Και η διάγνωση εμού...

Τώρα αν με ρωτήσετε να σας πω εγώ τι διάγνωση θα έβαζα για τον ίδιο μου τον εαυτό, θα απαντούσα ως εξής: διαπιστώνω όσο περνάει ο καιρός ότι μάλλον συμπεριφέρομαι ως "ανθρωπολόγος που προσπαθεί να δει τον κόσμο μέσα από τον κόσμο της ιατρικής". Τι εννοώ: για να καταλάβεις τους Ισπανούς πρέπει να μάθεις ισπανικά, τους Ιταλούς ιταλικά και πάει λέγοντας, δηλαδή για να παρατηρήσεις μια ομάδα ανθρώπων πρέπει να μάθεις μια γλώσσα επικοινωνίας που θα σε βοηθήσει να τους προσεγγίσεις και έτσι να εμβαθύνεις στον κόσμο τους και στις συμπεριφορές τους. Και ποιός ο καλύτερος τρόπος να το κάνεις αυτό, από το να συμμετέχεις στην καθημερινότητα αυτών των ανθρώπων, στις ασήμαντες ή σημαντικές, μικρές ή μεγάλες στιγμές τους και να μάθεις να χρησιμοποιείς τη γλώσσα επικοινωνίας που χρησιμοποιούν αυτοί μεταξύ τους.

Θεωρώ λοιπόν ότι δεν υπάρχει καλύτερο πεδίο έρευνας για έναν ανθρωπολόγο, από αυτό της ιατρικής. Θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου τυχερό που δύναται να δει τόσα πολλά πράγματα για τους ανθρώπους μέσα από το πρίσμα της ιατρικής, τόσα πολλά πράγματα για την ανθρώπινη φύση σε καταστάσεις δύσκολες και απρόβλεπτες. Διότι πιστεύω ότι εκεί φαίνεται ο πραγματικός άνθρωπος: στο απρόσμενο, στο απρογραμμάτιστο, στο ξαφνικό, στο ανατρεπτικό και όχι στο αναμμενόμενο ή το προγραμματισμένο. Ο άνθρωπος είναι προβλέψιμος και εύκολα αντιληπτός ως προς τα θετικά του συναισθήματα: η χαρά, η αγάπη, η ευχαρίστηση, φαίνονται και καταγράφονται εύκολα από όλους και για όλους. Το δύσκολο όμως είναι να προσεγγίσεις έναν άνθρωπο που βιώνει αρνητικά συναισθήματα, όσο έντονα ή λιγότερο έντονα και αν είναι. Το δύσκολο είναι να δεις πώς κάποιος αντιμετωπίζει το φόβο, τη θλίψη, την απώλεια, την αναγκαιότητα, την έλλειψη επιλογών, τον θάνατο. Το δύσκολο είναι να παρατηρηθεί ο άνθρωπος στα δύσκολο και όχι στα εύκολα.

Και η ιατρική παρέχει αυτήν την ικανότητα γιατί δημιουργεί έναν συνεχή διάλογο μεταξύ παθολογικού και φυσιολογικού. Αν ρωτήσετε όμως τους ιατρούς να σας ορίσουν το φυσιολογικό, τότε πολλοί δεν θα μπορέσουν να σας πείσουν ότι το έχουν καταλάβει, γιατί απλά δεν το έχουν καταλάβει! Τι ορίζουμε ως φυσιολογικό για να μπορέσουμε στη συνέχεια να προβάλουμε πάνω του το παθολογικό και να το συγκρίνουμε; Μήπως στην έννοια του "φυσιολογικού" δεν εμπεριέχεται και η τεραστίων διαστάσεων έννοια της "ετερότητας" με την οποία καταπιαστήκαμε σε προηγούμενες αναρτήσεις, προσπαθώντας να τονίσουμε ότι ακριβώς η ετερότητα είναι κάτι όχι απλά φυσιολογικό αλλά ίσως αναγκαία φυσιολογικό για την διαιώνιση της ζωής; Μήπως ο "άλλος" απλώς λαμβάνει ένα νέο ένδυμα, αυτό του "ασθενούς" και προβάλλει ξανά μπροστά μας και στο κριτικό μας πνεύμα; Και εμείς οι γιατροί πώς τον αντιμετωπίζουμε; Χα...: του μιλάμε στον ενικό σαν να ήταν η παραδουλεύτρα μας, είμαστε αυστηροί μαζί του όταν δεν μας απαντά αυτό που τον ρωτάμε, τον επιπλήττουμε όταν τολμήσει να ρωτήσει κάτι που δεν κατάλαβε... Με λίγα λόγια θέτουμε τη σχέση μας σε ιεραρχική βάση, με την αρχοντομουτσουνάρα μας να κρατά σθεναρά τη θέση του αρχηγού... Κούνια που μας κούναγιε απανταχού γιατράρες μας... Χάνουμε τόσες πληροφορίες αν δεν λάβουμε υπόψιν μας την ανθρώπινη υπόσταση του "αντικειμένου" μελέτης μας. Χάνουμε τόση ομορφιά, τόση δύναμη, τόση ευγένεια, τόση ανθρωπιά, που έχει η ανθρώπινη συμπεριφορά. Χάνουμε τόσα πολλά, απλά μεν, εξαιρετικής αξίας δε, χαρακτηριστικά που συνθέτουν το φαινόμενο άνθρωπος. Αλλά εδώ ίσως εγερθούν αντιρρήσεις, μιας και πολλοί ιατροί θεωρούν ότι δεν μπορούν να μελετηθεί ο άνθρωπος ως φαινόμενο, παρά μόνο κατά τεμάχια και κατά ειδικότητες. Οκ, δεν έχω αντίλογο για μια τέτοια σκέψη! Ίσως γιατί σκέφτομαι σαν ανθρωπολόγος και όχι σαν -τέτοιος- γιατρός.

Μια μόνο τελευταία σκέψη: πόσο διαφέρει η θεωρία της ιατρικής από την πράξη του ιατρεύειν;! Τι αρλούμπες και παπαριές μας μαθαίνανε σε εκείνη τη σχολή τελικά; Πόσο μακρυά από την -με τα δικά μου μάτια και εμπειρία- ιατρική πραγματικότητα; Μήπως θα έπρεπε να εισαχθεί στο πρόγραμμα σπουδών ένα μάθημα με τον τίτλο "Ιατρική της Ανθρωπολογίας"; Στο τμήμα Κοινωνικής Ανθρπωπολογίας πάντως υπάρχει το μάθημα "Ανθρωπολογία της Ιατρικής"...

"Θεωρία και Πράξη"
Στίχοι, Μουσική: Γιώργος Ζήκας
Ερμηνεία: Ζερβουδάκης Δημήτρης

Υ.Γ.: Θυμάμαι όταν έδινα πανελλήνιες εξετάσεις τόσο στη Β' όσο και στη Γ' Λυκείου που πριν ξεκινήσω να απαντήσω στα θέματα αλλά και κατά τη διάρκεια καταγραφής των απαντήσεων, σήκωνα το κεφαλάκι μου και χάζευα τους συμμαθητές μου, σε μια προσπάθεια αποτύπωσης των συναισθημάτων τους, των αγωνιών τους, των συμπεριφορών τους απέναντι σε κάτι τόσο σημαντικό για τη ζωή τους, όπως οι εισαγωγικές εξετάσεις... Τους χάζευα για αρκετά λεπτά! Δεν θυμάμαι ποτέ και κάποιον άλλον να σήκωσε κεφάλι σε εκείνη την τάξη... Αν αυτό που έκανα δεν ήταν συμμετοχική παρατήρηση, τώρα που το ξανασκέφτομαι, τότε τι ήταν;