Προοπτική μελέτη 7: Τέτοιες προοπτικές θέλουμε σαν χώρα

Σπάνια βρίσκω απόψεις αρθρογράφων που να με εκφράζουν σε τόσο μεγάλο βαθμό και να προσεγγίζουν τη θεματολογία τους με σφαιρικό τρόπο.

Έπεσα τυχαία στο συγκεκριμένο άρθρο του Παναγιώτη Σωτήρη από το in.gr, σχετικά με το νέο ιό και τον πανικό που έχει επιφέρει. Ψάχνοντας για προηγούμενά του άρθρα, βρίσκω το εξίσου συναρπαστικό άρθρο για την ύπαρξη ή μη μιας δημοκρατικής βιοπολιτικής, κάνοντας ειδική αναφορά στον αγαπημένο Μισέλ Φουκώ.

Και τα δυο άρθρα συνδέονται και ανατέμνουν βαθέος με ανθρωπολογική προσέγγιση τα βασικά χαρακτηριστικά της σημερινής κοινωνίας μας. Δεν ξέρω τις σπουδές αυτού του αρθρογράφου, ξέρω όμως ότι έχει σπουδαία αντίληψη για τα γεγονότα, τις συμπεριφορές και τις ιδέες που κυκλοφορούν σήμερα.

Τέτοιες προοπτικές πραγματικά θέλουμε για τη χώρα. Μόνο τέτοιες. 

Όχι απ' τις άλλες...

Τι είναι Δια-φο(υκω)-τισμός;

Τις τελευταίες μέρες διαβάζω για το Διαφωτισμό, μια περίοδο-φάση στην ανθρώπινη ιστορία που μου έχει κάνει ιδιαίτερη εντύπωση. Ίσως να μην είναι τυχαίο ότι επανέρχομαι σε αυτήν την περίοδο, λίγες μέρες πριν τις εθνικές μας εκλογές... που η έννοια του φωτός καλό θα ήταν να διέπει κάθε μας κίνηση!

Τι είναι όμως Διαφωτισμός; 

Ο Καντ το είπε απλά: "είναι η έξοδος από την ανωριμότητά μας, μια ανωριμότητα που ο ίδιος ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος". Συνεπώς, αφήνει χώρο ο Καντ σε μια προσπάθεια διεξόδου από την ανωριμότητα μέσα από μια αλλαγή που θα επέλθει στο εσωτερικό του ανθρώπου.

Ο Διαφωτισμός στηρίζεται στον ορθό Λόγο, θεωρώντας ότι με αυτόν θα ερμηνεύσει τα φαινόμενα, με αυτόν θα εξηγήσει τον κόσμο του (εσωτερικό και εξωτερικό), με αυτόν θα κατακτήσει τη μια και μοναδική Αλήθεια. Ο Λόγος δηλαδή είναι εκείνο το όχημα που θα μας φτάσει στην κορυφή όπου κατοικεί η Αλήθεια. Ο Λόγος ως ένα σύστημα-όχημα οδηγεί σε απαντήσεις.

Ο Διαφωτισμός αντιδιαστέλλεται από την Πίστη, η οποία και αυτή όμως είναι ένα όχημα που υποστηρίζει ότι οδηγεί στη μια και μοναδική Αλήθεια, την Αλήθεια του Θεού. Άρα, και η θρησκεία λέει ότι φτάνει στην κορυφή όπου κατοικεί η Αλήθεια, είτε αυτή είναι κορυφή του Ολύμπου είτε του όρους Σινά... Το μοντέλο όμως είναι το ίδιο: η Πίστη ως ένα σύστημα-όχημα οδηγεί σε απαντήσεις.

Ξαναγυρίζω στο Λόγο και υποστηρίζω -όπως σε πολλές παλαιότερες αναρτήσεις έχω κάνει- ότι και ο Λόγος βασίζεται σε αξιώματα, σε παραδοχές δηλαδή, πάνω στα οποία πατά και χτίζει το εποικοδόμημά του για να ερμηνεύσει παρελθόν, παρόν και μέλλον. Τα αξιώματα είναι αυταπόδεικτα, λένε τα Μαθηματικά. Ή τα αποδέχεσαι και προχωράς, ή δεν τα αποδέχεσαι και πας και γίνεσαι φιλόλογος (τώρα θα μου πείτε βέβαια, ποιος είναι πιο πολύ φίλος με το Λόγο, ο φιλόλογος ή ο μαθηματικός, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία...). Βλέπουμε δηλαδή, ότι και ο ίδιος ο Λόγος ενέχει μια εξουσία ως προς την αποδοχή του. Μια εξουσία, που αναλόγως χρήσης, οδηγεί σε λιγότερο ή περισσότερο παράλογες καταστάσεις...

"Οι αθέμιτες χρήσεις του Λόγου είναι εκείνες που γεννούν τον δογματισμό και την ετερονομία, μαζί με την αυταπάτη. Από την άλλη μεριά, όταν η νόμιμη χρήση του Λόγου έχει πλήρως καθορισθεί στο επίπεδο των αρχών που τη διέπουν, τότε μπορεί να εξασφαλισθεί η αυτονομία. Η κριτική αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, το εγχειρίδιο του Λόγου που ανδρώθηκε μέσα στο Διαφωτισμό. Και αντιστρόφως, ο Διαφωτισμός είναι η εποχή της κριτικής".

(αναδημοσίευση χωρίς άδεια από το "Τι είναι Διαφωτισμός" του Μισέλ Φουκώ, εκδ. ΕΡΑΣΜΟΣ, 1988, σελ. 24)


Απ' τη μια λοιπόν ο Λόγος και απ΄την άλλη η Πίστη; Ή μήπως μιλάμε για παρόμοια διαδικασία αφού στη μια περίπτωση μιλάμε για πίστη στο Λόγο του Θεού και από την άλλη θεοποιούμε την πίστη στον Ορθό Λόγο;

Ξέρετε, ο άνθρωπος είτε δρα μέσα από επιστημονικές διαδικασίες είτε μέσα από διαδικασίες πίστης, στην πραγματικότητα αναζητά ένα σύστημα που θα του εξηγεί εύκολα και συνολικά τα φαινόμενα γύρω του. Είναι η ίδια αντίληψη και διαδικασία εξάλλου με αυτή της Ενοποιημένης Θεωρίας που αναζητούν μανιωδώς οι Φυσικοί επιστήμονες εδώ και χρόνια. Δεν δέχομαι λοιπόν, αυτό το κοινότοπο ότι η επιστήμη αναζητά το "πώς" και η πίστη το "γιατί", καθώς οι δυο καταστάσεις συνέχονται, για να μην πω... συγχέονται! Αυτό υποστήριξαν εξάλλου οι δομολειτουργιστές ανθρωπολόγοι (τη συνοχή δομή και λειτουργίας), αλλά αυτό διαπιστώνω και εγώ μέσα από την άσκηση της Ιατρικής: το να μάθεις πώς λειτουργεί μια κατάσταση και ένα φαινόμενο στο σώμα μας, περνά αναγκαστικά μέσα από ερωτήματα του τύπου "γιατί λειτουργεί έτσι"; 

Ο λόγος ύπαρξης μιας διαδικασίας στη βιολογία (που πιο σωστά δεν είναι ο λόγος ύπαρξής της, αλλά ο δικός μας λόγος -discourse- που εμείς της δίνουμε για να υπάρξει στο μυαλό μας και στις θεωρίες μας, ώστε να μπορέσουμε να το αναπαραγάγουμε αφαιρετικά στο μέλλον με τελικό σκοπό να προβλέψουμε αυτό το μέλλον...άρα θα μπορούσε ουσιαστικά να αποτελεί το λόγο της δικής μας ύπαρξης...), αποτυπώνει την ύπαρξη μιας ανάγκης. Όλα γίνονται για μια ανάγκη λοιπόν! Είτε της δίνουμε επιστημονικό νόημα, είτε θεοκρατικό, είτε την εξηγούμε μέσα από την τύχη και την φυσική εξέλιξη ή μέσα από την κατασκευή και τον πολιτισμό, η ανάγκη ήταν, είναι και θα παραμένει ανάγκη.

Αν ξέρεις τελικά, "γιατί" λειτουργεί με έναν τρόπο μια κατάσταση, μπορείς να αναζητήσεις και το "πώς", αλλά και αντιστρόφως, η ανακάλυψη του "πώς", αναπόφευκτα σε φέρνει αντιμέτωπο με το "γιατί". Και τα δυο όμως αποτελούν τους δυο άξονες x, y ενός καρτεσιανού συστήματος που προσδιορίζουν κάθε στιγμή τις συντεταγμένες μιας ανάγκης (από την οποία γεννήθηκε έπειτα και η ανάγκη ενός Συντάγματος στις ανθρώπινες κοινωνίες...)

Για να μην μακρηγορούμε άλλον όμως, καλός ο Διαφωτισμός, καλός και ο Μοντερνισμός, καλή και η Νεωτερικότητα, αφού αποκαλύπτουν αυτήν τη σπουδαία ανάγκη του ανθρώπου να ωριμάσει. Το μεγάλο ερώτημα είναι βέβαια, τι γίνεται μετά, αφού προταθούν αυτές οι διάφορες απόψεις για τον τρόπο που θα επέλθει αυτή η ωρίμανση (περιττό να θίξω εδώ, τις διάφορες διαφημίσεις αυτές τις μέρες ενόψει εκλογών, των "ώριμων" πολιτικών μας ταγών που κάνοντας επίκληση στο συναίσθημα, αγκαλιάζουν πατερναλιστικά τα -ανώριμα;- παιδιά, με σκοπό να τα διδάξουν πώς θα γίνουν ώριμα...). Αυτό το μετά- είναι στην ουσία το μεγάλο πρόβλημα. Δηλαδή, το μετά- καταπιάνεται με το ερώτημα: με ποιον τρόπο θα χρησιμοποιήσουμε τις απαντήσεις του Διαφωτισμού ώστε να καλύψουμε τις ανάγκες τις οποίες ανακαλύψαμε με τη βοήθεια του Διαφωτισμού...; Και αν το ερώτημα φαντάζει ολίγον τι κυκλωτικό, μη φοβάστε... καλώς ήλθατε στον Μετα-Μοντερνισμό!

Ο Μεταμοντερνισμός, είναι η απάντηση του καθενός στις ανάγκες του καθενός... Και εδώ το πράγμα περνά στη σφαίρα του Χάους πια. Διότι:

"Είναι ευρύτατα γνωστό ότι ο έλεγχος πάνω στα πράγματα διαμεσολαβείται από τις σχέσεις μας με τους άλλους. Και οι σχέσεις μας με τους άλλους με τη σειρά τους συνεπάγονται τις σχέσεις μας με τον εαυτό μας και αντιστρόφως. Όμως, έχουμε τρεις άξονες των οποίων ο ειδικός χαρακτήρας και ο ενδοσυσχετισμός πρέπει να αναλυθούν: τον άξονα της γώνσης, τον άξονα της εξουσίας, τον άξονα της ηθικής. Με άλλα λόγια, η ιστορική οντολογία του εαυτού μας οφείλει να απαντήσει σε μια ανοικτή σειρά ερωτημάτων. Πρέπει να πραγματοποιήσει έναν απροσδιόριστο αριθμό ερευνών οι οποίες είναι δυνατόν να πληθαίνουν και να εξειδικεύονται όταν το επιθυμούμε, αλλά οι οποίες θα απευθύνουν όλες τα ερωτήματα συστηματοποιημένα ως ακολούθως: πώς απαρτιζόμαστε ως υποκείμενα της ίδιας μας της γνώσης; πώς απαρτιζόμαστε ως άτομα τα οποία ασκούν ή υπόκεινται σε σχέσεις εξουσίας; πώς απαρτιζόμαστε ως ηθικά υποκείμενα των ίδιων μας των πράξεων";

(αναδημοσίευση χωρίς άδεια από το "Τι είναι Διαφωτισμός" του Μισέλ Φουκώ, εκδ. ΕΡΑΣΜΟΣ, 1988, σελ. 40-41)


Όλα γίνονται αγαπητοί μου για κάποιες ανάγκες. Το ερώτημα είναι αν αυτοί που θα μας κυβερνήσουν μετά τις 25 Ιανουαρίου, θα καταλάβουν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας μας, που δυστυχώς είναι πολλές και διαφορετικές και κατά πόσον θα μπορέσουν να τις συνταιριάξουν σε μια αξιοπρεπή διαβίωση, στηριζόμενη πάνω σε αξιώματα πανανθρώπινης Αλήθειας.

"Θυμός"

Στίχοι, Μουσική: Ζερβουδάκης Δημήτρης

Αφήγηση: Χάρης Κατσιμίχας

Τραγούδι: Ζερβουδάκης Δ., Κατσιμίχας Χ.

Δίσκος: Ζωής Παιχνίδια

"Αλήθεια λέω...
Σπασμένοι δρόμοι μοναχά, υπήρχαν πάντα εδώ..."

Ξαναρωτώ: η Φύση ρατσίστρια;

"Αλλά αυτή η τρομερή εξουσία θανάτου εμφανίζεται τώρα ως συμπληρωματική μιας εξουσίας που ασκείται με θετικούς όρους επί της ζωής, που επιχειρεί να τη διαχειριστεί, να την αυξήσει, να την πολλαπλασιάσει, να ασκήσει πάνω της επακριβείς ελέγχους και συνολικές ρυθμίσεις [...]. Οι πόλεμοι δεν γίνονται πλέον στο όνομα του ανώτατου άρχοντα που πρέπει να προστατευθεί. Γίνονται στο όνομα της ύπαρξης όλων. Πληθυσμοί ολόκληροι ωθούνται σε αλληλοεξόντωση στο όνομα της ανάγκης τους να ζήσουν.

[...] Αυτό που διεκδικείται και τίθεται ως στόχος είναι η ζωή, νοούμενη ως θεμελιώδεις ανάγκες, ως συγκεκριμένη ουσία του ανθρώπου, ως εκπλήρωση των δυνατοτήτων του, ως πληρότητα του δυνατού. Λίγη σημασία έχει αν πρόκειται ή όχι για ουτοπία. Πρόκειται για μια εξόχως πραγματική διαδικασία πάλης. Η ζωή ως πολιτικό αντικείμενο εννοήθηκε τρόπον τινά κατά λέξη και μεταστράφηκε ενάντια στο σύστημα που επιχειρούσε να την ελέγξει. Η ζωή, πολύ περισσότερο από το δίκαιο, έγινε τότε το διακύβευμα των πολιτικών αγώνων, ακόμη κι αν αυτοί διατυπώνονται με διακηρύξεις δικαίου. Το "δικαίωμα" στη ζωή, στο σώμα, στην υγεία, στην ευτυχία, στην ικανοποίηση των αναγκών, το "δικαίωμα" πέραν κάθε καταπίεσης ή "αλλοτρίωσης" που έχει κανείς να ανακτήσει αυτό που είναι και ό,τι μπορεί να είναι, αυτό το "δικαίωμα" που είναι τόσο ακατανόητο για το κλασσικό νομικό σύστημα, ήταν η πολιτική απάντηση σε όλες αυτές τις νέες διαδικασίες εξουσίας που δεν παραπέμπουν, ούτε αυτές, στο παραδοσιακό δίκαιο της ανώτατης αρχής. "


(αποσπάσματα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το "Ιστορία της Σεξουαλικότητας: η βούληση για γνώση" του Μισέλ Φουκώ, εκδ. Πλέθρον, 2011)


Και κάπου εδώ αποκαλύπτεται το μεγάλο μπέρδεμα στο οποίο έχει περιέλθει η σύγχρονη κοινωνία μας. Ο καθένας έχει λόγο για τα πάντα και "δικαίωμα" στα πάντα. Να ντυθεί όπως θέλει και να κυκλοφορήσει όπου θέλει, να τρυπήσει τη μούρη του όπως αυτός γουστάρει, να μπαλαμουτιάζεται όταν, όπως και με όποια ή όποιον αυτός γουστάρει, να λέει ό,τι γουστάρει και σε όποιον γουστάρει, να κάνει ό,τι γουστάρει εν ολίγοις... Έκαστος, αντιλαμβάνεται διαφορετικά και διαχειρίζεται διαφορετικά τον εαυτό του. Και το καλύτερο; Έκαστος, διεκδικεί τη διαφορετικότητά του... μέσα σε έναν αντίλογο ηθικής ή δημοσίας αιδούς, που και αυτά διεκδικούν την πρωτοκαθεδρία σε μια κανονιστική κοινωνική δομή (κανονιστική, με την έννοια του Κανόνα, του Πρέπει...).

Κάπου εδώ όμως, αποκαλύπτεται και η θέση της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, που στοχεύοντας την καταγραφή, ερμηνεία και διασφάλιση της διαφορετικότητας εκάστου ανθρώπου επί της γης, κατορθώνει τελικά να προασπίζεται αυτό το "δικαίωμα" στη διαφορετικότητα, που δεν ξέρω τελικά πού πραγματικά οδηγεί...

Ξέρω πού θα ήθελα να οδηγεί, αλλά με όλα αυτά που βλέπω γύρω μου, δεν ξέρω αν οδηγεί εκεί που ονειρεύομαι. Αλλά, ιδού το μέγα κατόρθωμα της Ανθρωπολογίας: να μου δημιουργεί άμεσα αντίλογο σε αυτή τη σκέψη, και να μου δικαιολογεί όλους εκείνους τους συνανθρώπους μου που ονειρεύονται για παράδειγμα έναν κόσμο ακριβώς αντίθετο από αυτόν που ονειρεύομαι εγώ... Και ιδού το βραχυκύκλωμα της διανοίας: ό,τι και αν σκεφτώ, έχει την ίδια στιγμή δημιουργηθεί και το αντίθετό του και μάλιστα μέσα από ένα σύστημα κατανόησης του "δικαιώματός" του για ύπαρξη! Όπως, στη Φυσική, και άρα στη Φύση, δεν μπορούμε να μιλάμε για δημιουργία της ύλης, χωρίς να κάνουμε λόγο για δημιουργία της αντι-ύλης, έτσι και στην κοινωνία των ανθρώπων, πλέον σήμερα δεν μπορούμε να δαμάσουμε τις σκέψεις μας, χωρίς ταυτόχρονα να μάσουμε (το λέμε στο χωριό μου αντί του "μαζέψουμε") στο τραπέζι της συζήτησης και όλες τις αντίθετές τους... Και έτσι, λίγο ή πολύ, έχουμε δημιουργήσει αγαπητοί μου, το... Χάος!

Ο Φουκώ το είπε ορθότατα θαρρώ: πραγματικά, ούτε το παλιό ούτε το νέο σύστημα εξουσίας, δεν μπορεί να αντιληφθεί την καινούργια αυτή εννοιοδότηση της λέξης "δίκαιο". Και από εκεί ξεκινά η περιπλάνηση (για να μην πω "αποπλάνηση") της καθημερινότητας του σύγχρονου ανθρώπου... Ο άνθρωπος, έχει χάσει το δίκαιο του, το φυσιολογικό του, τον προσανατολισμό του. Αν κάποτε αυτές οι έννοιες του έδιναν κάποια ψευδαίσθηση σταθερότητας, τη σήμερον ημέρα, πλέον ούτε αυτά τα κατάλοιπα υπάρχουν, για αυτό ο κόσμος μας πηγαίνει τυφλά (και καρφί) στη νεύρωση και στις ψυχώσεις... Είναι εποχή, που έχει χαθεί η θρησκεία, η ηθική, το δίκαιο, το φυσιολογικό, το βέβαιον, το ασφαλές... Είναι εποχή, που ανατρέποντας τα πάντα, δεν υπάρχει προσανατολισμός. Ούτε από την ίδια την εξουσία, ούτε από τον ίδιο τον εξουσιαζόμενο. Κάποτε, ένας από τους δυο είχε τα χαλινάρια. Σήμερα, δεν τα έχει κανείς. Και έτσι, το (παρ)άλογο της Ιστορίας τρέχει μανιασμένο προς το γκρεμό.


Πάλι με το ρίσκο να παρεξηγηθώ και σε αυτήν την ανάρτηση, όπως και στην προηγούμενη, ότι δεν υποστηρίζω τη διαφορετικότητα, ή ακόμα ότι φλερτάρω με ρατσιστικές απόψεις, θέλω να δηλώσω μόνο ότι το θέμα του ρατσισμού, είναι τόσο βαθύ και ανέγγιχτο πραγματικά, όσο η πιο μύχια όψη εαυτού μας. Ο ρατσισμός είναι μέσα μας. Μέσα μας οφείλουμε να στρεφόμαστε όταν ασχολούμαστε με το θέμα του ρατσισμού. Μέσα μας θα βρούμε και τη διαφορετικότητά μας. Μέσα μας αν κοιτάξουμε, θα δούμε τη μαυρίλα και τη σαπίλα που γεννούν το ρατσισμό. Η διαφορετικότητα για μένα έγκειται στο ποιος πραγματικά τολμά να κοιτάξει προς τα εντός του. Δηλαδή, για το ποιος τολμά να κοιτάξει προς τα εντόσ-θιά του... Μην σας αηδιάζει η λέξη! Να σας αηδιάζει η πράξη και το περιεχόμενο. Αυτό, είναι ο ρατσισμός. Να σου ανακατεύονται τα συκώτια, όταν σκέφτεσαι τα δικά σου τα συκώτια... Να μην αντέχεις ούτε καν τον ίδιο σου τον εαυτό. Να μην μπορείς να δεχτείς τη φόλα της δικής σου της ύπαρξης και να την πνίγεις στα ακριβά αρώματα. Πώς λοιπόν, να αποδεχτείς την ύπαρξη του άλλου, όταν δεν αφήνεις χώρο ούτε για τον εαυτό σου;

Αντιλαμβάνεστε τελικά από πού ξεκινά το επιφαινόμενο της μη αποδοχής του άλλου, που απλά και επιπόλαια ορίζουμε σήμερα ως ρατσισμό;

Αντιλαμβάνεστε τελικά ότι ο ρατσισμός δεν αφορά το πώς συμπεριφερόμαστε στους άλλους, αλλά το πώς συμπεριφερόμαστε στον εαυτό μας;

Αντιλαμβάνεστε τελικά πόσο δύσκολο είναι να εκριζωθεί ο ρατσισμός από τη συνείδησή μας;


Αντιλαμβάνεστε ότι πίσω από τα επιφαινόμενα είναι τα κενά φαινόμενα;
Ότι πίσω από τους ανθούς, τους καρπούς, τα χρώματα και τα αρώματα που ζουν και αναπνέουν στο φως και κάτω από τον ουρανό, είναι οι ρίζες, κακάσχημες και τρομακτικές, γεμάτες λασπουριά και ζουζούνια, καταδικασμένες να ζουν στο σκοτάδι και τη μαυρίλα;

Μα πόσο ωραία περιγράφει αυτή τη διαπίστωση το παρακάτω παραδοσιακό μέγα άσμα;

Πόσο ωραία αντιπαραβάλει την Κανελόριζα και το Άνθος της κανέλας; Την απαρχή και το τελείωμα; Τη βάση και την κορυφή; Τα φαινόμενα και την αιτία τους;

"Κανελόριζα"

Παραδοσιακό

Εκτέλεση: Γιώργος Μιχαήλ

(από τη συνεργασία του με τον Θ. Παπακωνσταντίνου)

Η Φύση ρατσίστρια;

"Στο σημείο αυτό, υπεισέρχεται νομίζω ο ρατσισμός. Δεν θέλω να πω ότι ο ρατσισμός επινοήθηκε εκείνη την περίοδο. Υπήρχε από πολύ νωρίτερα. Νομίζω όμως ότι λειτούργησε διαφορετικά. Ο ρατσισμός εντάχθηκε στους μηχανισμούς του κράτους με την ανάδυση της βιο-εξουσίας. Τη συγκεκριμένη αυτή στιγμή, ο ρατσισμός ενεγράφη ως θεμελιώδης μηχανισμός της εξουσίας, υπό τη μορφή με την οποία ασκείται στα σύγχρονα κράτη, κατά τρόπον ώστε όλα ανεξαιρέτως τα κράτη που λειτουργούν με σύγχρονο τρόπο να μετέρχονται [...] το ρατσισμό.

Τι είναι λοιπόν ο ρατσισμός; Κατ΄ αρχάς είναι ένας τρόπος για να εισαχθεί, επιτέλους, στο πεδίο της ζωής [...] μια τομή: η τομή ανάμεσα στα στοιχεία που πρέπει να ζήσουν και σε εκείνα που πρέπει να πεθάνουν. Στο βιολογικό continuum  του ανθρώπινου είδους, η εμφάνιση των φυλών, η διάκριση των φυλών, η ιεράρχηση των φυλών, ο χαρακτηρισμός ορισμένων ως καλών και ορισμένων άλλων αντιθέτως ως κατώτερων, όλα αυτά θα είναι ένας τρόπος κατακερματισμού του βιολογικού πεδίου. Ένας τρόπος διαχωρισμού, στο πλαίσιο του πληθυσμού, της μιας από την άλλη ομάδα. Εν ολίγοις, η δημιουργία μιας διαχωριστικής γραμμής βιολογικού τύπου σε ένα πεδίο που εμφανίζεται ως βιολογικό. [...] Αυτή είναι η πρώτη λειτουργία του ρατσισμού: κατακερματίζει, δημιουργεί διαχωριστικές γραμμές στο πλαίσιο του βιολογικού continuum στο οποίο απευθύνεται η βιοεξουσία

Από την άλλη, ο ρατσισμός θα έχει μια δεύτερη λειτουργία: [...] είναι η πολεμική σχέση "για να ζήσεις πρέπει να σφάξεις τους εχθρούς σου". Ο ρατσισμός όμως θέτει σε λειτουργία, ενεργοποιεί αυτή την πολεμικού τύπου σχέση -"αν θες να ζήσεις ο άλλος πρέπει να πεθάνει"- με έναν εντελώς νέο τρόπο, συμβατό προς τη βιοεξουσία. [...] Δεν είναι μια σχέση σύγκρουσης, αλλά μια σχέση βιολογικού τύπου: "όσο τα κατώτερα είδη θα τείνουν να εξαφανιστούν, όσο τα μη φυσιολογικά άτομα θα εξοντώνονται, όσο οι εκφυλισμένοι σε σχέση με το είδος θα λιγοστεύουν, τόσο περισσότερο εγώ -όχι ως άτομο αλλά ως είδος- θα ζήσω, θα είμαι δυνατός, θα είμαι ρωμαλέος, θα μπορώ να αυξάνομαι και να πληθύνομαι". Ο θάνατος του άλλου δεν είναι απλώς η ζωή μου, επειδή μου εξασφαλίζει την προσωπική μου ασφάλεια: με το θάνατο του άλλου, το θάνατο της κακής φυλής, της κατώτερης φυλής (ή του εκφυλισμένου, ή του μη φυσιολογικού), η ζωή θα γίνει πιο υγιής. Πιο υγιής και πιο καθαρή. 

Η σχέση αυτή δεν είναι λοιπόν, στρατιωτική, πολεμική ή πολιτική, είναι μια σχέση βιολογική. [...] Με άλλα λόγια, η θανάτωση, η επιταγή του θανάτου, δεν είναι αποδεκτή στο σύστημα της βιοεξουσίας, παρά μόνο όταν κατατείνει όχι στη νίκη επί των πολιτικών αντιπάλων, αλλά στην εξόντωση του βιολογικού κινδύνου. [...] Με τον όρο θανάτωση, δεν εννοώ φυσικά μόνο την άμεση δολοφονία, αλλά και όλες τις μορφές έμμεσης δολοφονίας. Την έκθεση σε θανάσιμο κίνδυνο, τον πολλαπλασιασμό των θανάσιμων κινδύνων, ή πολύ απλά, τον πολιτικό θάνατο, τον εξοστρακισμό, την απόρριψη κλπ.

Με βάση αυτά τα στοιχεία [...] μπορούμε να κατανοήσουμε το δεσμό που πολύ γρήγορα -αμέσως θα έλεγα- δημιουργήθηκε ανάμεσα στη βιολογική θεωρία του 19ου αιώνα και στο λόγο της εξουσίας. Κατ' ουσίαν η εξελικτική θεωρία, υπό την ευρεία έννοιά της -όχι τόσο η ίδια η θεωρία του Δαρβίνου- αλλά το σύνολο, η δέσμη των εννοιών της (όπως ιεραρχία των ειδών στο κοινό δέντρο της εξέλιξης, πάλη μεταξύ των ειδών για την επιβίωση, επιλογή που εξολοθρεύει τους λιγότερο προσαρμοσμένους)- έγινε μέσα σε μερικά χρόνια στον 19ο αιώνα, απολύτως φυσικά, ένας τρόπος μεταγραφής του πολιτικού λόγου με όρους βιολογικούς, ένας τρόπος κάλυψης του πολιτικού λόγου υπό μια επιστημονική επίφαση [...]. 

Πόλεμος. Πώς μπορεί κανείς όχι μόνο να διεξάγει πόλεμο κατά των εχθρών του, αλλά και να εκθέτει τους ίδιους τους πολίτες του σε πόλεμο, να τους σκοτώνει κατά εκατομμύρια [...] αν δεν ενεργοποιήσει το θέμα του ρατσισμού;

[...] Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για την εγκληματικότητα. Η εγκληματικότητα αντιμετωπίστηκε με όρους ρατσισμού, επειδή επίσης ένα σύστημα βιοεξουσίας έπρεπε να διαθέτει τη δυνατότητα θανάτωσης ή περιθωριοποίησης ενός εγκληματία. Το ίδιο ισχύει και για την τρέλα, το ίδιο και για τις διάφορες ανωμαλίες."


(αποσπάσματα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το "Για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας" του Μισέλ Φουκώ, εκδ. Ψυχογιός, 2002, μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια)



Νομίζω αυτή η σκέψη του μεγάλου Φουκώ είναι το επίκεντρο του φιλοσοφικού μου προβληματισμού, αυτού που προσπαθεί να συνδυάσει τις βιολογικές επιστήμες με τις ανθρωπιστικές-κοινωνικές επιστήμες: ο άνθρωπος, ζώο ή κάτι πέρα από ζώο; 

Η απάντηση που έχω από καιρό σχηματίσει αναδεικνύεται εδώ περίτρανα: ζώο και πάλι ζώο! Και μάλιστα, αυτή η ζωώδης συμπεριφορά, αυτό το ζωώδες κατάλοιπο μεταμορφώνεται σε αυτό που λέμε ρατσισμό, εγωισμό, ατομικότητα... Ξέρετε, η ένταση του φαινομένου είναι που αλλάζει, και όχι το ίδιο το φαινόμενο... Κάπου, στα μικρά και καθημερινά μας, όλοι έχουμε βγάλει κάποιο στοιχείο εγωισμού. Στοιχείο, που από δαρβινικής σκοπιάς, εξηγείται... Σε κάθε ανθρώπινη συνδιαλλαγή χωρά η έννοια του εγωισμού, υπό την απαίτηση για ανταπόδοση. Το έχει πει ξεκάθαρα στο Δώρο του, ο Μάρσελ Μως, αλλά και στο Εγωιστικό Γονίδιο ο Ρίτσαρντ Ντόκινς. Αυτό, που από καιρού εις καιρόν οι ανθρώπινοι πολιτισμοί έχουν προσπαθήσει να τιθασεύσουν με κάθε λογής νομικές, ηθικές ή θρησκευτικές επιταγές, είναι ακριβώς αυτό το βιολογικό -φυσικό- στοιχείο που θέλει να μαχόμαστε για το τομάρι μας έναντι των γύρω μας. Αυτό το βιολογικό στοιχείο, άλλοτε έχει λάβει την έννοια της πάλης των τάξεων του Μαρξ, άλλοτε του Πολέμου πατήρ πάντων του Ηρακλείτου, άλλοτε του Φιδιού της χριστιανικής θρησκείας... Όπως και να το ονομάσουμε, όση ένταση και αν του βάλουμε ή αν του βγάλουμε, το φαινόμενο θα μένει το ίδιο: ο ρατσισμός είναι μέσα μας. Ο ρατσισμός είναι στοιχείο της Φύσης. Η Φύση δεν έχει συναίσθημα. Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό, ο δυνατότερος κερδίζει πάντα. Η Φύση είναι ρατσιστική. Τι ψάχνουμε τώρα δηλαδή;

Θα μου πείτε, τότε τι νόημα έχει η κοινωνία μας; Και η απάντηση είναι απλή: το νόημά της είναι να προσπαθεί ακριβώς να δαμάσει αυτό το ρατσισμό, άλλοτε πετυχαίνοντάς το και άλλοτε ωθώντας τον να εκραγεί όπως επί παραδείγματι όταν λαμβάνει τη μορφή ναζισμού. Το πρόβλημα όμως ξέρετε πού κρύβεται; Στο ότι η προσπάθεια αυτή, να δαμάσεις το ρατσισμό, γίνεται μόνο με έναν τρόπο: τον ίδιο το ρατσισμό! Γιατί μην μου πείτε ότι κάποιος που θα προβάλει την Αγάπη ως το καλύτερο μέτρο έναντι του ρατσισμού, δεν θα δράσει ρατσιστικά, μιας και με την έννοια που αναπτύξαμε νωρίτερα, θα επιδιώξει να επιβάλει τη δική του άποψη για ένα θέμα, άρα θα επιδιώξει να λειτουργήσει εγωιστικά. Ποιος θα κρίνει με το απόλυτο κριτήριο, το αλάνθαστο κριτήριο, τον άλλον; "Ο πρώτος το λίθο βαλέτω..." και τρέχα γύρευε κοινώς... 

Συμπέρασμα: πριν κρίνουμε ελαφρά τη καρδία για τα φαινόμενα που κάνουν μπαμ και μας βγάζουν το μάτι με τη ρατσιστική τους συμπεριφορά, ας αναλογιστούμε ότι και εμείς λίγο ή πολύ δεν πάμε πίσω. Και αν τελικά, αυτό που διαφέρει την κοινωνία μας είναι η ποσότητα του φαινομένου, τότε πάω πάσο. Αν όμως κάποιοι ενδιαφέρονται για κάτι βαθύτερο, αν ενδιαφέρονται για την πραγματική ρίζα του προβλήματος, ώστε να το αντιμετωπίσουν κατάματα, τότε ας κοιτάξουν μέσα τους και ας αλλάξουν κάθε στοιχείο που μπορεί να αναδύει ρατσιστική βρώμα, κάθε στιγμή που αυτή πάει να εκδηλωθεί, σε κάθε λέξη ή πράξη, σε κάθε σκέψη ή στοχασμό. 

Και για το τέλος, η ακόμα βαρύτερη ερώτηση: κάνοντας κάτι τέτοιο (δηλαδή ερχόμενοι αντιμέτωποι με το ρατσισμό) δεν εναντιωνόμαστε πραγματικά στη Φύση μας; Αυτή, η ερώτηση ας λειτουργήσει σαν απάντηση σε όλους εκείνους που φοβούνται το μέλλον του ανθρώπου, ο οποίος φτιάχνει ρομπότ, κλωνοποιεί τον ίδιο του τον εαυτό, καταστρέφει τη Φύση...

Ξέρω ότι μπορεί να παρεξηγηθώ με όλα όσα σας ανέφερα, αλλά έτσι και αλλιώς ΟΛΑ είναι μια παρεξήγηση σε αυτόν τον κόσμο. Μια παρερμηνεία του πραγματικού, μια θόλωση της διανοίας, μια διαστρέβλωση του αοράτου. Ο λόγος που γράφω όλα αυτά, είναι για να πω τελικά, ότι αυτό που θεωρούμε φυσιολογικό ή παθολογικό, είναι τόσο ασαφές και ευμετάβλητο στον άξονα του χρόνου, όσο το βαθύτερο σημείο του μεγαλύτερου ωκεανού του πλανήτη μας, που λόγω της απόστασης που μας χωρίζει από αυτό, δεν το αναλογιζόμαστε εύκολα και -κυρίως- δεν το αναμοχλεύουμε καθόλου...

Εν όψει της 9ης Μαΐου που είναι η επίσημη ημέρα λήξης του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι νέες γενιές, έχουμε ειλικρινά πει οριστικά και αμετάκλητα το Goodbye Hitler ?

Τα απίστευτα του ζωικού βασιλείου 12 - Κι ύστερα;

Από τη μια, ο άνθρωπος ατσαλώνεται στην αντίληψη της υγείας του...

Από την άλλη, αλλάζει και γεννά νέα είδη πραγματικότητας...

Ποιο θα επικρατήσει; Θα συνυπάρξουν; Θα συνδυαστούν; Θα ανταγωνιστούν αυτές οι δυο τάσεις; Ή θα δημιουργήσουν εντάσεις;

Ερωτήματα που πάντα θα μένουν πίσω από τις εξελίξεις. 
Ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν. 
Ερωτήματα που τους μένει μόνο να Αγαπηθούν.
Και το μέλλον, ας έρθει άφοβα. 
Αν επιθυμούμε να πάμε προς το μέλλον, οφείλουμε να το κάνουμε άφοβα.
Γιατί δεν είναι η αποδοχή του πεπερασμένου που τρομάζει.
Αλλά η προσπάθεια υπερνίκησής του.



"Η δυνατότητα που δίνεται στο άτομο να είναι υποκείμενο και ταυτόχρονα αντικείμενο της δικής του γνώσης συνεπάγεται ότι θα πρέπει να αναστραφεί στους κόλπους της γνώσης η λειτουργία του πεπερασμένου. Για την κλασσική σκέψη, το πεπερασμένο δεν είχε άλλο περιεχόμενο από την άρνηση του απείρου, ενώ η σκέψη που διαμορφώνεται στα τέλη του 18ου αιώνα του δίνει τις δυνάμεις του θετικού: η ανθρωπολογική δομή που εμφανίζεται εκείνο τον καιρό παίζει τον κρίσιμο ρόλο του ορίου και ταυτόχρονα τον ιδρυτικό ρόλο της καταγωγής. Αυτή ακριβώς η ανατροπή χρησίμευσε ως φιλοσοφική συμπαραδήλωση στην οργάνωση μιας θετικής ιατρικής, η οποία αντίστροφα, στο εμπειρικό επίπεδο, ήταν μια από τις πρώτες αποκαλύψεις της σχέσης που δένει τον νεωτερικό άνθρωπο με ένα εξ υπαρχής πεπερασμένο. Εξού και η καθοριστική θέση της ιατρικής στη συνολική αρχιτεκτονική των ανθρωπιστικών επιστημών: βρίσκεται πλησιέστερα από οποιαδήποτε άλλη στην ανθρωπολογική διάταξη που είναι το κοινό υπόβαθρό τους. Εξού επίσης και το γόητρό της στις συγκεκριμένες μορφές της ύπαρξης: η υγεία αντικαθιστά τη σωτηρία, έλεγε ο Guardia. Και αυτό επειδή η ιατρική προσφέρει στον νεωτερικό άνθρωπο το πείσμον και καθησυχαστικό πρόσωπο του πεπερασμένου του. Στην ιατρική ο θάνατος έρχεται και επανέρχεται αλλά ταυτόχρονα εξορκίζεται. Και ναι μεν αναγγέλλει χωρίς ανάπαυλα στον άνθρωπο το όριο που φέρει εντός του, αλλά του μιλά επίσης γι' αυτό τον τεχνικό κόσμο που είναι η εξοπλισμένη, θετική και πλήρης μορφή του πεπερασμένου του. [...] Η σπουδαιότητα του Μπισά, του Τζάκσον ή του Φρόυντ για την ευρωπαϊκή κουλτούρα δεν αποδεικνύει ότι ήταν εξίσου φιλόσοφοι και γιατροί, αλλά ότι μέσα στην κουλτούρα αυτή, η ιατρική σκέψη εισάγει αυτοδικαίως τη φιλοσοφική υπόσταση του ανθρώπου. [...] Για αυτό και οι ασθένειες του στήθους είναι ακριβώς της ίδιας φύσης με τις αρρώστιες του έρωτα: είναι το πάθος, ζωή στην οποία ο θάνατος δίνει ένα πρόσωπο που δεν ανταλλάσσεται. Ο θάνατος εγκατέλειψε τον παλιό τραγικό ουρανό του. Έχει γίνει πλέον ο λυρικός πυρήνας του ανθρώπου: η αόρατη αλήθειά του, το ορατό μυστικό του."

(Αποσπάσματα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το "Η γέννεση της κλινικής" του Μισέλ Φουκώ, εκδ. Νήσος, 2012, σελ. 257, 294-295)

"Κι ύστερα"

Στίχοι: Σώτια Τσώτου

Μουσική, Ερμηνεία: Κώστας Χατζής

Τα απίστευτα του ζωικού βασιλείου 9 - τέλος (;)

Τελικά, ο άνθρωπος τι είναι αγαπητοί μου;

Ζώο;

Μηχανή;

Κάπου ανάμεσα στα δυο;

Τίποτα απ' τα δυο;


Πού κατατάσσεται εν τέλει;



"Για χιλιετίες, ο άνθρωπος παρέμεινε αυτό που ήταν για τον Αριστοτέλη: ένα ζώο, πολιτικό. Ο νεότερος άνθρωπος όμως, είναι ένα ζώο που στην πολιτική του, η ζωή του ως έμβιου όντος, τίθεται υπό αίρεση..." 

(Μισέλ Φουκώ, Η Ιστορία της Σεξουαλικότητας, η δίψα της γνώσης, εκδ. ΡΑΠΠΑ, 1982, χωρίς άδεια αναδημοσίευσης)


Και τι κατορθώνει τελικά ο άνθρωπος με αυτήν την αμφισβήτηση; Η μέχρι τώρα μικρή μου εμπειρία, μού λέει ότι μάλλον φτάνει σε σημείο να απειλεί ακόμα και την ίδια του την ύπαρξη, φτάνει σε σημείο αυτοκαταστροφής, αυτοαφανισμού...

Και διερωτώμαι: είναι δυνατόν η Φύση, να φτιάξει μέσα από απίστευτα βασανιστικές διεργασίες εξέλιξης και συνεχούς βελτίωσής της, έναν όν όπως ο άνθρωπος, με τέτοιες αυτοκαταστροφικές δυνατότητες, που μπορούν ταυτόχρονα να καταστρέψουν και την ίδια τη Φύση που τον γέννησε; Είναι δυνατόν η Φύση, μετά από τόσα εκατομμύρια χρόνια, να προτείνει ως το καλύτερο δημιούργημά της, ένα ον με τέτοια αφανιστική μανία; Είναι δυνατόν η τεράστια εμπειρία της Φύσης να εκφράζεται μέσα από τέτοια κονιορτοποίηση;

Τα πράγματα μερικές φορές, έχουν και δεύτερη ανάγνωση...

Η ίδια η Φύση έχει διδάξει, πως όταν κάτι πάει να ξεφύγει από τον έλεγχό της και πάει να παραβ(γ)εί τους Νόμους της, πληρώνει ακριβά την μεγαλομανία αυτή με αυτοκαταστροφή... Ο άνθρωπος άραγε μπορεί να ξεφύγει από αυτόν τον καθολικότατο και διαχρονικότατο τρισμέγιστο νόμο;


"Από την άλλη μεριά, η τάξη της ασθένειας είναι απλώς ξεπατίκωμα του κόσμου της ζωής: οι ίδιες δομές επικρατούν και στις δυο περιπτώσεις, ο ίδιες μορφές κατανομής, η ίδια διάταξη. Η ορθολογικότητα της Ζωής είναι ταυτόσημη με την ορθολογικότητα εκείνου που την απειλεί. Ζωή και Ασθένεια δεν σχετίζονται μεταξύ τους όπως η φύση με το παρά φύσιν, αλλά μέσα σε μια φυσική τάξη που τους είναι κοινή, εφαρμόζουν η μια μέσα στην άλλη και αλληλεπικαλύπτονται. Στην ασθένεια αναγνωρίζουμε τη ζωή, επειδή ακριβώς ο νόμος της ζωής θεμελιώνει, επιπροσθέτως, τη γνώση της ασθένειας".

(Μισέλ Φουκώ, Η γέννηση της κλινικής, εκδ. Νήσος, 2012, χωρίς -φυσικά, δηλαδή έτσι όπως η Φύση προστάζει-  άδεια αναδημοσίευσης)


Τι είναι τελικά ο άνθρωπος αγαπητοί μου;

Και τι είναι η -ήδη εκκινημένη- διαδικασία αυτοκαταστροφής του, αν όχι μια... φυσική διαδικασία;

"Γέννηση"
Νίκος Ξύδης
Δίσκος: Πατέντα

On or Off ?

Παρακολουθώ, για μια ακόμα φορά με στενοχώρια, αυτά που γίνονται στην Ουκρανία... και θυμάμαι ότι πρόσφατα έγραφα για τα σκουπίδια που έχουν προκαλέσει οι μεγάλοι ετούτου του κόσμου, και που ζητούν ευκαιρία να αναφλεχθούν... 

Αναρωτιέμαι αν τα δυο γεγονότα, έχουν συσχέτιση... και αν η Ουκρανία, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα...


Τα σκουπίδια όμως, ίσως ζητούν μια ευκαιρία να αναδείξουν τον πολύτιμο εσωτερικό τους κόσμο... και τις πολύτιμες αξίες τους... Αρκεί μόνο να τις κοιτάξουμε.
 
Σήμερα, γνώρισα διαδικτυακά τον Dan Perjovschi, και αντιλαμβάνομαι, ότι μπορείς τελικά να πεις πολλά από θέση ασφάλειας...,

αλλά, το μεγάλο θέμα είναι να εκθέτεις άφοβα τη φάτσα σου, όχι για να σε διαβάσουν οι άλλοι (ή ακόμα και ο παππάς του χωριού σου...),

μα για να ανάψεις με τη φωτεινή παρουσία σου, εκείνον τον διακόπτη της ζωής, στην αέναη μάχη του "προς τα πάνω" με το "προς τα κάτω", ώστε να εμποδίσεις ό,τι σε δικόπτει από την έντιμη ύπαρξη σου... ώστε να σπάσεις το τείχος εκείνο που σε κρατά δέσμιο και περιφραγμένο... πιο σωστά πειθαρχημένο με μια αυτοματοποιημένη -πλέον αντανακλαστική- συμπεριφορά, όπως αυτή που έδινε ο Φουκώ, για την εξουσία του νεωτερικού κόσμου και τη δημιουργία της φυλακής...

Και για να γίνει αυτό, χρειάζεται μάχη καθημερινή. Μάχη στη δουλειά, στο εσωτερικό του σπιτιού, στο εσωτερικό της οικογένειας, στο εσωτερικό του εαυτού... 


On... Off... οι δυο επιλογές σε τούτη τη ζωή.