Βοώτης
Αν προεκτείνουμε την ουρά της Μεγάλης Άρκτου κατά την ίδια φορά που έχει η καμπύλη της και κατά περίπου ίδια απόσταση όσο το μήκος της, τότε θα πέσουμε στον λαμπρότερο -μετά τον Σείριο- αστέρα του βορείου ημισφαιρίου, τον κύριο Αρκτούρο, ο οποίος είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού που φέρει το όνομα Βοώτης.
Ο Βοώτης, εμφανίζεται ήδη από τα αρχαία χρόνια, καθώς αναφέρονται σε αυτόν ρητά και ο Ησίοδος και ο Όμηρος. Στην Οδύσσεια αναφέρεται ως «Βοώτης», ενώ φαίνεται πως ήταν γνωστός πριν από τουλάχιστον 3000 χρόνια, καθώς υπάρχει σχετική αναφορά στην Παλαιά Διαθήκη (Ιώβ λη’ 32), αν και πιθανότατα συγχέεται με τη Μεγάλη Άρκτο.
Ο Πτολεμαίος καταχώρησε εδώ 23 αστέρες, ο Argelander 85 και ο Heis 140.
Παρότι βρίσκεται μακριά από το γαλαξιακό επίπεδο και για αυτό δεν έχει ούτε πλανητικά νεφελώματα ή αστρικά σμήνη, έχει πολλούς ενδιαφέροντες αστέρες: από τον λαμπρότατο Αρκτούρο μέχρι μια σειρά πανέμορφων διπλών αστέρων, πολλοί από τους οποίους είναι γνωστοί με δικά τους ονόματα στους Άραβες.
• Ο αστέρας α Βοώτου είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαινόμενο μέγεθος -0,05, αλλά και κάτι περισσότερο: είναι ο φωτεινότερος σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο του γήινου ουρανού, μετά το Σείριο, για το λόγο αυτό υπήρξε αντικείμενο θαυμασμού και ενδιαφέροντος από την απώτατη κιόλας αρχαιότητα και μάλλον ένα απ' τα πρώτα άστρα που πήρε το δικό του όνομα: Αρκτούρος.
• Ο αστέρας β Βοώτου είναι πολύ αμυδρότερος του α (φαινόμενο μέγεθος 3,50), αλλά γνωστός με το όνομα Νεκάρ (Nekkar), που ίσως να σημαίνει οδηγός βοδιών.
• Ο αστέρας γ (φαινόμενο μέγεθος 3,03) είναι ο Σεγίνος (Seginus), όπως καθιερώθηκε από τον `Ατλαντα του Burritt.
• Ο δ Βοώτου, που ορίζει τον δεξιό ώμο της μορφής του Βοώτου, είναι διπλός, ο Σ27a στον κατάλογο του Struve, με φαινόμενα μεγέθη 3,47 και 7,84, αλλά δεν έχει ιδιαίτερο όνομα. Ορατός ως διπλός και με καλά κιάλια.
• Ο ε (επίσης διπλός, φαινόμενα μεγέθη 2,5 και 5) είναι γνωστός με το όνομα Αλ-Μιντάκα Αλ-Αουά ή ως Ιζάρ, που σημαίνει «Η ζώνη του Μιζάρ» ή αλλιώς «Περίζωμα», προφανώς από τη θέση του στη μέση του Βοώτου. Με μικρό τηλεσκόπιο μπορεί κανείς να δει τους δυο αστέρες του, έναν κιτρινοπορτοκαλί και έναν πρασινομπλέ. Ίσως για την ομορφιά αυτή των αστέρων του να ονομάστηκε αργότερα στα λατινικά «Pulcherrime» δηλαδή «Ο πιο όμορφος».
• Οι αστέρες ζ, ξ, ο και π ήταν γνωστοί στην Κίνα ως Tso She Ti, δηλαδή «ο Αξιωματικός στα αριστερά του Αυτοκράτορα». Ο ζ είναι διπλός (φαινόμενα μεγέθη 3,78 και 4,43). Ο ξ είναι διπλός με φαινόμενο μεγέθος 4,5 και εύκολα αναλύεται στους αστέρες του οι οποίοι είναι ένας κίτρινος και ένας πορφυρός, και ο ο έχει φαινόμενο μέγεθος 4,6. Παρομοίως και ο π είναι διπλός με το καθένα από τα μέλη του, π1 και π2, επίσης διπλό (φαινόμενα μεγέθη 4,86 και 4,94 για τον π1, 5,77 και 5,88 για τον π2).
• Ο η Βοώτου (φαινόμενο μέγεθος 2,68) είναι γνωστός με το όνομα Μουφρίντ.
• Οι αστέρες θ, ι και κ Βοώτου ονομάσθηκαν `Ονοι (Πρώτος, Δεύτερος και Τρίτος, αντίστοιχα) από τον Bayer, αλλά το όνομα αυτό (Asellus) είναι πολύ γνωστότερο για τους αστέρες της Φάτνης στον Καρκίνο. Σημειώνουν δάκτυλα του σηκωμένου αριστερού χεριού της μορφής του Βοώτου και στην Κίνα ήταν η Tseen Tsang, η Ουράνια Λόγχη. Ο θ είναι απλός με φαιν.μέγεθος 4,05, ο ι τριπλός (φαινόμενα μεγέθη 4,75 και 8,27) και ο κ διπλός με το καθένα από τα μέλη του, κ1 και κ2, επίσης διπλό (φαιν.μεγέθη 6,58 και 6,69 για τον κ1, 4,52 και 4,54 για τον κ2).
• Ο λ Βοώτου (φαιν.μέγεθος 4,18 και φασματικός τύπος A0p) ήταν μαζί με τους θ, ι και κ γνωστοί στους `Αραβες με το όνομα Al Aulad al Dhibah, (= τα κουτάβια από τις ύαινες), δηλώνοντας τη συσχέτισή τους με τους αστέρες β,γ,δ, και μ, που οι Άραβες ονόμαζαν al Dhibah δηλαδή, «Ύαινα» ή «Λύκαινα».
• Ο μ Βοώτου είναι στην πραγματικότητα πενταπλός αστέρας, τα μέλη του οποίου διακρίνονται στον τριπλό μ1 και στον διπλό μ2. Η ιδιαίτερη ονομασία του είναι σήμερα, Αλκαλούροψ ή Incalurus και προέρχεται από το ελληνικό Καλαύροψ, το ραβδί. Πώς έγινε αυτό; Αρχικά το όνομα ήταν «Κολλορόβος», το ρόπαλο ή το ραβδί, στους πίνακες του Πτολεμαίου. Όταν «Η Μεγίστη Σύνταξη» μεταφράστηκε στα αραβικά, έγινε το όνομα του «Κολλορόβου», «Qulurubus». Μετά όταν η «Μεγίστη» μεταφράστηκε στα λατινικά, το «Qulurubus» έγινε «Culurus». Στην Αναγέννηση όμως, όταν άρχισαν οι μεταφράσεις να γίνονται απευθείας από τα ελληνικά, ο «Culurus» αποδόθηκε στην ελληνική λέξη «Καλαύροψ», που όταν εκλατινίστηκε έγινε «Kalurops». Μετά, πέρασε στα αραβικά με το άρθρο «al» μπροστά και έτσι έγινε τελικά «Alkalurops», όπως είναι σήμερα γνωστός. Αυτή ήταν μια σύντομη εξιστόρηση της ειρωνίας με την οποία βαφτίζονται οι αστέρες του ουρανού ανά τους αιώνες…
• Ο ν είναι διπλός με τους ν1 και ν2 ίσου μεγέθους (5,0) αλλά πολύ διαφορετικών φασματικών τύπων.
• Οι αστέρες ρ και σ (φαινόμενα μεγέθη 3,58 και 4,47) ήταν γνωστοί στην Κίνα ως Kang Ho, δηλαδή «ένα ποτάμι».
• Ο τ είναι λευκοκίτρινος υπογίγαντας με φαινόμενο μέγεθος 4,50 και μαζί με τον υ σημειώνουν το άκρο του αριστερού ποδιού της μορφής. Ο τ είναι διάσημος για το ότι γύρω του περιφέρεται κάθε 3,3128 ημέρες ένας εξωηλιακός πλανήτης, από τους πρώτους που ανακαλύφθηκαν (δεκαετία 1990). Ο πλανήτης αυτός έχει μάζα πάνω από 4 φορές τη μάζα του Δία. Το σύστημα αστέρα-πλανήτη απέχει από τη Γη 50,89 έτη φωτός και η μέση θερμοκρασία στην επιφάνειά του είναι περίπου 1500 βαθμούς Κέλβιν, γεγονός που συνεπάγεται την πιθανή απουσία ατμόσφαιρας. Θεωρείται ένας από τους πλέον μεγαλύτερους πλανήτες που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα έξω από το ηλιακό μας σύστημα. • Ο ψ και ο ω Βοώτου είναι πορτοκαλί γίγαντες με φαινόμενα μεγέθη 4,54 και 4,80 αντιστοίχως.
• Ακόμα και ο 38 Βοώτου (μετά το τέλος των μικρών ελληνικών γραμμάτων του Bayer χρησιμοποιείται συνήθως ο «αριθμός Flamsteed» — τέτοιο αριθμό έχει και ο καθένας από τους προηγούμενους αστέρες, απλώς συνηθίζονται τα πεζά ελληνικά γράμματα) είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Μέργκα.
Ο Αρκτούρος μαζί με τους β, γ, δ, ε, και ρ αστέρες δημιουργούν το σχήμα ενός χαρταετού, ενώ οι ζ, π, η, τ και ν σχηματίζουν την ουρά του χαρταετού.
Ο Βοώτης πήρε πιθανότατα το όνομά του από τις λέξεις «Βους» και «ωθείν», δηλαδή εικόνιζε τον οδηγό των βοδιών που με το άροτρο (Μεγάλη Άρκτος), όργωνε τους ουρανούς.
Μερικές φορές ονομαζόταν και «Βοητής», από τις φωνές του οδηγού του αρότρου στα βόδια που όργωναν. Ο βουκόλος αυτός, σύμφωνα με τον Γάλλο αστρονόμο Lalande, έχει αιγυπτιακή προέλευση, καθώς ο βουκόλος ήταν το εθνικό έμβλημα των αρχαίων Αιγυπτίων και ο μύθος που έχουμε για το διαμελισμό του Όσιρη, ερμηνεύεται με την αργή δύση των αστέρων του Βοώτη. Ο Άγγλος αστρονόμος Brown όμως, τον τοποθετεί ακόμα πιο πίσω στην αρχαία Ασσυρία, όπου ονομαζόταν «Ρίου-μπουτ-σαμέ», δηλαδή «αυτός που στους Έλληνες ονομάζεται Βοώτης». Επομένως, πολύ πιθανόν το όνομα να ξεκίνησε από τη Μεσοποταμία. Αργότερα, κάποιοι ουρανογράφοι που απεικόνιζαν τον Βοώτη ως βουκόλο, έβαλαν στο χέρι του και μια λόγχη ή ένα δόρυ και έτσι ίσως εξηγείται το όνομα «Αλ Ραμί», δηλαδή «λογχοφόρος».
Στους Λατίνους πέρασε αργότερα σαν Custos Boum, Budulas, Budulcus, δηλαδή βουκόλος, αλλά και σαν Plaustri Custos, δηλαδή Αροτροφύλακας, Lycaon (προφανώς ως ο πατέρας της Καλλιστούς) ή και Arcas (το όνομα του γιου της Καλλιστούς). Ακόμη όμως και σαν Pastor, Pastinator και Protygeter.
Τον 17ο αιώνα ο Hevellius, ίσως ορμώμενος από τους παλαιότερους ουρανογράφους που ήθελαν τον Βοώτη ως λογχοφόρο, έθεσε και δυο κυνηγετικούς σκύλους δίπλα του –και μιλάμε για τον αστερισμό των Θηρευτικών Κυνών- οπότε έκτοτε ο βουκόλος μετατράπηκε στους χάρτες σε κυνηγό της αρκούδας…
Τελικά, σε πολλούς χάρτες σήμερα βλέπουμε έναν κυνηγό με δόρυ και όχι έναν βουκόλο. Η παραμόρφωση που επιφέρει η τεχνολογία του πολέμου άραγε, αποτυπώνεται εδώ, παραλλάσσοντας την ειρηνική μορφή σε μορφή άγριου αιμοδιψή;
Αξίζει τέλος να αναφέρουμε ότι ο αστερισμός για την Καθολική Εκκλησία ήταν ο «Άγιος Συλβέστρος», ενώ ο Caessius έλεγε ότι παριστάνει τον προφήτη Αμώ.
Είναι όμως ώρα να ρίξουμε λίγο παραπάνω φως στον Αρκτούρο.
Είναι ένας κόκκινος γίγαντας, με διάμετρο περίπου 28 φορές μεγαλύτερη από τον ήλιο και απόσταση περίπου 35 έτη φωτός από εμάς. Στους αρχαίους ήταν γνωστός ως ένα κόκκινο αστέρι του πορτοκαλοκίτρινου χρώματός του. Απέχει από τη Γη μόλις 36,7 έτη φωτός, συνεπώς συγκαταλέγεται στους πλησιέστερους στο ηλιακό μας σύστημα αστέρες. Ίσως εξαιτίας του χρώματός του, πολλοί συγγραφείς και λαοί τότε, να φοβούνταν την επιρροή του. Ο παππούς Ιπποκράτης γύρω στα 460 πΧ απέδιδε στον Αρκτούρο ευθύνες για την επίδραση του στο ανθρώπινο σώμα. Ταίριαζε, πίστευε, με τους φλεγματικούς τύπους και τις γυναίκες και όταν ανέτελλε στον ορίζοντα «οι ασθένειες γίνονταν ιδιαίτερα κρίσιμες και σοβαρές στις ημέρες αυτές». Και ο Βιργίλιος έγραφε στα «Γεωργικά» του πως ο Αρκτούρος επηρέαζε δυσμενώς τη γεωργία. Ο Οράτιος δε, στις «Ωδές» του, εξυμνούσε σαν ευτυχή αυτόν που δεν θα επηρεαζόταν από την άγρια δύναμη του Αρκτούρου.
Εξαιτίας της λαμπρότητάς του ο Αρκτούρος, ήταν ο μόνος απλανής αστέρας που μπορούσε να παρατηρηθεί για πολλή ώρα στον ορίζοντα και μετά την ανατολή του ηλίου και πριν τη δύση του. Ίσως για αυτό τον ονόμαζαν στα αραβικά «Ο φύλακας του Ουρανού». Ο Άγγλος αστρονόμος Smyth λέει ότι ήταν ο πρώτος αστέρας που παρατηρήθηκε την ημέρα με τηλεσκόπιο το 1635 μΧ και ο J. Schmidt ισχυριζόταν ότι παρατήρησε με γυμνό μάτι τον Αρκτούρο για 24 λεπτά πριν τη δύση του ηλίου.
Το όνομά του προέρχεται πιθανότατα από τα «Άρκτος» και «Ούρος» δηλαδή «Αρκούδα» και «Φύλακας», συνεπώς ο Αρκτούρος είναι ο «Φύλακας της Αρκούδας», για αυτό και στους αρχαίους Έλληνες αναφερόταν και ως «Αρκτοφύλαξ». Άλλοι όμως, υποστηρίζουν ότι το όνομά του προέρχεται από τα «Άρκτος» και «Ουρά», γιατί όπως είπαμε στην αρχή, ο Αρκτούρος βρίσκεται στην προέκταση της ουράς της Μεγάλης Άρκτου.
Ο Ησίοδος στο έργο του «Έργα και Ημέραι», συμβουλεύει τον αδερφό του να κλαδέψει τα αμπέλια όταν ανατέλλει ο Αρκτούρος:
«Όταν ο Δίας ύστερ’ απ’ του ήλιου το γύρισμα εξήντα μέρες του χειμώνα δώσει να τελειώσουν, τότε ο αστερισμός του Αρκτούρου, αφήνοντας τα ιερά ρεύματα του Ωκεανού, ανατέλλει για πρώτη φορά λάμποντας στην άκρη του ζοφού. Τότε αντάμα η χελιδόνα, η κόρη του Πανδίονα, ξανασηκώνεται στο φως. Είναι η καινούργια άνοιξη που γεννιέται για τους ανθρώπους. Ευθύς τότε να κλαδέψεις τα’ αμπέλια σου, είναι η καλύτερη στιγμή».
Συνεχίζει ο Ησίοδος, λίγο πιο κάτω στο κείμενό του, προτείνοντας πότε να τρυγήσει ο αδερφός του, το αμπέλι του, κάπου γύρω στα μέσα του Σεπτέμβρη:
«Και όταν τέλος ανέβουν στα μεσούρανα ο Ωρίωνας και ο Σείριος κι αντικρίσει η Ροδοδάχτυλη η Αυγούλα τον Αρκτούρο, τότε καιρός να τρυγήσεις όλα τα σταφύλια και στο σπίτι να τα φέρεις».
Αυτός ήταν λοιπόν ο τυχερός ο Αρκτούρος που λούζεται από το βλέμμα της ροδοδάχτυλης Αυγούλας...
"Maria and the violin's string"
by Ashram
Υ.Γ.: Πληροφορίες αντλήθηκαν 1) από το βιβλίο του καθηγητή αστροφυσικής Χαρίτωνα Τομπουλίδη "Ουρανογραφία - Η Ιστορία των Αστερισμών" εκδ. Λιβάνη 1993, 2) από το διαδίκτυο, και 3) από ένα αφιέρωμα που είχε κάνει κάποτε η εφημερίδα "Καθημερινή".
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου