Πλατωνικός έρωτας - μάθημα 1ο

Ο Πλάτων, έχει μείνει στην Ιστορία της Φιλοσοφίας για πολλά, μα κυρίως για τον έρωτά του προς έναν άλλον κόσμο ιδανικό, έναν σχεδόν ουτοπικό κόσμο, όπου ο βασιλιάς είναι ταυτόσημο με τον φιλόσοφο και ο ηγέτης με τον ηθικό άνδρα.

Κατ' επέκταση, αυτό το ερωτικό στοιχείο με το οποίο επενδύει την αναζήτηση της εξιδανικευμένης του πολιτείας, μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα πρόδρομο δονκιχωτικό σπέρμα αναφοράς στο "υπερβατικό", στο "άλλο", στο "διαφορετικό", ως αντίστοιξη και άρνηση ως προς το "κοινό", το "όμοιο", το "ίδιον". Ο Έρωτας, λοιπόν, και δη ο Πλατωνικός Έρωτας, σκιαγραφεί αυτήν την αναζήτηση της ουτοπικής πατρίδας της Γαλήνης. Είτε αυτή, αγκυροβολείται στους κόλπους της Νέας Κοινωνίας, μιας νέας Πολιτικής, είτε στους κόλπους της Γυναίκας, του υπέρτατου Θηλυκού.

Πόσο όμως, ουτοπική και εξιδανικευμένη είναι αυτή η "άλλη" πολιτεία; Και σχεδόν άμεσα ξεπηδά και το -ακόμα πιο βασανιστικό- ερώτημα: πόσο ουτοπική και εξιδανικευμένη είνα αυτή η "άλλη" ερωτική, συντροφική, έταιρη ύπαρξη, που θα έρθει να μας συμπληρώσει και να μας γαληνέψει, οδηγώντας μας στον κόσμο των Ονείρων;

Τα ερωτήματα, που έθεσε ο Πλάτων, είναι ίσως επίκαιρα όσο ποτέ, τόσο ως προς την αναζήτηση από πολλούς πολίτες του ιδανικού συντρόφου, όσο και της ιδανικής πολιτείας, ώστε να ζήσουν με τον ιδανικό σύντροφο. Στον καταιγισμό των (παρα)πληροφοριών εξάλλου που δεχόμαστε, είναι δύσκολο να δούμε, ότι τελικά αυτές οι δυο αναζητήσεις δεν είναι ξεχωριστές, αλλά η μια ενέχει την άλλη: η ισορροπία στην ψυχή ξεχειλίζει με ενέργεια και προσπάθεια για ισορροπία στην κοινωνία, αλλά και μια ισορροπημένη κοινωνία σου δίνει τα εφόδια ώστε να ορίσεις αρχικά και έπειτα να αναζητήσεις αυτό που εσύ προσδοκάς ως ιδανικό (και πλατωνικά ερωτεύσιμο) σύντροφο.

Ας δούμε, ένα πρώτο απόσπασμα από την 7η επιστολή του Πλάτωνος στους Συρακουσίους, όπως αυτή δημοσιεύτηκε μεταφρασμένη από την Η.Ε. Κορμπέτη, στο περιοδικό ΕΠΟΠΤΕΙΑ, Τεύχος 109, το 1986, (χωρίς άδεια αναδημοσίευσης), και ας θαυμάσουμε την πλατειά προσέγγιση του μεγάλου Πλάτωνος: 

"...Όταν µια φορά ήµουν νέος, µου συνέβη το ίδιο ακριβώς που συνέβη και σε άλλους πολλούς: αποφάσισα, αμέσως μόλις γίνω αυτεξούσιος, να ακολουθήσω το πολιτικό στάδιο. Τότε µου παρουσιάστηκαν τα έξης περίπου πολιτικά γεγονότα: Έπειτα από την κατακραυγή πολλών εναντίον του πολιτεύματος που είχαµε τότε, γίνεται µεταπολίτευση και τη μεταπολίτευση αυτή διηύθυναν πενήντα ένας αρχηγοί, ένδεκα στην πόλη, δέκα στον Πειραιά. Η καθεμιά απ’ αυτές τις δυο συναρχίες για την αγορά και για τις διοικητικές ανάγκες των πόλεων και τριάντα έγιναν ανώτατοι άρχοντες µε απόλυτη εξουσία. Μερικοί λοιπόν απ’ αυτούς έτυχε να είναι συγγενείς και γνωστοί µου και μάλιστα αμέσως και επανειλημμένως µε κάλεσαν να λάβω μέρος σαν σε κάτι που δικαιωματικά μπορούσα να συμμερισθώ. Τότε εγώ έπαθα κάτι που δεν ήταν καθόλου παράξενο για τα νιάτα µου• πίστεψα, δηλαδή, πως θα οδηγήσουν την πόλη από µια ζωή άδικη σ’ ένα δίκαιο τρόπο ζωής κι έτσι θα την κυβερνήσουν. Τους παρακολουθούσα λοιπόν µε μεγάλη προσοχή, να ιδώ, τι θα κάνουν. Και καθώς έβλεπα ότι οι άνθρωποι εκείνοι μέσα σε λίγο καιρό έκαναν να φανεί χρυσάφι το προηγούμενο πολίτευμα, έκτος απ’ τα άλλα, έστειλαν το φίλο µου, τον αρκετά ηλικιωμένο Σωκράτη, που γι’ αυτόν εγώ δε θα δίσταζα να πω ότι ήταν ο δικαιότερος άνθρωπος της εποχής του, τον έστειλαν μαζί µε άλλους σε κάποιον πολίτη για να τον συλλάβει και να τον οδηγήσει δια της βίας στο θάνατο• κι αυτό βέβαια για να έχει λάβει μέρος στις ενέργειες τους, είτε ήθελε, είτε όχι εκείνος όμως δεν εννοούσε να πεισθεί και προτίμησε να κινδυνεύσει να πάθει οτιδήποτε, παρά να γίνει συνεργός τους σε ανόσιες πράξεις. Καθώς λοιπόν τα έβλεπα όλα αυτά και μερικά άλλα παρόμοια, όχι ασήμαντα, αγανάκτησα κι αποτραβήχτηκα από εκείνα τα κακά. 

Όχι πολύ αργότερα όμως άλλαξε η κυβέρνηση των Τριάκοντα και γενικά το πολίτευμα εκείνο• και πάλι µε τραβούσε, αν και χαλαρότερα, πάντως όμως µε τραβούσε, ο πόθος ν’ ασχοληθώ µε τα κοινά και να πολιτευθώ. Και τότε λοιπόν, καθώς ήταν ταραγμένα τα πράγματα, γίνονταν πολλά που θα μπορούσαν να σε κάνουν ν’ αγανακτήσεις, και δεν είναι καθόλου παράξενο, σε πολιτικές μεταβολές, οι εκδικήσεις κάποιων εναντίον μερικών εχθρών τους να ξεπερνούν τα όρια• αλλά γενικώς, οι πολιτικοί εξόριστοι που γύρισαν τότε έδειξαν μεγάλη μετριοπάθεια. Δεν ξέρω όμως πάλι πως έτυχε, και κάποια πρόσωπα µε πολιτική επιρροή καταγγέλλουν το φίλο µας, το Σωκράτη, κατηγορώντας τον για το πιο ανόσιο και το πιο αταίριαστο σ’ αυτό πράγμα• ως ασεβή δηλαδή εκείνοι τον κατήγγειλαν και αυτοί τον καταδίκασαν και τον θανάτωσαν, εκείνον, που αρνήθηκε τότε να λάβει μέρος στην ανόσια σύλληψη ενός από τους φίλους τους που καταδιώκονταν τότε, όταν οι ίδιοι δυστυχούσαν στην εξορία. 

Καθώς λοιπόν έβλεπα αυτά και τους ανθρώπους που ασχολούνταν µε την πολιτική και τους νόμους και τον τρόπο της ζωής, όσο περισσότερο τα συλλογιζόμουνα κι όσο προχωρούσα στην ηλικία, τόσο δυσκολότερο µου φαινόταν, να διαχειρίζεται κανείς σωστά την πολιτική εξουσία. Γιατί ούτε χωρίς προσωπικούς και πολιτικούς φίλους πιστούς είναι δυνατόν να ενεργήσεις, κι αυτούς, ούτε, αν υποθέσουμε πώς υπήρχαν, ήταν εύκολο να τους βρεις, γιατί ή χώρα µας δε ζούσε πια µε τα ήθη και τις ασχολίες των πατέρων µας, ούτε άλλους καινούργιους ήταν δυνατόν µε κάποια ευκολία να κάνεις, κι’ απ’ το άλλο μέρος οι διατάξεις των νόμων και τα ήθη διαφθείρονταν και ή διαφθορά αυτή προχωρούσε καταπληκτικά. 

Έτσι, ενώ στην αρχή ήμουν γεμάτος ορμή για πολιτική δράση, καθώς κοίταζα όλα αυτά και τα έβλεπα να γίνονται άνω κάτω, στο τέλος µ’ έπιασε ίλιγγος. Και να ερευνώ βέβαια δεν έπαψα, µε ποιον άραγε τρόπο θα ήταν δυνατόν να διορθωθούν, και όλα αυτά που ανέφερα, και προπάντων η πολιτεία γενικά• για τη δράση όμως περίμενα πάντοτε την κατάλληλη ώρα• και στο τέλος κατάλαβα, ότι κανένας απολύτως από τα σύγχρονα µας κράτη δεν κυβερνάται σωστά, αφού ή νομοθεσία τους βρίσκεται, μπορεί κανείς να πει, σε µια κατάσταση, που δεν επιδέχεται καν θεραπεία χωρίς σοβαρή προετοιμασία μαζί µε τη βοήθεια κάποιας καταπληκτικής τύχης. 

Κι έτσι αναγκάσθηκα να κάνω το εγκώμιο της αληθινής φιλοσοφίας και να λέω ότι μέσα απ’ αυτήν είναι δυνατόν να δει κανείς το δίκαιο παντού, και στης πολιτείας και στων ατόμων τη ζωή, και ότι επομένως οι γενεές των ανθρώπων δε θα πάψουν να υποφέρουν, παρά όταν, ή εκείνοι που σωστά και γνήσια φιλοσοφούν, πάρουν στα χέρια τους την πολιτική εξουσία, ή οι πολιτικοί ηγέτες από µια θεία βουλή φιλοσοφήσουν αληθινά..."



Μάθημα 1ο λοιπόν, αγαπητοί μου για να αλλάξει προς το καλύτερο μια κοινωνία: 

να μάθουμε να φιλοσοφούμε, διότι δεν νομίζω ότι ακόμα υπάρχει άνθρωπος που να πιστεύει στη θεία φώτιση των πολιτικών μας ηγετών. Το να φιλοσοφείς βέβαια, απαιτεί διαρκή τριβή με τη γνώση. Πώς θα γίνει αυτό, θα αποτελέσει το θέμα της επόμενης ανάρτησης.