Πλατωνικός έρωτας - μάθημα 3ο

Ωραία. Αναλύσαμε πώς μπορούμε να φτάσουμε στη βαθειά κατανόηση. Εξηγήσαμε ότι δεν φτάνει η γνώση, αλλά  χρειάζεται και ένα βήμα παραπέρα, η αντίληψη. Τέλος, τονίσαμε τη σπουδαιότητα της δύναμης (αλκής) του νου.

Φτάνουν αυτά για μια αρμονική συνύπαρξη σε μια ευνομούμενη κοινωνία;

Και εδώ αναδεικνύεται το δυσκολότερο ερώτημα.


"Φιλοπατρία ή ανυπακοή; 

Η φιλοπατρία δηλώνει κατάφαση προς τους θεσμούς της πόλης; Αντίστροφα, η αποδοκιμασία των θεσμών της πόλης συνεπάγεται εξασθένηση της φιλοπατρίας και, μακροπρόθεσμα, οδηγεί τον πολίτη σταδιακά έξω από τους κόλπους της; Μια απάντηση της μορφής ‘ο φιλόπατρις παραμένει στην πόλη και επιδιώκει σύμφωνα με τους νόμους της να πείσει τους άλλους για τη βελτίωσή της’ φαίνεται εξαιρετικά συγκαταβατική, και ακριβώς γι’ αυτό ελάχιστα πειστική. Τι συμβαίνει, λ.χ., όταν ο πολίτης διαφωνεί με αυτούς τους ίδιους ‘τους νόμους της’ που πιθανότατα έχουν θεσπιστεί πριν από τη γέννησή του; Ή όταν οι συμπολίτες του, προσκολλημένοι άκριτα στις παραδόσεις ή τα συμφέροντά τους, δεν πείθονται σε όσα ορθά και ρηξικέλευθα κάποιος εισάγει; Εντέλει, ποιο είναι το νόημα της φιλοπατρίας, εάν ο ‘φιλόπατρις’ διαφωνεί περίπου με το σύνολο των νόμων και αποστρέφεται ως ανάξιους περίπου όλους τους συμπολίτες του; Ποιο ακριβώς είναι το πρόσωπο της ‘πατρίδος’ που ‘φιλεί’ ο αμφισβητίας του παραδείγματός μας; Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μια όχι ευκαταφρόνητη μερίδα των πολιτών κάθε πόλης να βρίσκεται στον αντίποδα της καθεστηκυίας τάξης των πραγμάτων, κινούμενη από ποικίλους και ίσως ασύμβατους αναμεταξύ τους λόγους. Πρόκειται για τους δυνάμει στασιώτες, αυτούς που κάθε πόλη υποπτεύεται ως υπαίτιους μιας βαριά ασθένειας. Η ιδέα του προσεταιρισμού και της καταλλαγής εμπνέουν τον δημοκρατικό διάλογο, τον σεβασμό της μειοψηφίας από τον νόμο, την ευλαβική τήρηση της ομολογίας, κάποτε όμως και αυτά εξαντλούνται. Εξάλλου, εάν η πολιτική αρένα μπορούσε πάντοτε να αποτρέπει τις κρίσεις, τότε θα έπρεπε να φανταζόμαστε την πολιτική ζωή ως μια ασάλευτη χρονικότητα, χωρίς μετακινήσεις, οπισθοδρομήσεις και άλματα. 

Το ερώτημά μας περιπλέκεται στον βαθμό που ο πολίτης καλείται να ανταποκριθεί θετικά ή αρνητικά απέναντι στην πόλη αξιολογώντας όχι μόνο τα χαρίσματα και τα ελαττώματά της αλλά και την ιδιαίτερη θέση του μέσα σε αυτήν. Με άλλα λόγια, καλείται να συμμορφωθεί προς ό,τι το σύστημα αξιών της ίδιας της πόλης επιτάσσει να πράξει καθένας από εμάς με γνώμονα, αφενός, την πόλη αλλά και, αφετέρου, την ατομική υπόληψή του, δηλ. την επάρκειά του να υπερασπίζεται το κοινωνικό κύρος του. 

Ο Σωκράτης είναι η γνωστότερη ίσως περίπτωση σφοδρής κριτικής της πόλης και του δήμου, συνοδευμένης όμως από μια ρητά διακηρυγμένη αφοσίωση. Το πράγμα είναι από πολλές πλευρές παράδοξο, και ακριβώς γι’ αυτό φαίνεται να άσκησε μια ακαταμάχητη έλξη στους μεταγενέστερους, σε βαθμό μάλιστα που σχεδόν από μόνη της η στάση του να αναδειχθεί σε υπόδειγμα αρετής. Σε μεγάλο βαθμό αυτό θα πρέπει να πιστωθεί στον επιφανέστερο μαθητή του, τον Πλάτωνα, σφοδρό επίσης πολέμιο της αθηναϊκής δημοκρατίας, πλην όμως ιδανικό εραστή της πόλης του (παρά την εξιδανίκευση, όμως, του σπαρτιατικού πολιτεύματος). Ο διάλογος Κρίτων συνιστά το κείμενο αναφοράς για τη σύναψη ενός συμβολαίου ανάμεσα στην πόλη και τον πολίτη, για τη δόκιμη διαχείριση κάθε διαφωνίας και για τον ανυπόκριτο θαυμασμό προς τη γενέτειρα. Παράλληλα, όμως, είναι το κείμενο όπου διαφαίνονται οι αδυναμίες αυτών των τόπων και ο συμβατικός, λίγο ή πολύ στρατηγικός, στόχος τους που δεν είναι άλλος από μια συναινετική, ανθεκτική στον χρόνο και πειστική, αναστολή κάθε φυγόκεντρης τάσης."

(απόσπασμα από άποψη του καθηγητή του Παν/μίου Αιγαίου Β.Ι. Αναστασιάδη, χωρίς άδεια αναδημοσίευσης)



Αγαπητοί μου, ο Σωκράτης, όταν τον δίκασαν και του πρότειναν να αυτοεξοριστεί αντί να φονευθεί, αυτός αρνήθηκε ως μια υπέρτατη εκδήλωση (και έτσι μάθημα προς όλους τους κατήγορούς του) αγάπης προς την πολιτεία του. Προτίμησε λοιπόν, να σκοτωθεί μαχόμενος εντός τειχών της πόλης του.

Παρομοίως, ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος, δεν την "έκανε με ελαφρά" εις τας Ευρώπας, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Θα μου πείτε βέβαια, οι Χατζηδάκις, Θεοδωράκης κλπ καλλιτέχνες ή επιστήμονες που έφυγαν, για καλό δεν ήταν; Αφού, λειτούργησαν ως αγγελιαφόροι προς τους ξένους, για να στρέψουν λίγο αυτοί τα μάτια τους στον παραλογισμού που επικρατούσε -και- τότε, στη χώρα μας.

Ο προβληματισμός αυτός, βέβαια, δεν στερείται επικαιρότητος, καθώς σήμερα οι νέοι αναρωτιούνται: "τι να κάτσω να κάνω στην κωλοπετινίτσα (την Ελλαδίτσα δηλαδή), όταν τίποτα δεν λειτουργεί, όταν οι νόμοι δεν είναι ανθρώπινοι, αλλά επιβεβλημένοι από εξω-ανθρώπινες και απ-άνθρωπες πηγές, όπως οι Τροϊκανοί; Μαζεύω τα μπογαλάκια μου και φεύγω..." Αυτό, τι σημαίνει; Ότι δεν αγαπούν την πατρίδα τους; Ότι επιλέγουν την εύκολη λύση;

Προβληματίζομαι ιδιαίτερα αγαπητοί μου... Γιατί αυτή είναι η σημαντικότερη μάχη που έχει να δώσει ένας πολίτης για την πόλη του: να προσπαθήσει να ζήσει παρά την τόση διαφορετικότητα. Ως πότε όμως, θα τα βαφτίζουμε όλα ως "διαφορετικά" ή ως μέτρα που λαμβάνονται για να συμβιβαστούν οι διαφορετικότητες; Πού μπαίνει το όριο της ανάγκης να ζήσουμε εν μέσω διαφορετικότητος και πού αυτό της αναξιοπρεπούς δουλείας, η οποία καταπνίγει κάθε προσωπική μας ανάγκη;

Για να το πω πιο απλά: ως πού μπορείς να κάνεις υπομονή για να ανεχτείς τον πλησίον σου; Πόσες θυσίες μπορείς να κάνεις για να έχει λόγο και ο διαφορετικός (και πολλές φορές μαλάκας) πλησίον σου;

Και κάτι ακόμα: αν φύγουν οι πολλοί για μια άλλη χώρα, ποιος θα μείνει σε τούτη τη χώρα να παλέψει; Αυτοί που είναι χαλκέντεροι ή αυτοί που έχουν ακόμα "μπάρμπα στην Κορώνη" και κάποιο "δόντι" να κόβει και να τους θρέφει;


Δεν έχω σαφή απάντηση. Έχω μόνο ως κριτήριο τις αντοχές μου, που ακόμα (με) κρατούν (εδώ).

Ας κάνουμε λοιπόν, όχι μία, αλλά πολλές ευχές, ειδικά σήμερα, να περάσει η φιλοσοφία του Πλάτωνα, στο ευρύ κοινό. Ας προσπαθήσουμε να χτίσουμε τα πρώτα σκαλοπάτια μέχρι να φτάσουμε στη γνώση, και μετά ας παλέψουμε για την αντίληψη, με τελικό σκοπό, ίσως, την κοινωνική συμβίωση. Αυτά τα πρώτα σκαλοπάτια είναι που πάσχουν στη χώρα μας, πώς να μην είναι τα επόμενα και υψηλότερα σκαλοπάτια προβληματικά; Αν τα βελτιώναμε, ίσως το ερώτημα "φιλοπατρία ή ανυπακοή" να φαινόταν πιο ξεκάθαρο... Ο μεγάλος Πλάτων, ο οποίος μάλιστα εορτάζει σήμερα, (τυχαίο, πιστέψτε με...), είπε σοφά λόγια. Δεν μας μένει να προσπαθήσουμε να τα κάνουμε πράξη. 

Με κάθε τίμημα; Αυτό, ειλικρινά δεν μπορώ να το απαντήσω...

"Τα καράβια μου καίω"

Στίχοι, Μουσική: Νίκος Πορτοκάλογλου

Ερμηνεία: Πορτοκάλογλου, Μπαλάφας, Μαραβέγιας

Τα καράβια μου καίω 
τα καράβια μου καίω τα καίω 
δε θα πάω πουθενά. 

Μπρος στα πόδια σου κλαίω 
μη μ΄αφήσεις σου λέω σου λέω 
να σ΄αφήσω ξανά. 

 Κι ας μη μου ΄χεις χαρίσει ποτέ
 ένα χάδι ως τώρα πάντα 
εδώ θα γυρνώ. 

 Από πείσμα και τρέλα 
θα ζω σε τούτη τη χώρα 
ώσπου να ΄βρω νερό 
γιατί ανήκω εδώ. 

Τα παιδιά στην κερκίδα 
είναι η μόνη σου ελπίδα, ελπίδα 
πρωινός ουρανός.

Σταυρωμένη πατρίδα 
 μες στα μάτια σου είδα αχ είδα 
της ανάστασης φως. 

 Κι ας μη μου ΄χεις χαρίσει ποτέ 
ένα χάδι ως τώρα 
πάντα εδώ θα γυρνώ. 

 Από πείσμα και τρέλα 
θα ζω σε τούτη τη χώρα 
ώσπου να ΄βρω νερό 
γιατί ανήκω εδώ. 

 Όποιος σε δει 
για μια στιγμή 
δίχως του πένθους 
το μαύρο μανδύα. 
Θα ΄σαι εσύ 
θεά γυμνή 
η αμαρτία του 
κι η τιμωρία. 
Σαν οπτασία 
για μια ζωή. 

Κι ας μη μου ΄χεις χαρίσει ποτέ 
ένα χάδι ως τώρα 
πάντα εδώ θα γυρνώ. 

 Από πείσμα και τρέλα 
θα ζω στην έρημη χώρα 
ώσπου να ΄βρω νερό 
γιατί ανήκω εδώ...

Και αν χρειαστεί να κάψετε τα καράβια σας, τι μ' αυτό; Υπάρχει και το κολύμπι, αρχαιότατος τρόπος ταξιδίων και κρουαζιέρας...