Ντροπής ουσίαν!

Ας συνεχίσουμε από την προηγούμενη ανάρτηση, εκεί ακριβώς που μιλήσαμε για την "αιδώ", δηλαδή "ντροπή", την οποία μοίρασαν οι θεοί στους ανθρώπους και στις κοινωνίες τους.


Θα σταθώ σε τρία σημεία, διαχρονικά, για να ελέγξουμε την έννοια "ντροπή".

Η πρώτη μας στάση, είναι στην ορεινή κοινωνία των πάλαι ποτέ Σαρακατσαναίων, δια στόματος του J.K. Campbell:

"Το κάθε μέλος της οικογένειας έχει δικαίωμα να προσδοκά και να απαιτεί από την οικογένειά του υποστήριξη και συνδρομή υλική, συναισθηματική και ηθική. Αντίστοιχα οφείλει σε όλα τα μέλη της αφοσίωση και αμοιβαία υποστήριξη. Μέσα στην μυστικότητα του οίκου τα μέλη συμπεριφέρονται με άνεση συναισθηματική. Έξω από αυτήν οφείλουν να ακολουθούν στερεότυπα συμπεριφοράς: ο άνδρας πρέπει να είναι σκληρός και περήφανος, η άγαμη κόρη σεμνότυφη. 

Η προστασία της τιμής της οικογένειας είναι βασική υποχρέωση των Σαρακατσάνων. Οι κυρίαρχες ηθικές ιδιότητες που αφορούν στην τιμή είναι ο ανδρισμός για τον άνδρα και η σεξουαλική ντροπή για τη γυναίκα. […] 

Ο ανδρισμός δεν αναφέρεται μόνο στο να είναι κανείς δυνατός, αλλά και ικανός ν’ αντιμετωπίζει τους κινδύνους που τον περιβάλλουν. Τα φυσικά χαρακτηριστικά του ανδρισμού είναι σπουδαία: ένας άνδρας πρέπει να είναι «βαρβάτος». 

Η απαιτούμενη ιδιότητα των γυναικών σε σχέση με την «τιμή» είναι η «ντροπή» (ειδικά η σεξουαλική). 

Οι ανύπαντρες πρέπει να είναι παρθένες και οι παντρεμένες πρέπει να παραμένουν αγνές στη σκέψη και την έκφραση. Όμως η τιμή είναι πάντα κάτι που επιβάλλεται από τους άλλους. Η γυναίκα που το πετυχαίνει, είναι τίμια και τιμημένη, αλλά αν αποτύχει είναι «αδιάντροπη», γίνεται «μεταχειρισμένη» και για αυτό «χαμένη». Ουσιαστικά η ντροπή φαίνεται να είναι ένα έμφυτο ηθικό χαρακτηριστικό, κομμάτι της γυναικείας προσωπικότητας." 

(J.K. Campbell, “Τιμή, Οικογένεια, και πατρωνεία – Μια μελέτη των θεσμών και την ηθικών αξιών σε μια ορεινή ελληνική κοινότητα”, χωρίς άδεια αναδημοσίευσης)

Δεύτερη στάση είναι τα λεγόμενα του κυρίου Ζαρατούστρα, του υπερανθρώπου αυτού, ως σύμβολο της απαγκιστρωμένης κοινωνίας που φαντάζεται ο Νίτσε: 

"Ο φωτισμένος άνθρωπος αποκαλεί άνθρωπο τον εαυτό του: το ζώο με τα κόκκινα μάγουλο. Πώς το έπαθε κάτι τέτοιο ο άνθρωπος; Μήπως επειδή χρειάστηκε να ντραπεί πολλές φορές; Ω, φίλοι μου! Έτσι μιλά ο φωτισμένος άνθρωπος: “Ντροπή, ντροπή, ντροπή – αυτή είναι η ιστορία του ανθρώπου!” 

Και για αυτό το λόγο ο ευγενικός άνθρωπος αποφασίζει να μην κάνει άλλους να ντρέπονται: αποφασίζει να νοιώθει ντροπή μπροστά σε όλους όσους υποφέρουν. Αληθινά σας λέω, δεν τους συμπαθώ καθόλου αυτούς που συμπονούν κι είναι ευτυχισμένοι με τη συμπόνια τους: γιατί και από αυτούς το ίδιο λείπει η ντροπή."

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης, από το «Τάδε έφη Ζαρατούστρας», εκδ. Παγκόσμια Λογοτεχνία, μτφρ. Δ.Π. Κωστελένος, σελ. 103)



Τρίτη στάση, επετειακή λόγω της σημερινής ημέρας, με διπλή σημασία και θα εξηγηθώ λίαν συντόμως γιατί διπλή, είναι στα 1943. Εκεί που η έννοια ντροπή και η αντίστοιξή της, η αδιαντροπιά, γίνονταν πυροβολημένα ανθρώπινα θραύσματα απέναντι στις γερμανικές κάνες των φασιστικών εκτελεστικών αποσπασμάτων. Τις κάνες αυτές, τις πυροδοτούσαν οπλές μανιασμένων θηρίων εκφράζοντας ζωώδη τους ένστικτα, αιμοβόρικα... Λες από εκεί τελικά, τις οπλ-ές των ζώων, να βγήκαν τα όπλ-α και οι οπλί-τες...;

Στη δίνη όμως αυτών των πυροβολισμών, ξεσηκώνονταν κάποια άλλα αποσπάσματα, που δεν ντρέπονταν για όλο αυτό που ήταν ή για τις συνθήκες που τα δημιούργησαν: 

Καθένας μας προσμένει μια στιγμή

Ποια να είναι αυτή, μήπως την ξέρεις;

Μα κάποτε την ξέρεις τη στιγμή

Γιατί είναι η μόνη που προσμένεις

Και να πασχίσεις λες μεγάλος να φανείς

Σαν που ’ν’ και αυτή μεγάλη

Με σιγουριά κατάντικρύ της να σταθείς

Σαν που ’ν’ και αυτή η στιγμή

Η μόνη και η σίγουρη, η ύστερη στιγμή…

(ανεπανάληπτο απόσπασμα από ποίημα του Αλέξανδρου Καΐρη)

Όχι ντροπή απέναντι σε αυτό που έκαναν, ούτε απέναντι στην αντίσταση που προκαλούσαν. Όχι ντροπή για το ποιοι ήταν (υποδουλωμένοι) και το ποιοι ήθελαν να γίνουν (ελεύθεροι). Βρωντοφώναξαν και το εννοούσαν: ΟΧΙ.

Και εδώ έρχεται η δεύτερη -και πλέον σύγχρονη- σημασία της ντροπής. Της ντροπής που δεν νοιώθουν κάποιοι που μας εξουσιάζουν και μας διαλύουν και της ντροπής που μας επιβάλλουν και μας κάνουν να νοιώθουμε, σαν να οφείλαμε (όχι μόνο χρήματα) να το έχουμε κάνει πιο πριν...

Λοιπόν, τι είναι η ντροπή; Η ντροπή αγαπητοί μου, είναι ένα πολύ φτιαχτό πράγμα, που αναφέρεται σε πολύ φτιαχτά πράγματα. Ο Νίτσε, θαρρώ πως είχε δίκιο. Και ο Καΐρης ακόμα πιο δίκιο. 

Το μόνο σίγουρο στη ζωή, είναι αυτή η φάκεν στιγμή, η στιγμή του θανάτου.

Μέχρι να φτάσεις σε αυτήν, αγαπητέ συνάνθρωπε, πώς θα παρελάσεις; Με ντροπή ή ξεδιάντροπα;