Η χώρα των σφηκών

 

Πρόσφατη επίσκεψη στην Ελλάδα για τις καλοκαιρινές μας διακοπές.

Στα πάτρια εδάφη αυτή τη φορά, αποκλειστικά.

Μας φάγανε οι σφήκες! 

Σφήκες παντού, 

δεν μπορούσες να φας ένα πρωινό, 

δεν μπορούσες να φας ένα φρούτο,

ένα παγωτό, ή ένα μεσημεριανό δίπλα στο κύμα,

δεν μπορούσες να κολυμπήσεις,

δεν μπορούσες να μιλήσεις.

Κάποιοι είχαν προσπαθήσει να τις απωθήσουν,

άλλοι να τις εγκλωβίσουν,

άλλοι να τις δελεάσουν παγιδεύοντάς τες μέσα σε κάτι γλυκό.

Κανείς δεν είχε μεγάλα ποσοστά επιτυχίας.

Μια σφήκα μάλιστα κατάφερε να τσιμπήσει την κόρη μου στην παλάμη της.

Άλλες σφήκες, μας τσίμπησαν για τα καλά στην... τσέπη μας, εννοώντας ότι τα μαγαζιά που φάγαμε ήταν αρκετά ακριβά για την (απίστευτα χαμηλή) ποιότητα φαγητού που δοκιμάσαμε, και μάλιστα σε μαγαζιά που θυμάμαι τουλάχιστον παλαιότερα να διατηρούν κάποιο επίπεδο. Σήμερα, σπάνιο να φας καλό φαγητό και οικονομικό στην Ελλάδα. Ή θα φας φύκια για μεταξωτές κορδέλες, ή θα φας σκέτο φύκια ή θα φας ένα δείγμα από μεταξωτές κορδέλες (αν πετύχεις κάπου καλό φαγητό) και θα το πληρώσεις πανάκριβο άρα θα σου βγει ξινό...

Πώς κατάντησε αυτή η χώρα έτσι;

Γεμάτη σφήκες και κηφήνες...

Και οι σφήκες τσιμπούν, ξανατσιμπούν, με το ίδιο κεντρί, καθώς δεν είναι σαν τις μέλισσες που σε τσιμπούν μια φορά και μετά χάνουν το κεντρί τους και πεθαίνουν εξ αυτού. Οι σφήκες δεν αλλάζουν σώμα, συμπεριφορά ή τροπάριο...

Όμως, υπάρχει και κάτι ακόμα που είναι το ίδιο τοξικό στην Ελλάδα και στα μέρη μου. Το συναίσθημα της απομάκρυνσης από τα οικεία σου άτομα. Σαν να σε έχει τσιμπήσει μια σφήκα και μετά να μην θες να έρθεις σε επαφή, κρύβεσαι, φυλάγεσαι, απομονώνεσαι. Όταν σε μια πυρηνική οικογένεια μπαίνουν και άλλα άτομα με άλλες προσλαμβάνουσες, τότε οι συνθήκες γινονται πιο σύνθετες και οι ισορροπίες πιο δύσκολες. Αυτά που θεωρούσες αυτονόητα με τους δικούς σου ανθρώπους - το αίμα σου, πλέον ανακατεύονται και με άλλο αίμα. Και τότε, σαν να μην είσαι ο ίδιος συγγενής, σαν να υποβιβάζεσαι, διότι προτεραιότητα έχει κάποιος άλλος στο ευρύτερο οικογενειακό δίκτυο.

Η απομυθοποίηση των ανθρώπων είναι ένα τεράστιο θέμα που επιφέρει σοβαρό τραυματισμό στην ψυχή. Η βλάβη όμως, ίσως είναι κυρίως στο μυαλό του τραυματία. Αυτός αλλιώς νομίζει τα πράγματα και αλλιώς ίσως είναι στην πραγματικότητα.

Τελικά, κάτι παλαιό πεθαίνει μέσα σου και κάτι νέο γεννιέται.

Το ίδιο γίνεται και με τις γενεές. Αναπόφευκτα.

Το ίδιο γίνεται και στην ποίηση. Αναπόδραστα.

Το ίδιο γίνεται και τα παιδιά μας, όπως με την κόρη μου που με την ίδια παλάμη της, την τσιμπημένη από τη σφήκα, χρησιμοποίησε για να χαϊδέψει την προτομή ενός μαγάλου ποιητή της περιοχής μας του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος είχε πει:

"... κι ο θάνατος δεν είναι

παρά ένα φύλλο που έπεσε

για να θρέψει

ένα φύλλο που ανεβαίνει..."

Πρόσφατη επίσκεψη στα πάτρια εδάφη. 

Απογοήτευση και Ψύχρα, εν μέσω κατακαλόκαιρου.

Θα μάθουμε ποτέ αδερφέ μου να κουβεντιάζουμε ήσυχα, ήσυχα, ήσυχα και απλά;

Αν μπορούσες να δεις τη λάμψη στα μάτια σου...

 

Τόση μαυρίλα γύρω μας. 

Δεν αναφέρομαι στο χρώμα των προσώπων ή του δέρματος. 

Μα στο χρώμα της ζωής.

Της ανθρώπινης.

Της ζώσας εμπειρίας.

Και μην μου πείτε ότι το κυρίαρχο χρώμα γύρω μας είναι άλλο, από εκείνο το σκούρο, το σκοτεινό...

Φυσικά, υπάρχουν οι αναλαμπές.

Φυσικά, υπάρχει το φως.

Μα το φως, ιστορικά, φυσικά, αστροφυσικά και κοσμολογικά, ΠΑΝΤΑ ήταν ελάχιστο και το ζοφερό σκοτάδι ήταν το κυρίαρχο.

Γιατί να γίνεται κάτι διαφορετικό εντός και εκτός του ανθρώπου; Από πού πηγάζει αυτή η ψευδαίσθηση;

Πάντα το φως ελάχιστο και το σκοτάδι απύθμενο. Μα αυτό το ελάχιστο φώτιζε το απύθμενο και το έκανε πιο φιλικό, λιγότερο φοβιστικό, πιο βελούδινο μαύρο θα έλεγε κανείς...

Μέσα από αυτό το ελάχιστο, είδαν και διέπρεψαν οι μέγιστοι των ανθρώπων.

Μέσα από αυτό το ελάχιστο, εμπνεύστηκαν και πραγματοποιήθηκαν τα μέγιστα των ανθρώπων. 

Δεν εκπλήσσομαι λοιπόν, που τα πάντα γύρω μας είναι σκοτεινά. Πάντα έτσι ήταν. Μια φίλη, αναρωτιέται γιατί μένουμε έτσι απαθείς, τι θα πούμε στα παιδιά μας μελλοντικά για αυτήν τη σιωπηλή  συνενοχή στην καταστροφή της ζωής μας... Πιστέψτε με, η Γη ιστορικά έχει γνωρίσει πολύ μεγαλύτερες ξεριζώσεις κάθε έννοιας ζωής από τους ίδιους τους ανθρώπους και έχει επιβιώσει. Μην σας πω ότι βλέποντας την Ιστορία γίνομαι λίγο πιο αισιόδοξος... Όχι αισιόδοξος ότι θα αλλάξουν πολλά και σύντομα, αλλά ότι όσο υπάρχουν αυτές οι μικρές, οι ελάχιστες φλογίτσες στα στήθη των ανθρώπων (και είναι εντυπωσιακό όταν τις ανακαλύπτεις μέσα σου ή μέσα στον συνάνθρωπό σου), τότε αυτός ο κόσμος μπορεί να συνεχιστεί, αργά και βασανιστικά όπως κάνει μέχρι τώρα. 

Και αυτή η διαδρομή είναι που μας έχει δώσει σπουδαία στολίδια ως παραδείγματα ζωής για να διαβάσουμε, να γνωρίσουμε, να ξεστραβωθούμε και να εμπνευστούμε.

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και ο Σωκράτης, που αν θυμηθούμε ότι είχε πει πως:

"Η εκπαίδευση δεν είναι το γέμισμα ενός δοχείου, αλλά το άναμμα μιας φλόγας"

καταλαβαίνετε ότι αυτό το άναμμα μιας φλόγας είναι που πρέπει να συνεχίσει να συμβαίνει ώστε να συνεχίσει να φωτίζει τα σκοτάδια μας. Αυτή η έμπνευση, αυτή η ενέργεια της μεταλαμπάδευσης, της μεταδοτικής (πανδεμικής σχεδόν) ασθένειας να είσαι φάρος μέσα στο ζόφος (γιατί πρόκειται για αληθινή ασθένεια που σου τρώει τα σωθικά, σε συν-θλίβει, σε λιώνει και σε καίει πρώτα απ' όλους εσένα που με το φλεγόμενο σου σώμα φωτίζεις τους γύρω σου), αυτή η έμπνευση λοιπόν, είναι που πρέπει να διαφυλαχτεί σαν φυλαχτό στο στήθος μπροστά από το μέρος της καρδιάς... 

Αν συνεχίζει αυτή η φωτίτσα και αν μεταλαμπαδευτεί, τότε θα επέλθει αυτό που ένας άλλος μεγάλος της ανθρώπινης ιστορίας ο Ναζίμ Χικμέτ (δια στόματος του άλλου μεγάλου Γιάννη Ρίτσου μέσα από τις μελωδίες και τη φωνή του άλλου μεγάλου Μάνου Λοΐζου...) είχε πει:

"Όπως ο Κερέμ"

Στίχοι: Ναζίμ Χικμέτ - Γιάννης Ρίτσος

Μελωδία, Φωνή: Μάνος Λοΐζος

"Αν δεν καώ εγώ, αν δεν καείς εσύ, αν δεν καούμε εμείς, πώς θα γινούν τα σκοτάδια λάμψη;"

Βοηθήστε λοιπόν στο άναμμα και το μοίρασμα του φωτός. Έστω μια φλογίτσα ακόμα αρκεί. Γίνε εσύ μικρέ άνθρωπάκο στη μικρή καθημερινότητά σου ένα μεγάλο παράδειγμα. Τα άλλα θα ακολουθήσουν νομοτελειακά...

Γιατί αργείς σαλίγκαρε;

Παραθέτω αποσπάσματα δύο, από ένδοξο βίο και ιδέες, ήθος και στάση δύο πλασμάτων με παρόμοια δράση και ανάλογες αγωνίες...

Πρώτα του Γιάννη Ρίτσου:

1]
"Ωστόσο —ποιός ξέρει— ίσως εκεί που κάποιος αντιστέκεται χωρίς ελπίδα, ίσως εκεί να αρχίζει η ανθρώπινη ιστορία, που λέμε, κι η ομορφιά του ανθρώπου ανάμεσα σε σκουριασμένα σίδερα και κόκαλα ταύρων και αλόγων, ανάμεσα σε πανάρχαιους τρίποδες όπου καίγεται ακόμα λίγη δάφνη κι ο καπνός ανεβαίνει ξεφτώντας στο λιόγερμα σα χρυσόμαλλο δέρας."

(απόσπασμα από την "Ελένη", 1970)


2]
"Θυμάμαι τον Ρίτσο ήρεμο να έχει ξαπλώσει στην κουβερτούλα του και να καπνίζει απανωτά τα τσιγάρα. Το περισσότερο εμείς οι νεότεροι πηγαίναμε κοντά του να κουβεντιάσουμε τα πάντα, εκτός από την επικαιρότητα των όσων συνέβαιναν. Και ήτανε θαρρείς, μια νησίδα γαλήνης μέσα σε εκείνη τη φορτισμένη ατμόσφαιρα. Στη Γυάρο, κάποια φορά, τον είχα ρωτήσει αν ήταν συνειδητή η επιλογή του να προσανατολίζει αλλού την κουβέντα. "Και βέβαια ήταν", μου απαντά, "κι ας είχα να υπερνικήσω προσωπική αγωνία και φόβους. Δεν είμαι από φυσικού μου παλικαράς. Στο Μακρονήσι είχα νιώσει πολλές φορές την αντοχή μου να καταρρέει. Και μόνο το ότι ρωτούσαν οι άλλοι αν κρατάει ο Ρίτσος και το αίσθημα ευθύνης μού έδιναν κουράγιο και άντεξα. Όμως, σήμερα πια γνωρίζω τ' αντίτιμο και λέω πως, κι αν δεν βγω ζωντανός από δω, θα έχω προσθέσει στο έργο μου το καλύτερό του κεφάλαιο."

(απόσπασμα από "Το χαμένο Νόμπελ: Μια αληθινή ιστορία")



Ύστερα, ενός σαλιγκαριού που ανακάλυψε τη σημασία της βραδύτητας:

1]
"Η χελώνα αναζήτησε με ακόμα μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη ηρεμία τα λόγια της απάντησής της, και του είπε πως στη διάρκεια της διαμονής της ανάμεσα στους ανθρώπους είχε μάθει πολλά πράγματα. Του αφηγήθηκε λοιπόν, πως όταν ένας άνθρωπος έχει τολμηρές ερωτήσεις, ας πούμε: "Είναι ανάγκη να πηγαίνουμε τόσο γρήγορα;" ή: "Στ' αλήθεια έχουμε όλα αυτά ανάγκη για να είμαστε ευτυχισμένοι;" τον λένε αντάρτη. "Αντάρτη, ε; Μ' αρέσει αυτό το όνομα!" ψιθύρισε το σαλιγκάρι."

(σελ. 36, "Η Ιστορία ενός σαλιγκαριού που ανακάλυψε τη σημασία της βραδύτητας", Λουίς Σεπούλβεδα, εκδ. Opera, 2013, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης)


2]
"Είναι αλήθεια πως δεν έχω καμία βεβαιότητα ότι θα συναντήσουμε την καινούργια Χώρα του Λιονταρόδοντου. Είναι αλήθεια πως δεν ξέρω ούτε πού είναι, ούτε πόσο θα κάνουμε για να φτάσουμε. Είναι αλήθεια πως δεν ξέρω αν θα συναντήσουμε μεγάλους κινδύνους κι αν θα φτάσουμε όλοι μας. Ξέρω, όμως, πως αυτή η καινούργια Χώρα του Λιονταρόδοντου είναι μπροστά μας και όχι πίσω μας. Εγώ θα συνεχίσω, κι εσείς μπορείτε να 'ρθετε μαζί μου ή να γυρίσετε."

Αργά, πολύ αργά, ο Αντάρτης συνέχισε το δρόμο του και, στρέφοντας το κεφάλι, είδε πως όλα τα σαλιγκάρια τον ακολούθησαν. Ούτε καμάρωσε γι' αυτό, ούτε ένιωσε καμία ευτυχία. Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκε πως θα προτιμούσε να μην τον είχαν ακολουθήσει, αφού τότε θα είχε την ευθύνη μόνο για τη δική του τύχη. Τα σαλιγκάρια τον εμπιστεύτηκαν, κι αυτό του προκάλεσε πολύ φόβο, αλλά τότε θυμήθηκε αυτό που του' χε πει η Μνήμη, ότι οι πραγματικοί αντάρτες νιώθουν φόβο αλλά τον ξεπερνάνε, κι αργά, πολύ αργά, συνέχισε το δρόμο του πάνω στο χορτάρι."

(σελ. 65-66, "Η Ιστορία ενός σαλιγκαριού που ανακάλυψε τη σημασία της βραδύτητας", Λουίς Σεπούλβεδα, εκδ. Opera, 2013, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης)


Στο μυαλό μου έρχονται στιγμές που σε εκείνη τη ρημαδιασμένη Ιατρική Σχολή Αθηνών, περίμενα ατελείωτες ώρες τον ατελείωτο σαλίγκαρο κουμπάρο μου για να πάμε μαζί στη σχολή να δώσουμε εξετάσεις σε διάφορα μαθήματα, ξεκινώντας από το σπίτι του που ήταν μόλις 10 μέτρα από την είσοδο της σχολής... Και η απόσταση φαινόταν... διαστημική! Και εκεί που όλοι έτρεχαν να προλάβουν να "πιάσουν" τις κατάλληλες θέσεις στα έδρανα του αμφιθεάτρου όπου θα δινόταν το κάθε μάθημα, (προσδοκώντας ίσως, αυτό να είναι μια πρόβα για το μέλλον όσων ήθελαν να "πιάσουν" τις κατάλληλες θέσεις στον επαγγελματικό τους τομέα), θυμάμαι τον εαυτό μου να κοντοστέκεται εκεί απ' έξω (πάντα στην απ' έξω...) και να περιμένει τον κουμπάρο. Και κάπου εκεί φυσικά, ο χρόνος σταματούσε. Ενώ στην αρχή θύμωνα, έλεγα, πού είναι πάλι ο μπαγάσας... πάλι θα αργήσουμε στις εξετάσεις, πάλι θα μπούμε τελευταίοι, ίσως μάλιστα αν έχουν προλάβει να μοιράσουν τα θέματα μπορεί να μην μας αφήσουν καν να μπούμε να δώσουμε εξετάσεις, εκεί ακριβώς εμφανιζόταν ο κουμπάρος με εκείνο το χαμόγελο που το φως του έκαιγε κάθε σκέψη. Και μονομιάς, έλεγα μέσα μου: να πάνε να γαμηθούνε όλα! και οι εξετάσεις και αυτοί που τρέχουν και βιάζονται και οι καθηγητές και η εξουσία τους με την οποία βιάζουν τους υπόλοιπους που βιάζονται...!

Και ο νους, πάει ακόμα πιο πίσω, τότε που σε κάποιες άλλες εξετάσεις, τις Πανελλήνιες τις (κ)λεγόμενες, όταν όλοι βιάζονταν να γράψουν και να γράψουν και καμπούριαζαν σκυμμένοι στην κόλλα τους, εγώ σήκωνα κεφάλι, τους κοιτούσα και απορούσα, μα γιατί βιάζονται τόσο; τι κυνηγάμε βρε παιδιά...; Είναι ανάγκη να πηγαίνουμε τόσο γρήγορα;


Υ.Γ.: Η ανάρτηση αυτή αναρριχήθηκε στα όρια του συνειδητού μου τοίχου, μετά από αργή, πολύ αργή και εργώδη προσπάθεια, εμπνευσμένη από ένα σαλιγκάρι έξω από το σπίτι μου και α-γωνιωμένη από βαρύνουσες σκέψεις που κουβαλά η ραχιαία επιφάνεια του εγκεφάλου μου:

Υ.Γ.: Η ανάρτηση αυτή επίσης, αφιερώνεται στον αγαπημένο φίλο και ψυχίατρο Αλέξανδρο Γεωργούλη για την πολύτιμη ψυχοθεραπεία που μου προσφέρει έστω και αν σε αυτή τη φάση των ζωών μας, είμαστε στα αντιδιαμετρικά όρια του ίδιου μεσημβρινού... Η ώρα όμως, παρ' όλ' αυτά, αν και νυχτώνει πιο νωρίς εδώ απ' ό,τι εκεί, παραμένει να χτυπά η ίδια, φίλε Αλέξανδρε. Αν και τρέχει, φαίνεται να είναι αμετακίνητη!

Συμπέρασμα: 

- Γιατί αργείς σαλίγκαρε;

που εννοεί:

-Γιατί πονείς πάλίκαρε;

Ο τέλειος Έλλην;

Όποιος δει αυτό το βίντεο και δεν αισθανθεί έναν σφίξιμο στην καρδιά, τότε...
να πάει άμεσα σε καρδιολόγο γιατί η καρδιά του σίγουρα έχει σταματήσει να αισθάνεται.

"Οι Γερόντοι"

Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος

Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη

Κιτρολεμονιά

Είναι συγκινητικό να γνωρίζεις άξιους καλλιτέχνες συντοπίτες σου, εκεί που δεν το περιμένεις... Και ειδικά σε συνθήκες πολέμου που ζούμε καθημερινά.

Και τότε, βλέπεις ξεκάθαρα, ότι κάποιοι, σταδιακά, με υπομονή και σύνεση, συνεχίζουν το δρόμο που χάραξαν προγενέστεροί μας... Σε αυτούς χρωστάμε τα πάντα. Αυτών είμαστε άξιοι συνεχιστές. Αυτοί μας έμαθαν να γεμίζουμε της ψυχής μας τα ρουθούνια με κιτρολεμονιά, να ρουφάμε κάθε στιγμή και να αναζητάμε την ελπίδα. Αυτοί, που δεν τους προσφέρθηκε τίποτα απλόχερα, αυτοί που πάλεψαν για τα πάντα, ακόμα και για το ίδιο το τίποτα, με τα γυμνά τους χέρια και τα λασπωμένα πόδια.

Σε αυτούς, που δεν είχαν τίποτα στη ζωή τους, χρωστάμε τα πάντα της δικής μας της ζωής.

Και κάποιοι αυτό το χρέος, το κάνουν πράξη.

Απολαύστε τι εννοώ (ανοίξτε μάτια, αυτιά και ρουθούνια, διάπλατα):

"Κιτρολεμονιά"

Ποίηση: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική, Ερμηνεία: Πάνος Μπούσαλης

Απλώνουμε τα χέρια στον ήλιο...

Ρίγη συγκίνησης ανακαλύπτοντας και ψηλαφώντας τόσο φως...

"αγαπούμε τη γη, τους ανθρώπους και τα ζώα,

τα ερπετά, τον ουρανό και τα έντομα,

είμαστε και εμείς ΟΛΑ ΜΑΖΙ..."

"Εαρινή Συμφωνία"
(1938)

Ποίηση: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος

Ερμηνεία: Μαρκόπουλος, Γαργανουράκης, 

Λαβίνα, Ζερβουδάκης, Φωτίου

Έτσι, για διαφορά σήμερα που έχει ηλιόλουστο καιρό:

"ανοίχτε τα παράθυρα να μπει το Σύμπαν ανθισμένο...

[γιατί] άξιζε να υπάρξουμε για να συναντηθούμε!"

Το ίδιο ο ποιητής και ο προλετάριος...

Δυο ποιήματα, που άκουσα χτες,

μα ταιριάζουν θαρρώ περισσότερο στο σήμερα...

"Το όνομά σου" 

Ποίηση: Νικηφόρος Βρεττάκος 

Μουσική: Τερψιχόρη Παπαστεφάνου 

Ερμηνεία: Χορωδία Τρικάλων

"Ειρήνη" 

Ποίηση: Γιάννης Ρίτσος 

Μουσική: Τερψιχόρη Παπαστεφάνου 

Μουσική: Χορωδία Τρικάλων

 

"τότε που το μεγάλο γαρύφαλλο του δειλινού 

το ίδιο μπορεί να το μυρίσει ο ποιητής κι ο προλετάριος 

είναι η ειρήνη.."

Μόνο που...

"Σήμερα ο κόσμος είναι λυπημένος. 
Ξεκρέμασαν μια μεγάλη καμπάνα και την ακούμπησαν στη γη. 
Μες στο χαλκό της καρδιοχτυπά η ειρήνη. 
Σιωπή. 
Ακούστε τούτη την καμπάνα. 
Σιωπή..."

(απόσπασμα από το "Άνθρωπος με το γαρύφαλλο" του Γ. Ρίτσου, 
ή μήπως, 
ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο από το... "εκτελεστικό απόσπασμα";)

Φως εκ σκότους (5)

Φυσικά, σχεδόν νομοτελειακά, δεν θα μπορούσε αυτή η μικρή περιήγηση στην προβληματική που συνδέει φως και σκοτάδι, μαύρο και άσπρο, βλαβερό και αμόλυντο, αγνό και σάπιο, να μην ολοκληρωθεί με τους στίχους των ποιητών από τις δυο πλευρές του πελάγους, ενδεδυμένους με τις μουσικές και τη φωνή ενός μεγάλου καλλιτέχνη...

Αν δεν καώ εγώ

Αν δεν καείς εσύ

Αν δεν καούμε εμείς

Πώς θα γενούν τα σκοτάδια λάμψη...

"Όπως ο Κερέμ"

Στίχοι: Ναζίμ Χικμέτ

Μτφρ.: Γιάννης Ρίτσος

Μουσική, Ερμηνεία: Μάνος Λοΐζος

Ηθο(υς) ποιία

Ένας αποκαλυπτικός ορισμός της κοινωνίας είναι αυτός:

"Μια κοινωνική εγκατάσταση είναι οποιοσδήποτε χώρος περιβάλλεται από σταθερούς φραγμούς στην αντίληψη, στον οποίο σημειώνεται τακτικά ένα συγκεκριμένο είδος δραστηριότητας."

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το «Παρουσίαση του Εαυτού στην καθημερινή ζωή» του Erving Goffman, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006, σελ. 295)


Διαφαίνονται οι σταθεροί φραγμοί στην αντίληψη, διότι εξάλλου τι άλλο είναι η αντίληψη αν όχι μια φραγμένη αυλή; Αυλή των θαυμάτων θα μου πείτε βέβαια…, αλλά παρά ταύτα περιφραγμένη αυλή! Και μέσα σε αυτή την αυλή παίζουμε και χοροπηδάμε όλοι εμείς οι σαλτιμπάγκοι του δρόμου, επιτελώντας αυτοσχέδιους τσαρλατανισμούς…

"Η J. Butler εισάγει τον όρο επιτελεστικότητα (performativity) για να εξηγήσει πώς η ανάπτυξη του σώματος μέσω κινήσεων, ενεργημάτων και χειρονομιών, ιδίως σε σχέση με τη σεξουαλικότητα, συντελείται μέσα από μια διαδικασία επανάληψης, μια παραγωγή ταυτότητας μέσα στο λόγο, η οποία είναι ταυτόχρονα περιορισμένη από πολιτισμικές και κοινωνικές κανονικότητες και ανοιχτή σε νέες εναλλακτικές επανασημασιοδοτήσεις. Κάθε επιτέλεση διακρίνεται τόσο από στοιχεία μίμησης και επανάληψης όσο και από στοιχεία πρωτοτυπίας και έχει τη δυναμική να είναι υπονομευτική και ανατρεπτική."

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το «Παρουσίαση του Εαυτού στην καθημερινή ζωή» του Erving Goffman, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006, σελ. 40)


Και όσο προσπαθούμε να επαναλάβουμε ή να μιμηθούμε, να αναλάβουμε δράση ή να θυμηθούμε δράσεις άλλων και να εμπνευστούμε από αυτές, επιτελούμε ένα ολόκληρο έργο. Εξάλλου, τόση ενέργεια, με βάση τον παππού Αϊνστάιν, γίνεται σε κάποιο ποσοστό και λίγο έργο. Έργο, που το διαδραματίζουμε όλοι μαζί, εν συνόλω, εν χορώ, εν καρδία και εν αποστασία ενίοτε… Έργο με άλλα λόγια, κοινό. Περίεργο βέβαια αυτό, καθώς σπάνια βλέπουμε το κοινό να αποτελεί τους συντελεστές ενός έργου… συνήθως το έργο απευθύνεται στο κοινό και όχι το κοινό στο έργο! Αυτό από μόνο του αποτελεί ένα μυστήριο, ή μήπως όχι;

Γιατί το ρωτάω αυτό; Διότι, υπάρχει ένας ρόλος σε αυτό το κλουβί με τις τρελές, πολύ δύσκολος. Είναι αυτός του διαχειριστή (ή και του θηριοδαμαστή, το ίδιο κάνει). 

"Σύμφωνα με το δραματουργικό μοντέλο το άτομο ανάγεται σε διαχειριστή. Διαχειρίζεται την αξιολόγηση του εαυτού του, όπως τον κρίνουν οι άλλοι, δίνοντας, ηθελημένα ή όχι, πληροφορίες που τον αφορούν. Αν η κοινωνική ζωή είναι μια διαδικασία παραγωγής πληροφοριών προκειμένου να επηρεαστούν οι άλλοι, ο έλεγχος της πληροφορίας προϋποθέτει τον έλεγχο του εαυτού έτσι ώστε τα άτομα να εμπλέκονται όσο περισσότερο γίνεται στην ερμηνεία ενός ρόλου και να μην είναι αποκομμένα από τις εντυπώσεις που επιθυμούν να δημιουργήσουν στους υπόλοιπους παριστάμενους."

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το «Παρουσίαση του Εαυτού στην καθημερινή ζωή» του Erving Goffman, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006, σελ. 21)


Ο διαχειριστής πρέπει δηλαδή να καταπιαστεί με την πληροφορία και να τη βάλει σε μια τάξη. Για να γίνει όμως αυτό, σε μια προσπάθεια πάντα διαχείρισης της συμπαντικής εντροπίας (που δεν είναι άλλη από τη ροπή προς την αταξία), προϋποτίθεται ότι πρέπει να δοθεί ένα νόημα στην πληροφορία, ώστε να αναζητηθεί κατόπιν η «φυσική» της τάξη και σειρά, με τέτοιο τρόπο και με τέτοιο πάθος μάλιστα, ως να προϋπήρχε αυτή η φυσική τάξη και μετά να γεννήθηκε ο αναζητητής της και όχι το αντίστροφο…

"[…] τα ζητήματα που δεν θίγει το κοινό λόγω του δέους που νιώθει για τον ερμηνευτή είναι πιθανότατα εκείνα για τα οποία ο ίδιος θα αισθανόταν ντροπή αν λάβαινε χώρα κάποια αποκάλυψη. […] Έχουμε λοιπόν ένα βασικό κοινωνικό νόμισμα, με το δέος στη μια του πλευρά και την ντροπή στην άλλη. Το κοινό νιώθει την ύπαρξη των απόκρυφων δυνάμεων και μυστηρίων πίσω από το δρώμενο και ο ερμηνευτής νιώθει πως τα κύρια μυστικά του είναι τιποτένια. Όπως δείχνουν αναρίθμητα λαϊκά παραμύθια και τελετές μύησης, συχνά το αληθινό μυστικό που κρύβεται πίσω από το μυστήριο είναι ότι, στην πραγματικότητα, μυστήριο δεν υπάρχει. Το πραγματικό πρόβλημα είναι πώς θα γίνει να μην το μάθει το κοινό."

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το «Παρουσίαση του Εαυτού στην καθημερινή ζωή» του Erving Goffman, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006, σελ. 124)


Συνεπώς, η αντιμετώπιση της εντροπίας, προϋποθέτει μάλλον την αντιμετώπιση της ντροπής, που ενυπάρχει και ελλοχεύει στην εντροπία… Με ποιον τρόπο ο διαχειριστής μάχεται εναντίον της ντροπής;

Διαχρονικά, η απάντηση είναι μια: με την Ηθική!

"Ερχόμαστε τώρα στη βασική διαλεκτική. Ερμηνεύοντας ρόλους, οι άνθρωποι φροντίζουν να διατηρήσουν την εντύπωση ότι ανταποκρίνονται στα πολλαπλά πρότυπα σύμφωνα με τα οποία κρίνονται οι ίδιοι και τα προϊόντα τους. Επειδή τα πρότυπα αυτά είναι τόσο πολυάριθμα και τόσο διεισδυτικά, τα άτομα που ερμηνεύουν ρόλους κατοικούν περισσότερο απ’ ό,τι νομίζουμε σ’ ένα ηθικό σύμπαν. Όμως, υπό την ιδιότητα του ερμηνευτή, τα άτομα δεν ασχολούνται με το ηθικό ζήτημα της πραγμάτωσης αυτών των προτύπων, αλλά με το ηθικά αδιάφορο ζήτημα της μεθόδευσης μιας πειστικής εντύπωσης ότι τα πρότυπα αυτά όντως πραγματώνονται. Η δραστηριότητά μας λοιπόν, αφορά συνήθως ηθικά ζητήματα, αλλά ως ερμηνευτές τούτα δεν μας αφορούν από ηθική άποψη. Ως ερμηνευτές είμαστε έμποροι ηθικής. Περνάμε τη μέρα μας σε ιδιαίτερη επαφή με τα αγαθά που εκθέτουμε και ο νους μας κατακλύζεται από τους ιδιαίτερους τρόπους με τους οποίους τα καταλαβαίνουμε. Μπορεί όμως κάλλιστα, όσο περισσότερη προσοχή δίνουμε σε τούτα τα αγαθά, τόσο πιο απομακρυσμένοι να νιώθουμε απ’ αυτά και απ’ όσους είναι αρκετά εύπιστοι ώστε να τα αγοράζουν. Για να χρησιμοποιήσω μια άλλη μεταφορά, η ίδια η, επωφελής άλλωστε, υποχρέωση να εμφανίζεται κανείς πάντα υπό το σταθερό φως της ηθικής, να συνιστά δηλαδή έναν κοινωνικοποιημένο χαρακτήρα, τον αναγκάζει να είναι το είδους του ανθρώπου που έχει ασκηθεί στους τρόπους της θεατρικής σκηνής."

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το «Παρουσίαση του Εαυτού στην καθημερινή ζωή» του Erving Goffman, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006, σελ. 309)


"Η ηθική δεν αποτελεί εγγενές γνώρισμα των δρώντων ούτε υπάρχει ανεξάρτητα απ’ αυτούς. Αντίθετα, οικοδομείται μέσω των παραστάσεων και των τελετουργιών της αλληλεπίδρασης, οι οποίες είναι σχεδιασμένες να επιβεβαιώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Από την άλλη πλευρά, η χειραγώγηση των άλλων και ο χειρισμός των εντυπώσεων ως προς την παρουσίαση του εαυτού δημοσίως, αποτελούν την πιο ουσιαστική μορφή δέσμευσης στην ηθική τάξη της κοινωνίας. […] Με αυτούς τους όρους, η ηθική, ο χειρισμός εντυπώσεων και η χειραγώγηση δεν αποτελούν αλληλοαναιρούμενες έννοιες."

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το «Παρουσίαση του Εαυτού στην καθημερινή ζωή» του Erving Goffman, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006, σελ.26)


Και εδώ φτάνουμε στο πιο δύσκολο σημείο: η κοινώς εννοούμενη Ηθική, πόσο κοινώς εννοούμενη είναι και πόσο Ηθική είναι;

Η Ηθική ενός εκάστου από τους συμμετέχοντες ηθο-ποιούς, είναι η Οπτική μέσα από την οποία προσεγγίζεται η ποίηση του ήθους. Άρα, η Ηθική δεν μπορεί παρά να είναι μια ατομική υπόθεση που το μόνο συλλογικό στοιχείο που τη χαρακτηρίζει είναι ότι όλοι μιλούν για αυτήν, αλλά ο καθένας με το δικό του τρόπο. Άρα, μπορεί να υπάρχει κοινή Ηθική σε μια κοινωνία που αναζητά κοινές σταθερές για να συνεχίσει την ύπαρξή της; Η απάντηση νομίζω έχει ήδη διαφανεί: όχι! Τι υπάρχει τότε για να συγκρατήσει τους ηθοποιούς σε ένα κοινό έργο (ή αν θέλετε σε μια κοινή επιτέλεση ενός έργου), ώστε η κοινωνία να παραμείνει αυτό που ετυμολογείται, δηλαδή κοιν-ωνία (ενέργεια ή κατάσταση που δημιουργεί κάτι κοινό);

Κάτι πολύ απλό: μια Ηθική που θα αναζητά οι συμμετέχοντες να φτάσουν σε έναν κοινό ορισμό, σε μια ομοφωνία, σε ένα κονσένσους, που λένε και στα μεγάλα διεθνή συνέδρια… Και αυτό είναι το ηθικό κομμάτι, καθώς προϋποθέτει κάτι ακόμα: ο ένας να ακούει τον άλλον, να δώσει το λόγο ο ένας στον άλλον, ο ένας να συνδιαλεχτεί με τον διπλανό του. Καταστάσεις και ενέργειες που δεν υπάρχουν εύκολα στις ανθρώπινες κοινωνίες… Για να παίξουμε το ίδιο έργο ή στο ίδιο έργο (ό,τι προτιμάται από τα δυο, το ίδιο είναι, καθώς το μπρος-πίσω στο επίπεδο αναφοράς δεν επηρεάζει τον κοινό παρατηρητή, αλλά ούτε και τον κοινό παρανομαστή, καθώς το κλάσμα και το μερίδιο που θα αναλάβει ο καθείς από τους συμμετέχοντες είναι σταθερό και προκαθορισμένο…), απαιτείται ως σκηνοθετική λεπτομέρεια να κάτσουμε και να τα βρούμε. Να συμφωνήσουμε στο τι θα διαδραματίσουμε. Και όταν λέμε «να συμφωνήσουμε» δεν εννοούμε να επιβάλλουμε την άποψή μας, αλλά να αποβάλλουμε από την άποψή μας κάθε κυριαρχικό και αυταρχικό-εξουσιαστικό στοιχείο, ώστε να δώσουμε χώρο (και γιατί όχι και συγ-χώρ-εση) στους συνανθρώπους μας…

"Η συζήτηση σχετικά με την έννοια του κοινού ορισμού της κατάστασης και την έννοια της παράστασης ανακινεί, όπως και στην περίπτωση της αμηχανίας ζητήματα σχετικά με τη διατήρηση της κοινωνικής τάξης πραγμάτων. Η ανάγκη ενός κοινού ορισμού της κατάστασης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη συνέχιση της κοινωνικής συνεύρεσης και η υποστήριξη αυτού του ορισμού αποτελεί ουσιαστικό ηθικό μέλημα των μετεχόντων."

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το «Παρουσίαση του Εαυτού στην καθημερινή ζωή» του Erving Goffman, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2006, σελ.37)

Όπως το διατύπωσαν τελικά, κάποιοι μεγάλοι...

Αυτό που μετράει είναι το ταξίδι...

"Το ταξίδι"

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος

Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Μα είναι φίδι το ταξίδι 

είναι χολή μαζί και ξύδι, 

σε ένα μεγάλο αγκάθινο σταυρό 

όμως εγώ δεν κάνω πίσω 

ούτε τον δρόμο μου θ' αφήσω, 

ώσπου λιμάνι σίγουρο να βρω

Το κλουβί με τις τρελές - Σκηνή 3η

Είχαμε αφήσει τις πυγολαμπίδες να λαμπυρίζουν.


Σκηνή 3η:


"Και ξάφνου εκεί που οι πυγολαμπίδες έσπερναν με όλη τους τη δύναμη το φως των σπλάγχνων τους, πήραν τέτοια θέση στον αιθέρα, που κάποιος κοιτώντας από τα επουράνια, θα μπορούσε με ευκολία να διαβάσει την κάτωθι επιγραφή:

Αν δεν καώ εγώ

Αν δεν καείς εσύ

Αν δεν καούμε εμείς

πώς θα γεννούν 

τα σκοτάδια

λάμψη;

Και μετά ο σχηματισμός λύθηκε και σκορπίστηκε στου αγέρα το νυχτερινό κυμάτισμα..."

"Αν η μισή μου καρδιά"

Στίχοι: Ναζίμ Χικμέτ - μετάφραση Γιάννης Ρίτσος

Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος

Ερμηνεία: Μαρία Δημητριάδη
 

...πάντα η καρδιά μου στην Ελλάδα τουφεκίζεται, γιατρέ μου...

Αλλαyes και Αλλαno

Η προηγούμενη ανάρτηση έκλεισε με ευχές για αλλαγή.

Η αλλαγή έγινε στο πολιτικό σκηνικό, προφανώς επειδή πρώτιστα έγινε στο νοηματικό σκηνικό των μικρών μας εγκεφάλων. Διαφορετική ίσως αλλαγή σε κάθε μικρό εγκέφαλο ή μεγάλο ανεγκέφαλο, αλλά πάντως η συνισταμένη ήταν προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Ήταν από τις αλλαγές που θέλαμε και προσδοκούσαμε χρόνια τώρα, άσχετα αν δεν γνωρίζουμε σαφώς πώς και με ποιον τρόπο θα υλοποιηθούν. Όπως και να είναι πάντως, ο κύβος ερίφθη. Ο δικομματισμός ηττήθηκε! Καλή χώνεψη λοιπόν.

Υπάρχουν όμως και κάποιες άλλες αλλαγές που δεν θες να γίνουν ποτέ και αντιδράς με ένα μεγάλο όχι, όταν κάτι ξεπερνά τη σταθερότητα των πραγμάτων.

Ένα από αυτά, είναι η πανσέληνος που σκεπάζει και φωτίζει το χωριό μου, σε μια πρόσφατη επίσκεψη της πανσελήνου πάνω από το χωριό μου, που όλως τυχαίως συνέπεσε με την επίσκεψη της αφεντιάς μου κάτω στο χωριό μου…

 

Αυτό το φως το ανεπανάληπτο, το τόσο κρουσταλλένιο, το μεταξένιο υφαντό από αστρική σκόνη που λούζει το χωριό μου… Βαθειά χαραγμένο στη μνήμη μου.

 

  Ένα άλλο που δεν θέλουμε να αλλάξει, είναι η εικόνα που ο μεγάλος Γιάννης Ρίτσος έβλεπε και εμπνεόταν από το σπίτι του στο κάστρο της Μονεμβασιάς, εκεί από όπου αντίκρυσε και σχηματοποίησε για πρώτη φορά την εννοιοδότηση του κόσμου, καταγραφόμενη αργότερα στην ποιητική του παρακαταθήκη.

 

 

Βέβαια υπάρχουν και κάποιες άλλες αλλαγές, τόσο ακαταλαβίστικες και παρ-άλογες, που δεν ξέρεις πώς να τις ερμηνεύσεις. Σου λέει για παράδειγμα, ότι υπάρχει η μόδα στο χωριό μου, να έχουν και από ένα άλογο στα σπίτια τους, έτσι για να το πηγαινοφέρνουν βόλτα δεμένο στο αυτοκίνητο... σε μια πιθανότατα επίδειξη της δάμασης του αλόγου εκ του λόγου. Βέβαια, κοιτώντας ίσως πιο βαθειά την εικόνα που με πρώτη ματιά αντικρύζουμε στις μικρές καθημερινές ζωούλες μας, θα δούμε ότι κάπου εκεί πίσω κρύβεται η πιο σκληρή, βλαμμένη, αρρωστημένη και θανατηφόρα φύση μας: αυτή της εξουσίας και της επιδειξιομανίας. Και δια του λόγου το (ταγματ)ασφαλές, παρατηρείστε την παρακάτω εικόνα λεπτομερώς: το άσπρο, αειπάρθενο, βανάκι στο βάθος δεξιά, είναι ακόμα πιο δεξιά από ότι φαίνεται, καθώς αναγράφεται στις πύλες του το σύνθημα "Χρυσή Αυγή", όταν την ίδια στιγμή το άλογο της φωτό ποζάρει για τα φώτα της δημοσιότητας... Όχι, φυσικά ότι αφήνω να εννοηθεί συσχέτιση Χρυσής Αυγής και αλόγου...

Όπως και να έχουν πάντως οι αλλαγές, καλές ή κακές, ευπρόσδεκτες ή όχι, κρύβουν την αξία τους, όχι τόσο στην αλλαγή που επιφέρουν, αλλά στον τρόπο της εγκατάστασής τους. Αυτό το Δt της εμφάνισής τους, είναι που επηρρεάζει τις ζωές και τη φιλοσοφία μας, παρά το ίδιο το περιεχόμενό τους. Ως συνήθως δηλαδή, άλλα νομίζουμε ότι μας επηρρεάζουν και άλλα τελικά μας ταρακουνούν! 

"Ξαφνικά"

Στίχοι, Μουσική: Γρηγόρης Κλιούμης

Ερμηνεία: Τσαλιγκοπούλου Ελένη

  

Της γλώσσας τα απερίγραπτα

Ο Lyons (1998 [1995]: 331) αναφέρει τα εξής:

Είθισται να γίνεται μία διάκριση ανάμεσα στην πολιτισμική και τη βιολογική (δηλ. γενετική) μεταβίβαση [της γλώσσας]. Όσον αφορά τη γλώσσα, είναι αρκετά πιθανό να υπάρχει μια έμφυτη ικανότητα απόκτησής της […]. Είτε συμβαίνει αυτό είτε όχι, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η γνώση κάποιου της μητρικής του γλώσσας μεταβιβάζεται πολιτισμικά, αποκτάται, όμως δεν μαθαίνεται απαραιτήτως, χάρη στη συμμετοχή κάποιου σε μια συγκεκριμένη κοινωνία. Επιπλέον, ακόμα κι αν υπάρχει μια γενετικά μεταβιβαζόμενη γλωσσική ικανότητα, αυτή δεν μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απόκτηση και γνώση μιας γλώσσας παρά μόνο αν τα δεδομένα στα οποία λειτουργεί η γλωσσική ικανότητα παρέχονται από την κοινωνία στην οποία το παιδί μεγαλώνει και, προφανώς, μέσα σε συνθήκες οι οποίες δεν επηρεάζουν σοβαρά τη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Αυτό σημαίνει ότι το πολιτισμικό και το βιολογικό στοιχείο στη γλώσσα βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση. Πράγματι, θα γίνει σαφές, αν το σκεφτούμε, ότι η γλωσσική ικανότητα κάποιου, άσχετα με τη βιολογική της βάση, εμπίπτει στο πεδίο του ορισμού μας της κουλτούρας. Και μπορεί θαυμάσια από την άλλη μεριά και άλλα είδη κοινωνικά αποκτώμενης γνώσης –όπως ο μύθος, η θρησκευτική πίστη, κλπ.— να έχουν στον ίδιο βαθμό με τη γλώσσα μια ειδολογικά καθορισμένη βιολογική βάση. Αυτό το σημείο, θα πρέπει να το έχει κανείς υπόψη του όταν εξετάζει την απόκτηση και τη δομή της γλώσσας με όρους της αντίθεσης μεταξύ του βιολογικού και του πολιτισμικού στοιχείου• τότε δεν είναι πλέον δυνατό να σκέφτεται με όρους μιας αυστηρής διάκρισης ανάμεσα στη φύση και την ανατροφή.


Αναπτύξτε ένα δοκίμιο συζητώντας τα παραπάνω σε σχέση με

i. την άποψη του Chomsky για τη μοναδικότητα της ανθρώπινης γλώσσας και της απόκτησής της
ii. την ισχυρή και την ασθενή εκδοχή της επονομαζόμενης «υπόθεσης Sapir-Whorf» και
iii. την άποψη ότι η γλώσσα είναι γνωσιακό φαινόμενο με κοινωνική λειτουργία.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

"Η σχέση γλώσσας και σκέψης έχει βασανίσει επανειλημμένα τους φιλοσόφους, σε μια προσπάθεια να ορίσουν και έτσι να οριοθετήσουν την «γλώσσα». Οι δυο αυτές έννοιες, άλλοτε παρατηρούνται από την οπτική που θέλει να υπερτονίζεται η γλώσσα (π.χ. θεωρίες προπλάσματος), άλλοτε από την οπτική που θέλει να υπερτονίζεται η σκέψη (π.χ. θεωρίες μανδύα) και άλλοτε από μια πιο συμβιβαστική οπτική που θέλει αυτές τις δυο έννοιες να συνευρίσκονται και να αλληλεπιδρούν αδιάσπαστα, μέσα στο καθημερινό κοινωνικό πλαίσιο της ανθρώπινης ύπαρξης. Όποια και αν είναι η οπτική πάντως από την οποία προσεγγίζει ένας ερευνητής τα φαινόμενα, αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα νοηματοδότησης της μαγικής έννοιας «γλώσσα». Ο Lyons στο κείμενο που παρατίθεται, περιγράφει με σαφήνεια τον προβληματισμό και σκιαγραφεί πολύ ξεκάθαρα τις δυο δυνάμεις που διαμορφώνουν την γλώσσα: τις βιολογικές καταβολές της γλώσσας και τις κοινωνικές της επιδράσεις.

Ο αμερικανός γλωσσολόγος Νόαμ Τσόμσκι, απέναντι σε αυτόν τον προβληματισμό, εισήγαγε την έννοια της γενετικής γραμματικής, κάνοντας αναφορά στο φαινόμενο της γλώσσας στην πιο καθολική διάστασή της. Μίλησε για τη γλώσσα ως μια έμφυτη ικανότητα που δίνει γένεση σε απεριόριστο πλήθος εκφράσεων με πεπερασμένα μέσα (λεξικά στοιχεία, κανόνες και περιορισμούς). Αυτή όμως η έμφυτη ικανότητα, ακολουθεί μια καθολική γραμματική, που αφορά μια ιδανική διάσταση της γλώσσας και αναφέρεται σε ιδανικούς ομιλητές. Κοινώς, η προσέγγιση του Τσόμσκι εστιάζεται στην απολυτότητα και μοναδικότητα (ανάμεσα σε όλα τα υπόλοιπα είδη ζωής στον πλανήτη) της έμφυτης γλωσσικής ιδιότητας του ανθρώπου που υπάρχει από την γέννηση και δεν επηρεάζεται από άλλους παράγοντες. Με αυτόν τον τρόπο όμως, απογυμνώνει την γλώσσα από κάθε κοινωνική της διάσταση, κοινωνικό της πλαίσιο ή συμφραζόμενο, την εξιδανικεύει και την θέτει σε μια θέση απυρόβλητου.

Μια άλλη προσέγγιση πάνω στον ίδιο προβληματισμό είναι η υπόθεση Sapir-Whorf, αρχικά διατυπωμένη ως ισχυρή και εν συνεχεία ως πιο ασθενής υπόθεση. Η υπόθεση αυτή κάνει λόγο για το προβάδισμα της γλώσσας («language-first») σε σύγκριση με την σκέψη, ως προς τον καθορισμό της εικόνας που έχει ο άνθρωπος για τον κόσμο που τον περιβάλλει. Δηλαδή, η γλώσσα θεωρείται ως ένα καλούπι, μέσα από το οποίο περνούν και με αυτόν τον τρόπο διαμορφώνονται, οι ποικίλες κατηγορίες της σκέψης. Η γλώσσα, είναι η διόπτρα που ο ανθρώπινος νους αντιλαμβάνεται τα φαινόμενα. Αρχικά η συγκεκριμένη θεωρία, πρότεινε την -ισχυρή- άποψη ότι η γλώσσα καθορίζει ακραία, μονοσήμαντα και ντετερμινιστικά την σκέψη. Αργότερα όμως, διατυπώθηκε μια πιο ασθενής εκδοχή της ίδιας υπόθεσης, που περιγράφει με πιο μετριοπαθή τρόπο την επίδραση της γλώσσας πάνω στη σκέψη. Η έμφαση είναι στο ότι η δυνατότητα σκέψης ‘επηρεάζεται’ μάλλον αντί να ‘καθορίζεται’ αναπόφευκτα από τη γλώσσα. Εκτός όμως από αυτήν την «διόρθωση», εισήχθη και ένα νέο στοιχείο, που κάνει λόγο για αμφίδρομη διαδικασία επίδρασης, όπου το είδος της γλώσσας που χρησιμοποιούμε επηρεάζεται επίσης και από τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο. Έτσι εμφανίστηκε στο προσκήνιο και μια νέα διάσταση, αυτή της αμφίδρομης επίδρασης γλώσσας και σκέψης, ανοίγοντας το δρόμο για την σημερινή κοινώς -αποδεκτή- άποψη, που θέλει τους δυο παράγοντες γλώσσα και νόηση, να αλληλεπιδρούν και από κοινού να διαμορφώνουν το κοσμοείδωλο.

Σήμερα, πιστεύεται από πολλούς ότι η γλώσσα είναι ένα γνωσιακό φαινόμενο με κοινωνική λειτουργία. Δηλαδή, είναι ένα φαινόμενο που αφορά μόνο ανθρώπους και κληρονομείται σε αυτούς από τους προπάτορές του, το οποίο αναπτύσσεται και λαμβάνει τα ιδιαίτερά του χαρακτηριστικά μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο που εφαρμόζεται και χρησιμοποιείται. Θα λέγαμε ότι η γλωσσική ικανότητα είναι ο σπόρος που κουβαλάμε όλοι οι άνθρωποι μέσα μας και διαιωνίζουμε από γενιά σε γενιά, ως ένα βιολογικό-γνωσιακό φαινόμενο, το οποίο όμως ανθίζει και φυτρώνει διαφορετικά για τον καθένα, κάτω από την επίδραση ποικίλων και διαφορετικών «κλιματολογικών και εδαφικών συνθηκών», οι οποίες αποτελούν τις ιδιαίτερες για τον καθένα μας κοινωνικές συγκυρίες που διαμορφώνουν τον τρόπο που το λουλούδι της γλώσσας θα αναπτυχθεί. Με άλλα λόγια, το νόημα που αποκτούμε για τον κόσμο, δεν κατοικεί σε ένα μόνο κείμενο ή λέξη, αλλά προκύπτει από τη διαδικασία ερμηνείας, κι η διαδικασία αυτή με τη σειρά της, διαμορφώνεται από τα κοινωνικοπολιτιστικά πλαίσια στα οποία ενδημεί. Η γλωσσολογική έρευνα αναδεικνύει ότι διαχρονικά, υπάρχουν συμβάσεις σχετικά με ποιές θεωρούνται κατάλληλες χρήσεις της γλώσσας σε συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια τόσο στις καθημερινές της χρήσεις όσο και στη χρήση της από ειδικούς. Οι κοινωνιόλεκτοι της κάθε κουλτούρας και οι ιδιόλεκτοι των ατόμων παριστούν μιαν αδιόρατα επιλεκτική άποψη του κόσμου: τείνουν να υποστηρίζουν κάποια είδη παρατηρήσεων και ερμηνειών και να περιορίζουν άλλα, ανάλογα με τις ανθρωπολογικές καταβολές του καθενός και ανάλογα με τα ανθρωπολογικά γυαλιά μέσα από τα οποία βλέπει ο καθένας το περιβάλλον του. Όσο και αν αυτό πιθανόν να δημιουργεί ένα αίσθημα ανασφάλειας για την επικοινωνία των ανθρώπων (μιας και διέρχεται μέσα από την απροσπέλαστη διαφορετικότητα του κάθε ατόμου), αυτή η μεταμορφωτική δύναμη είναι που δημιουργεί την γλωσσική ποικιλία και με αυτόν τον τρόπο τη μαγεία του φαινομένου που ονομάζουμε γλώσσα".




Σκεφτείτε μόνο τούτο: πόσο διαφορετική γλώσσα μιλούν οι άνθρωποι (είτε βρίσκονται σε πλατείες είτε στον καναπέ τους).

Εξ' ορισμού λοιπόν, πριν ξεκινήσουμε οτιδήποτε άλλο σε τούτη τη ζωή, οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι διαφέρουμε. Αυτό, να μην είναι το συμπέρασμά μας, αλλά το εφαλτήριό μας, στη νέα προσπάθεια να φτιάξουμε μια νέα κοινωνία. Το πώς θα κατορθώσουμε να προσεγγίσουμε τον συνάνθωπο και όχι το πώς θα κατορθώσουμε να διαφοροποιηθούμε από αυτόν, ας είναι το όνειρό μας!

"Και να αδερφέ μου"
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Χρήστος Λεοντής
Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης

Τούτες τις κρύες μέρες

Έχω ξαναπεί: όταν αδυνατούν οι λέξεις από μόνες τους να σταθούν, ζητούν την βοήθεια της μουσικής, ώστε να γίνουν τραγούδι και έτσι να επιβιώσουν στο παρανάλωμα του χάους.

Στο (εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος) κλίμα των ημερών λοιπόν, ας απολαύσουμε ένα δυνατό τραγούδι που ακόμα αντιστέκεται:

"Τούτες τις μέρες"
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Χρήστος Λεοντής
Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης

Τούτες τις μέρες

Τούτες τις τελευταίες μέρες, πολλά χορεύουν στο ρυθμό της μουσικής μου σκέψης. Δεν μπορώ να τα περιγράψω όλα. Όμως με μια γρήγορη επανάκληση όλων αυτών, παρατηρώ ότι υπάρχει κοινός άξονας περιστροφής αυτών των σκεψεων και δεν είναι άλλος από την εναλλαγή καλής και κακής ψυχολογίας, από την εναλλαγή αισιοδοξίας με απαισιοδοξία, από την εναλλαγή ζενίθ και ναδίρ της διάθεσης, από την εναλλαγή ζωής και θανάτου.

Θα σταθώ επιγραμματικά και με δική μου κωδικοποίηση σε μερικούς από αυτούς τους σταθμούς της σκέψης μου:

1. Προχτές, εντελώς απρόσμενα, εκεί που μετρούσα πιέσεις στην αιμοδοσία, με βρίσκει ο κύριος Μ.Ι. για να μου δώσει ασθμαίνοντας ένα δώρο. Ήταν μια εικόνα της Παναγίας που κρατά τον Υιό της. Με αυτόν τον άνθρωπο έχουμε μιλήσει λίγες φορές, αλλά για αυτόν ήταν αρκετές -όπως λέει- για να κρίνει τι σόι άνθρωπος είμαι. Όπως και αν είναι τα πράγματα, με ξάφνιασε η αυθόρμητη και απολύτως καθαρή πράξη αυτού του ανθρώπου που με γνωρίζει τόσο λίγο και που υποφέρει ο ίδιος τόσο πολύ, αλλά ξεχειλίζει η παρουσία του πάντα με τόση ευγένεια... Ο άνθρωπος αυτός κάτι μου λέει μέσα μου ότι ίσως είναι από αυτούς που δεν έχουν αγγίξει μυρμήγκι στην ζωή τους... Αλήθεια, υπάρχουν άραγε ακόμα τέτοιοι άνθρωποι;!

2. Χτες, μια περίεργη εφημερία, όπου περίμενα να δω κάτι, που τελικά δεν φάνηκε. Δεν ξέρω γιατί. Ή, μάλλον ξέρω, αλλά καλύτερα να κάνω πως δεν ξέρω. Ίσως τελικά καλύτερα που δεν εφάνη, διότι δεν θα άλλαζε και τίποτα στην ουσία της ζωής μου, παρά μόνο θα την τάραζε. Και αυτή η εφημερία... Πάλι άυπνος που να πάρει!

3. Σήμερα στα καλά καθούμενα, οι νοσηλεύτριες, σαν πεταλουδίτσες και σαν μελισσούλες, άρχισαν να παίζουν ξαφνικά νεροπόλεμο στη ΜΤΝ. Οπλίστηκαν με σύριγγες γεμάτες φυσιολογικό ορό και άρχισαν να πυροβολούν κατά βούληση η μια απέναντι στην άλλη. Έπαιρναν θέσεις μάχης, έκαναν έρπινγκ, κάλυψη-απόκρυψη, και γενικά είχαν μετατρέψει σε πεδίο μάχης τον χώρο νοσηλείας. Εγώ παρατηρούσα τη φάση και βλέποντας ότι αυτή η ταραχή μετέτρεψε την ανία των αιμοκαθαιρόμενων σε γλυκό ξάφνιασμα, (μιας και ίδιοι έπαιρναν μέρος στον "πόλεμο", φωνάζοντας υπέρ του ενός ή του άλλου σχηματισμού), κατάλαβα ότι τελικά δεν είναι χώρος νοσηλείας εκεί που είμαι, αλλά πραγματικό πεδίο μάχης. Σε αυτό το πεδίο αντίπαλοι είναι: η ζωή και ο θάνατος. Η αξιοπρέπεια, η χαρά, το θάρρος και η ελευθερία από τη μια και η μουρτζούφλα, το χάος, η πτώση και η αδυναμία από την άλλη. Αυτές οι κοπέλες που εντελώς αυθόρμητα έπραξαν ως ανωτέρω, είναι μαμάδες άνω των 35 ετών. Θα ήθελα και η μαμά των δικών μου παιδιών να είναι έτσι.

4. Σήμερα η πεθερά μιας αιμοκαθαιρόμενης κοπέλας, (που βρίσκεται πάντα δίπλα στην 29χρονη νύφη της τόσα χρόνια, 3 φορές την εβδομάδα, από 4 ώρες τη φορά, χωρίς αργίες, ειδικές μέρες, σχόλες ή μέρες ξεκούρασης, ενώ η μάνα της κοπέλας δεν έχει έρθει ποτέ να δει την κόρη της), μου προσέφερε ένα φαγητό ειδικά φτιαγμένο για μένα, σαν δώρο. Αυτή η γυναίκα έχει μόνιμα καρφιτσωμένο ένα χαμόγελο στα χείλη της. Θα ήθελα και η δική μου πεθερά να είναι έτσι.

5. Σήμερα, από το μεσημέρι μέχρι περίπου τις 8.30 το βράδυ είχα πάει με δυο τύπους για ψάρεμα στον κόλπο της Γέρας. Ο ένας τύπος είναι νοσηλευτής στην ΜΤΝ και ο άλλος νοσηλευόμενος στην ΜΤΝ. Εγώ, δεν ξέρω ακόμα σε ποια από τις δυο ειδικότητες ανήκω. Πέρασα ένα φανταστικό απόγευμα. Τα είπαμε στα ίσια με τον Ήλιο, καθώς αυτός διήυθηνε την μαγεία της φύσης: θάλασσα λάδι, τοπίο καταπράσσινο, κέφι αστείρευτο, μουσική να καταθέτει μεγάλες αλήθειες, παρέα γεμάτη πειράγματα. Μέσα στο βαρκάκι αυτό, δεν ήμασταν ένας ιατρός, ένας νοσηλευτής και ένας νοσηλευόμενος. Ήμασταν τρία φιλαράκια.

6. Χτες πήρα ένα mail που έγραφε τα εξής: "Πώς γίνεται λοιπόν σε αυτή τη ζωή, λύπη και χαρά να συνδυάζονται με τρόπο που δεν το καταλαβαίνεις; Θες να κλάψεις από λύπη, αλλά ένα δάκρυ κυλά από χαρά, γιατί κάτι χαρούμενο θα γίνει." Ο άνθρωπος που το έστειλε αυτό, μου προκάλεσε ένα τέτοιο δάκρυ καθώς διάβασα τα γραφόμενά του.


Υ.Γ.1: Έχω να κοιμηθώ από την Δευτέρα βράδυ. Τώρα είναι Τετάρτη βράδυ. Θα περίμενα να είμαι κομμάτια, αλλά νοιώθω ότι μόλις ξύπνησα...

Υ.Γ.2: Αν με ρωτούσαν τι περιμένω με την ψήφο μου να γίνει, θα απαντούσα: μια αλλαγή οπτικής γωνίας από την οποία παρατηρούμε τα πεπραγμένα. Γιαυτό και εγώ θα πάω μεθαύριο στον Βορρά για να αλλάξω την οπτική γωνία με την οποία βλέπω τα ελληνικά δρώμενα... Καλή ψήφο να έχετε λοιπον παίδες! Και εγώ καλό ψόφο εκεί ψηλά που θα πάω για 5 μερούλες!

"Αυτοί που περιμένουν"
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος
Μουσική: Χρήστος Λεοντής
Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης



(από http://www.youtube.com/watch?v=oSdtXl26sTc)

Εαυτόν και αλλήλους

Σήμερα το αισθητήριό μου της αδικίας χτύπησε κόκκινο. Σήμερα το όριο αντοχής μου και υπομονής για την αδικία σε πλαίσιο κοινωνικής συμβίωσης (αλήθεια θα υπήρχε αδικία αν δεν υπήρχε κοινωνική συμβίωση;!) ξεπεράστηκε. Είναι όπως όταν το επικίνδυνο νέφος της ατμόσφαιρας ξεπεράσει κάποια επικίνδυνα όρια, που χτυπάνε καμπανάκια, κουδουνάκια και λοιπά πυράκια… Η αλήθεια είναι ότι και στην περίπτωση που σας λέω πρόκειται για νέφος, για καπνό… μα τι λέω! για καπνούς και μάλιστα πυκνννούς… που πάνε να σε πνίξουν, με την τοξικότητα όσο και με τη μπόχα τους… Ο καπνός αυτός προέρχεται από κάποιους καμένους εγκεφάλους που έχουν κολλήσει και όσο και αν αντανακλαστικά προσπαθούν να ξεκολλήσουν από εκεί που έχουν βουλιάξει, δεν τα καταφέρνουν. Και πού έχουν κολλήσει; Στον αξεπέραστο, ανυπέρβλητο, έναν και μοναδικό: ΕΑΥΤΟ τους!

Εαυτούληδες όλοι τους, χωρίς ίχνος αλτρουισμού, χωρίς διάθεση να αλλάξει κάποια κατάσταση, αδιαφορώντας για οτιδήποτε άλλο εκτός εαυτού. Τι λέω τώρα ε; Το πιο ωραίο ξέρετε όμως πιο είναι; Ότι όλοι αυτοί φαίνονται χαλαροί, με γελάκια, σαν κάτι παρθενοπιπίτσες που σου κωλοτρίβονται όπως τα πρόβατα στην γκλίτσα του τσοπάνη αν θελήσεις να τους βοηθήσεις και μετά σε αντιμετωπίζουν σαν να μην σε ξέρουν… σαν να είσαι ένα αναλώσιμο της καθημερινότητάς τους, σαν να σε γνωρίζουν πρώτη φορά.

Μήπως εγώ δίνω περισσότερο χώρο στον άλλον να μπει και να αλωνίσει μέσα μου, έτσι απλά, σαν να φιλοξενώ έναν καλό φίλο από τα παλιά; Μήπως εγώ έχω προγραμματιστεί λάθος; Μήπως η αίσθηση του αλτρουισμού έχει κατασπαράξει κάθε ίχνος υγιούς και προστατευτικού εγωισμού μου;

Γιατί υπάρχουν ώρες και φορές που νοιώθω ότι όλη μου η φύση είναι μαρξιστικοχριστιανική; (Αντιφατικός όρος; Δεν νομίζω… έχουν κάτι κοινό μαρξισμός και χριστιανισμός στην βάση τους και στην ουσία τους. Ισχύει η μαθηματική σχέση: εαυτός < έτερος . Με άλλα λόγια, ο άλλος –και τονίζω ο οποιοσδήποτε άλλος- είναι μεγαλύτερο μέγεθος από τον εαυτό. Ο άλλος έχει προτεραιότητα στην εξυπηρέτηση και βοήθεια από τον έρημο εαυτό). Πώς γίνεται η ικανοποίηση που θέλω να έχω σαν ον (σημ.: το ον υποκοριστικό του ζωντόβολ-ον…), να προέρχεται από το χαμόγελο των άλλων; Περίεργο πράγμα αυτή η ικανοποίηση!

Σήμερα ένοιωσα όπως τότε, μαθητής ων (σημ.: το ων υποκοριστικό του ζωντόβολ-ων…), που ενώ όλοι μετά τα μάθημα πήγαιναν στο φροντιστήριο, εγώ πήγαινα στο δωματιάκι μου, έχοντας να παλέψω με τέρατα, το κυριότερο των οποίων ήταν ο ψυχοφθόρο ερώτημα: βαδίζω σωστά; ρε μήπως κάνω χαζομάρα που τραβώ αυτόν τον δρόμο;

Καταλάβατε κύριοι; Πάντα το ερώτημα γυρίζει και προσβάλλει την ύπαρξή σου, μπαίνει η υποψία μήπως είσαι χαζός, μήπως είσαι προβληματικός, μήπως υστερείς… και πάντα αυτό το σφίξιμο στο στήθος ρε γαμώτο, πάντα αυτή η παραζάλη, που σε συνδυασμό με την αϋπνία, δημιουργούν μια κατάσταση νιρβάνα, όπου δεν ξέρεις αν κοιμάσαι ή είσαι ξύπνιος.

Σήμερα όμως έχω βρει κατάλληλο φάρμακο, και τα συμπτώματα δεν κρατάνε τόσο πολύ όπως τότε, μαθητούδι στο χωριό… Είπαμε: όταν βρίσκεσαι σε στενό-χώρο παίρνεις τη βοήθεια του τηλεφώνου. Αρκεί να έχεις δυο πράγματα: φίλους και τηλέφωνο. Έτσι τηλεφωνώντας σε φίλο καλό κατόρθωσα και βγήκα από τις συμπληγάδες της σκέψης μου.

Ευχαριστώ τον φίλο όπως και την εταιρεία κινητής τηλεφωνίας που μας πάει μπροστά… connecting people! (το connecting μεταφράζεται σαν συνδέοντας, βάζοντας στην πρίζα, πριζώνοντας…).

Πλέον, ασφαλής και σε ζεστή αγκαλιά λέω: να παν να κάνουν έρωτα όλοι τους!!

"Αυτοί που περιμένουν" - Ν.Ξυλούρης - Γ.Ρίτσος - Χρ.Λεοντής