Συνεχίζουμε με μια άλλη συστάδα από 7 αστέρια που βλέπουμε από όπου βρεθούμε και όπου σταθούμε. Είναι η Μεγάλη Άρκτος.
Μεγάλη Άρκτος
Είναι ο αστερισμός που τραβάει αμέσως την προσοχή των ματιών, είναι ο πιο πολυσυζητημένος και ο πιο πολυτραγουδισμένος αστερισμός. Και αυτά διότι είναι αειφανής από το βόρειο ημισφαίριο, έχει μεγάλη έκταση και οι αστέρες του έχουν μεγάλη λαμπρότητα.
Σήμερα, εξαιτίας της μετάπτωσης των ισημεριών, ο αστερισμός της Μεγάλης Άρκτου μετατοπίστηκε νοτιότερα και έτσι υπάρχουν περιοχές στην Ελλάδα που δε βλέπουν ολόκληρο τον αστερισμό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Στον ορίζοντα της Αθήνας για παράδειγμα, από τα επτά πιο λαμπερά αστέρια, μόνο τα έξι είναι αειφανή, καθώς το τελευταίο άστρο της ουράς της, δύει κάτω από τον ορίζοντα για λίγο χρονικό διάστημα. Έτσι ολόκληρος ο αστερισμός είναι αειφανής σε περιοχές με γεωγραφικό πλάτος μεγαλύτερο των 41ο (η Αθήνα έχει γεωγραφικό πλάτος περίπου 38ο)
Ο Πτολεμαίος περιελάμβανε 27 αστέρια με γυμνό οφθαλμό, ορατά στον αστερισμό και ο Ίππαρχος 35. Σήμερα, πιστεύουμε ότι αποτελείται από 227 άστρα (2ου – 6ου μεγέθους). Παραθέτουμε τα πιο γνωστά από αυτά, τα οποία αν και είχαν διαφορετικά ονόματα σε πολλούς λαούς, έμειναν με τα αραβικά τους ονόματα, σε πολλούς χάρτες.
• Ο α Μεγάλης Άρκτου, διπλός αστέρας, είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Ντουμπέ (Dubhe), που στα αραβικά σημαίνει «η Αρκούδα», από όπου πήρε και το όνομά του όλος ο αστερισμός.
• Ο β Μεγάλης Άρκτου είναι γνωστός ως Μεράκ (Merak).
• Ο γ είναι ο Φέκντα (Phecda) ή Φαντ.
• Ο δ είναι ο Μεγκρέζ (Megrez), που σημαίνει «η ουρά της Αρκούδας».
• Ο ε είναι ο Αλιόθ (Alioth).
• O ζ καταχωρείται σήμερα ως Μιζάρ (Mizar), που σημαίνει «ζώνη» ή «κορσές» και ο g είναι ο Αλκόρ (Alcor) και είναι πολύ κοντά στον Μιζάρ. Ο Αλκόρ στην αρχαιότητα χρησιμοποιείτο για να ελέγχουν οι αξιωματικοί αν οι στρατιώτες τους, έβλεπαν καλά, για αυτό ονομαζόταν επίσης και «Δοκιμή» καθώς όποιος τον διέκρινε σήμαινε ότι είχε πολύ καλή όραση. Επίσης το αστέρι αυτό θεωρείται ο αναβάτης ενός αλόγου που αντιπροσωπεύεται από τον Μιζάρ, για αυτό και ο Αλκόρ ονομάζεται επίσης και Ιππέας ή Ταχυδρόμος. Με μικρό τηλεσκόπιο και ο Μιζάρ και ο Αλκόρ, φαίνονται ότι είναι, ο καθένας τους, διπλός αστέρας. Έτσι, όλο το σύστημα, φασματοσκοπικά είναι ένα σύστημα δυο διπλών αστέρων.
• Ο η, στην άκρη της ουράς, έχει το όνομα Αλκάιντ (Alcaid).
• Ο θ, διπλός, έχει φαινόμενο μέγεθος 3,17.
• Ο ι έχει το ιδιαίτερο όνομα Ταλιθά (Talitha).
• Ο κ έχει φαινόμενο μέγεθος 3,60.
• Οι λ και μ είναι οι Βόρειος Τάνια (Tania Borealis) και η Νότιος Τάνια (Tania Australis), αντιστοίχως.
• Οι ν, ξ είναι οι Βόρειος Αλούλα (Alula Borealis) και η Νότιος Αλούλα (Alula Australis), αντιστοίχως. Ο ξ ήταν ο πρώτος αστέρας που χρησιμοποιήθηκε για να αποδείξει την παγκοσμιότητα του νόμου της έλξεως των σωμάτων, του Νιούτον.
• O ο (όμικρον) έχει και το όνομα Μουσκίντα (Muscida).
Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφέρουμε το εξής: από φασματοσκοπικές μετρήσεις αποδείχτηκε ότι οι επτά πιο φωτεινοί αστέρες του σχηματισμού, δηλαδή οι α, β, γ, δ, ε, ζ και η, ανήκουν σε ένα φυσικώς υπάρχον σμήνος αστεριών. Δεν τυχαίνει δηλαδή απλώς, να είναι στην ίδια διεύθυνση στον ουρανό, αλλά ανήκουν σε φυσικό γκρουπάκι, το οποίο επιπροβαλλόμενο στο επίπεδο οπτικό μας πεδίο, δίνει την εικόνα που όλοι γνωρίζουμε.
Μάλιστα, μετρήσεις έδειξαν ότι οι αστέρες β, γ, δ, ε και ζ απομακρύνονται από τη Γη, ενώ οι άλλοι δυο, οι α και η, ότι πλησιάζουν τη Γη.
Έτσι, η Μεγάλη Άρκτος, είχε στο παρελθόν ένα τελείως διαφορετικό σχήμα από αυτό που έχει σήμερα και θα έχει στο μέλλον ένα επίσης τελείως διαφορετικό σχήμα.
Κατά τη μυθολογία, η Μεγάλη Άρκτος, είναι η νύφη Καλλιστώ, μονάκριβη κόρη του βασιλιά της Αρκαδίας, Λυκάοντα με τους πενήντα γιους. Ο Δίας την ερωτεύτηκε και έκανε μαζί της ένα γιο, τον Αρκάδα, γενάρχη των Αρκάδων. Η Ήρα όμως, ζήλεψε από αυτή την παράνομη σχέση και μεταμόρφωσε την πεντάμορφη Καλλιστώ σε αρκούδα. Η δύστυχη Καλλιστώ, ως αρκούδα, περιπλανιόταν χρόνια μέσα στα δάση της Αρκαδίας, ώσπου μια μέρα συνάντησε τον γιο της Αρκάδα, που παλικάρι πια, κυνηγούσε άγρια ζώα. Παρορμώμενη από τη μητρική της αγάπη έτρεξε κατά πάνω του για να τον αγκαλιάσει. Ο Αρκάς όμως, φοβήθηκε και πήγε να την σκοτώσει. Ο Δίας, βλέποντας ως πανταχού παρών τη σκηνή, συγκινήθηκε και για να γλιτώσει την Καλλιστώ από το θάνατο, την άρπαξε και μεταμόρφωσε τον Αρκάδα σε αρκούδα. Μόνο τότε το μικρό αρκουδάκι, αναγνώρισε τη μητέρα του και έτρεξε χαρούμενο να κυλιστεί στα πόδια της. Ο Δίας για να τους γλιτώσει από την οργή της Ήρας, έστειλε και τους δυο στον ουρανό και τους έκανε αστερισμούς, για να χαίρονται εκεί αιώνια τις νύχτες ο ένας μαζί με τον άλλον. Έτσι, η Καλλιστώ έγινε η Μεγάλη Άρκτος και ο Αρκάδας η Μικρή Άρκτος. Η ζήλια όμως της Ήρας, δεν σταμάτησε εδώ. Εξαιρετικά οργισμένη από αυτό που έκανε ο Δίας, έστειλε τη Θέτιδα να διατάξει τον Ωκεανό, που αντιπροσώπευε τότε τον Ουρανό, να μην επιτρέψει ποτέ στους αστερισμούς αυτούς να βρουν ξεκούραση στους κόλπους του. Απαγόρευσε λοιπόν, να ανατέλλουν και να δύουν, ώστε να μην λούζονται ποτέ στα υγρά βασίλεια του Ωκεανού και να μην ξεκουράζονται ποτέ. Με αυτόν τον τρόπο, έγιναν αειφανείς αστερισμοί.
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, αυτή του Αράτου, οι δυο Άρκτοι, είναι οι νύμφες Ελίκη (Μεγάλη Άρκτος) και Κυνόσουρα (Μικρή Άρκτος). Η πρώτη, η Ελίκη, ίσως προήλθε από το ότι ελισσόταν και ελίσσεται συνεχώς γύρω από το Βόρειο Πόλο,
ενώ η δεύτερη, η Μικρή Άρκτος, ίσως εκτός από τον Αρκάδα, να παριστάνει τον κύνα της Καλλιστώς ή της Αρτέμιδος και από αυτό πιθανόν να προέρχεται και η αρχαϊκή ονομασία της ως «Κυνός-ουρά». Κατ’ άλλους βέβαια, οι Άρκτοι παριστάνουν την Αδράστεια και την Ίδη, που έθρεψαν τον νεογέννητο Δία με το γάλα της Αμάλθειας και τον φρόντισαν κατά την παραμονή του στο Δικταίο Άντρο της Κρήτης.
Παρ’ ότι δεν μοιάζει καθόλου με αρκούδα ο αστερισμός, είναι εντυπωσιακό το γεγονός πώς όλοι οι λαοί της Βορείου Αμερικής και της Ευρασίας, την ονομάζουν έτσι, πιθανότατα έχοντας μεγάλη σχέση με τη μετακίνηση των λαών από την Ασία στην Ευρώπη και μέσω του Βερίγγειου Πορθμού και της Αλάσκας, στη Βόρεια Αμερική. Πολλοί λαοί την ονόμαζαν επίσης Άμαξα, γιατί τα τέσσερα άστρα της αποτελούν το αμάξι και τους τροχούς του, ενώ τα άλλα τρία, το τιμόνι ή τα άλογα.
Ο Όμηρος χωρίς να διασαφηνίζει ποια από τις δυο Άρκτους εννοεί, ή αν εννοεί και τις δυο, έγραφε στην Ιλιάδα του, χρησιμοποιώντας και τα δυο της ονόματα:
«η Άρκτος που τήνε λένε και Άμαξα, μόνο αυτή δε χαίρεται λουτρό στον Ωκεανό ποτέ της» (Σ’ 487).
Στους Βαβυλώνιους συναντάμε συχνά την ομάδα των επτά αστέρων με το όνομα «ΜΑΡ.ΖΙΝΤ.ΝΤΑ» δηλαδή, «Το φορτωμένο αμάξι», ενώ οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν «Άροτρο» και τα 7 άστρα που την αποτελούν «Επτά Βόες». Από εκεί προέρχεται και το όνομα του γειτονικού αστερισμού του Βοώτη, δηλαδή του βοσκού των βοδιών.
Εκτός αυτών έχει και πολλές άλλες λαϊκές ονομασίες. Έτσι στον Μεσαίωνα, ονομαζόταν Άμαξα του Δαβίδ για τους Ιρλανδούς και Κιβωτός του Νώε, ενώ ο Σίλλερ την ονομάζει Πλοιάριο του Αγίου Πέτρου. Επίσης ο λαός μας την αποκαλεί Αναποδοκάραβο, Κάραβο, Αλέτρι, Αλετροπόδι, Συμπεθεριό, Κλέφτη, Επτά Αδέλφια και Χορό των Επτά Παρθένων. Οι γερμανικοί λαοί από την άλλη μεριά, την έκαναν Άμαξα του Καρόλου, συνδεδεμένη με τον Καρλομάγνο.
Η Άμαξα όμως έχει σχέση με το Αλέτρι και το όργωμα, όπως και με το αλεύρι και το ψωμί. Αναφέρεται πως στην Ελβετία, η Μεγάλη Άρκτος συνδεόταν με το ψωμί και την τιμή του ψωμιού. Συγκεκριμένα όταν η Μεγάλη Άρκτος ήταν χαμηλά στον ορίζοντα, το ψωμί είναι φτηνό, ενώ όταν ήταν ψηλά, ήταν ακριβό. Αυτό, όμως, αληθεύει αν αναλογιστούμε ότι το φθινόπωρο η Μεγάλη Άρκτος είναι χαμηλά στον ορίζοντα, εποχή που το σιτάρι είναι γινωμένο και το αλεύρι άφθονο και άρα το ψωμί φτηνό, ενώ όταν είναι ψηλά στον ορίζοντα, στο ζενίθ, τότε είναι καλοκαίρι και το σιτάρι ακόμα δεν έχει δέσει.
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, οι Άραβες, έβλεπαν στον αστερισμό, ένα φέρετρο πεθαμένης κοπέλας (τα 4 άστρα) και νεκρική συνοδεία από πίσω της (τα 3 άστρα). Κάτι ανάλογο εννοεί και ο Ιώβ, που ονομάζει τον αστερισμό «Μπανί νας» ή «Μπανάτας», δηλαδή κοπέλα, κορίτσι ή κοπέλες του φερέτρου.
Αν θελήσουμε όμως να ακολουθήσουμε τη φαντασία ακόμα πιο τολμηρών ουρανογράφων, θα δούμε ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι έβλεπαν τις δυο αρκούδες ως τα δυο χέρια της θεάς Ρέας που γύριζαν τον ουράνιο θόλο ή ότι οι 7 αστέρες της Μεγάλης Άρκτου ήταν σαν τους 7 κύκνους που πετούσαν και έπαιρναν μαζί τους τον ουράνιο θόλο ή ότι οι 7 αστέρες ήταν οι 7 άγριοι κάπροι (για τους Συρίους) ή οι 7 αντιλόπες ή οι 7 ταύροι ή τα 7 βόδια για τους Ινδούς. Βλέπουμε λοιπόν, τον πλούτο των θρύλων που υφαίνεται γύρω από τον αστερισμό αυτό. Όσοι εξ αυτών σχετίζονται με την Αρκούδα, φαίνεται να ξεκίνησαν από τους Έλληνες, ενώ όσοι σχετίζονται με το Άροτρο και την Άμαξα, μάλλον προήλθαν από τους Βαβυλωνίους. Πολλοί πάντως -πεινασμένοι- σήμερα στη χώρα μας, βλέπουν στους κόλπους του αστερισμού, εντελώς πεζά και ψυχρά, μια κουτάλα να σχηματίζεται...
Τελειώνοντας, επειδή ο Ουρανός είναι η πραγματική φωλιά της Ποίησης, θα αναφερθούμε λίγο πιο εύθυμα στην εξήγηση που δίνει ο Άγγλος ποιητής Thomas Hood στο μαθητή του όταν εκείνος τον ρωτά γιατί η Αρκούδα να έχει τόσο μακριά ουρά, ζητώντας να εξηγηθεί αυτή η φαινομενικά ανατομική ανωμαλία:
«Ο Δίας, καθώς φοβόταν να πλησιάσει κοντά στα δόντια της Αρκούδας, την έπιασε από την ουρά της και την τράβηξε ψηλά στον Ουρανό. Επειδή όμως αυτή ήταν πολύ βαριά και η απόσταση από τη Γη μέχρι τον Ουρανό πολύ μεγάλη, είναι πολύ πιθανόν η ουρά της να τραβήχτηκε. Άλλη εξήγηση δεν γνωρίζω».
Αυτή ήταν λοιπόν, αγαπητοί μου, η κυρά-Αρκούδα, που ταλανίζεται να γυρνά τα βράδια τους ουρανούς, επιφορτιζόμενη να εποπτεύει τα καμώματα των γήινων, και να καταγράφει ράμματα για τη γούνα τους...
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου