αυτόνομη ορμή του ανθρώπου, και επαναλαμβάνω ότι αποτελεί το ισχυρότερο εμπόδιο του πολιτισμού". [...] "Τι μας οφελεί ο περιορισμός της θνησιμότητας των παιδιών, όταν ακριβώς αυτός μας επιβάλλει ακραίο περιορισμό των γεννήσεων, ώστε συνολικά να μην ανατρέφουμε σήμερα περισσότερα παιδιά από ότι στις εποχές πριν την ανάπτυξη της υγιεινής";

Άρα, πότε ήταν καλύτερα κύριε Φρόυντ, παλαιότερα που τα πέντε παιδιά μιας αγροτικής οικογένειας έπρεπε να μοιραστούν ένα μόνο καρβέλι ψωμί με αποτέλεσμα να επιβιώνουν τελικά τα δυο, ή σήμερα που τα δυο παιδιά μιας μέσης οικογένειας τρώνε μεταλλαγμένο ψωμί και μαθαίνουν για τα χωράφια και τη γής και για όλα αυτά που γεννάει, μόνο μέσα από την google ;

"Η επιθετικότητα στρέφεται προς τα μέσα, εσωτερικεύεται, και στην πραγματικότητα ξαναστέλνεται εκεί από όπου προήλθε, δηλαδή απευθύνεται ενάντια στο Εγώ του ατόμου. Εκεί παραλαμβάνεται από ένα μέρος του Εγώ, που αντιπαρατίθεται στο υπόλοιπο σαν Υπερ-Εγώ, και ασκεί τώρα σα 'συνείδηση' απέναντι στο Εγώ την ίδια επιθετική ορμή, που το Εγώ θα την ικανοποιούσε ευχαρίστως πάνω σε άλλα, ξένα άτομα. Την ένταση ανάμεσα στο αυστηρό Υπερ-Εγώ και στο υποταγμένο σε αυτό Εγώ την ονομάζουμε ένοχη συνείδηση. Εκφράζεται σαν ανάγκη για τιμωρία. Ο πολιτισμός δαμάζει δηλαδή την επικίνδυνη επιθετική τάση του ατόμου με το να το εξασθενίζει, να το αφοπλίζει και με μια αρχή που τοποθετεί στο εσωτερικό του, σα φρουρά σε κατεχόμενη πόλη, να το επιτηρεί". [...] "Μεγάλη μεταβολή επέρχεται από τη στιγμή που η εξουσία εσωτερικεύεται με τη δημιουργία ενός Υπερ-Εγώ. Τότε τα φαινόμενα της συνείδησης ανεβαίνουν σε μια νέα βαθμίδα και στην πραγματικότητα μόνο από αυτή τη στιγμή θα έπρεπε να μιλάμε για συνείδηση και αίσθημα ενοχής".

Σα βγω απ' αυτή τη φυλακή, λοιπόν, που μόνος μου έχω χτίσει κύριε Φρόυντ, κανείς δεν θα με περιμένει;

"Στην αρχή είναι βέβαια η συνείδηση (πιο σωστά ο φόβος που γίνεται μετά συνείδηση) αιτία της παραίτησης από τις ορμές, αλλά αργότερα η σχέση αντιστρέφεται. Κάθε παραίτηση από τις ορμές, γίνεται τώρα δυναμική πηγή της συνείδησης, κάθε νέα παραίτηση αυξάνει την αυστηρότητά της και την αδιαλλαξία της, και αν θα μπορούσαμε να τη φέρουμε καλύτερα σε συμφωνία με τη γνωστή μας ιστορία της δημιουργίας της συνείδησης, θα τείναμε να πιστέψουμε την παράδοξη φράση: η συνείδηση είναι συνέπεια της παραίτησης από τις ορμές, ή τη φράση: η επιβαλλόμενη σ' εμάς απέξω παραίτηση από τις ορμές δημιουργεί τη συνείδηση που απαιτεί μετά παραπέρα παραίτηση από τις ορμές'.

Τελικά, τι μας καθοδηγεί κύριε Φρόυντ, ο ορμητικός φόβος ή ο φόβος των ορμών, πριν από κάθε μας βήμα;

"Η εντολή 'αγάπα τον πλησίον σου περισσότερο από τον εαυτό σου' είναι η ισχυρότερη απόκρουση της ανθρώπινης επιθετικότητας και ένα εξαίσιο παράδειγμα για την αψυχολόγητη ενέργεια του πολιτιστικού Υπερ-Εγώ. Η εντολή είναι απραγματοποίηση. Ένας τόσο μεγαλόπρεπος πληθωρισμός της αγάπης μπορεί μόνο να μειώσει την αξία της, όχι να εξαλείψει την ανάγκη. Ο πολιτισμός τα παραμελεί όλα αυτά. Προειδοποιεί μόνο ότι όσο πιο δύσκολη είναι η τήρηση της εντολής, τόσο μεγαλύτερη αξία έχει. Μόνο που όποιος στον σημερινό πολιτισμό τηρεί μια τέτοια εντολή, βλάπτεται σε αντίθεση προς αυτόν που την καταπατά. Πόσο ισχυρό πρέπει να είναι το πολιτιστικό εμπόδιο της επιθετικότητας, αφού η απόκρουσή της μπορεί να κάνει τον άνθρωπο τόσο δυστυχισμένο όσο και η ίδια η επιθετικότητα".

Να γυρίζω δηλαδή, το μάγουλο σε κάθε χαστούκι, κύριε Φρόυντ, ή να απλώνω και εγώ να χαστουκίζω;

"Το μοιραίο ερώτημα της ανθρωπότητας μου φαίνεται πως είναι: αν και σε ποιο βαθμό θα καταφέρει η πολιτιστική της εξέλιξη να προφυλάξει τη συμβίωση των ανθρώπων από τη βλάβη που προέρχεται από την ανθρώπινη ορμή της επιθετικότητας και από την ορμή της αυτοκαταστροφής".

Άραγε, θα γλιτώσει κανείς από αυτό το μακελειό, κύριε Φρόυντ;

"Η αυστηρότερη και πιο άγρυπνη συνείδηση είναι ακριβώς το χαρακτηριστικό γνώρισμα του ηθικού ανθρώπου".

Η αυστηρότερη, η πιο άγρυπνη και η πιο βασανιστική συνείδηση, θα έλεγα. Αυτή η συνείδηση, του Εαυτού. Το Εσύ του Εγώ, δηλαδή, που γίνεται τελικά Υπερ-Εγώ. Αυτό το Υπερ-Εγώ που σε ελέγχει, που σε τυραννά, που σε καταδικάζει, που δεν σε αφήνει να σφαλίσεις τα μάτια σου ήσυχα τα βράδια. Αυτή η επίπλαστη Ηθική που σε κομματιάζει. Αυτή η φωνούλα που σου βουίζει τα αυτιά, που σου θολώνει το μυαλό, που σου μαυρίζει την εικόνα. Αυτή η συνείδηση που σε σκοτώνει. Αυτό το κομμάτι του Εαυτού που αποσπάται από το σύνολό του, που Υπερ-υψώνεται πάνω από το υπόλοιπο Εγώ και εξουσιαστικά μαστιγώνει το υπόλοιπο πλεονάζον Εγώ. Ξανά η ίδια ιστορία (ή μάλλον, ξανά η Ιστορία): το λίγο εξουσιάζει το πολύ... 

Αυτά "τα καλά και πολιτισμένα πράγματα" εννοείς άραγε, κύριε Φρόυντ;

Υ.Γ.: Τα αποσπάσματα είναι από το βιβλίο "Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας", εκδόσεις ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ, 1974, Αθήνα, χωρίς άδεια αναδημοσίευσης.