Ανδρογύναια και Γυναικάνδρες!


Σημερινό μάθημα στην Κοινωνιογλωσσολογία (το οποίο έγινε σε μια πανέμορφη καφετέρια σε ένα ωραίο πάρκο στο κέντρο της πόλης, έτσι γιατί τα περιφερειακά πανεπιστήμια σε κάποια θέματα έχουν ποιότητα ρε παιδί μου, πώς να το κάνουμε!):

Γλώσσα και φύλο.

Η συζήτηση εκκινώντας από τη γλωσσική διαφοροποίηση των δυο φύλων, πέρασε στη γενικότερη διαφοροποίηση των δυο φύλων. Πόσο ωραία διαφαίνεται μερικές φορές η απλότητα με την οποία λειτουργεί το κατά τα άλλα πολύπλοκο μυαλουδάκι μας; Πόσο πιο απλή μπορεί να είναι η αλήθεια (ή η αντίληψη της αλήθειας πιο σωστά, για να μην αναιρούμε τα προηγούμενα λεγόμενά μας);

Η σημερινή συζήτηση μου έδωσε την ευκαιρία να σταθώ σε δυο βασικές -θεωρώ- ιδιότητες του ανθρώπινου μυαλού:

1. της διπολικότητας αντίληψης, ήτοι: άσπρο-μαύρο, συν-πλην, ωραίο-μη ωραίο, άρρεν-μη άρρεν. Για να το πω και αλλιώς, το μυαλό γουστάρει -το διευκολύνει πιο σωστά- να σκέφτεται με όρους +[κάτι] και -[κάτι]. Γιατί το διευκολύνει; Μα γιατί είναι πιο ανέξοδο ενεργειακά, ή όπως μου αρέσει να λέω, λειτουργεί με βάση την αρχή ελάχιστης κατανάλωσης ενέργειας.
2. της ικανότητας μεταφοράς και μερικές φορές υπερ-μεταφοράς εικόνων και καταστάσεων, σε άλλες μεταγενέστερες καταστάσεις. Για να το πω και αλλιώς, η πρότερη εμπειρία χρησιμοποιείται για να προ-ετοιμάζεται το μυαλό για μελλοντικές καταστάσεις. Γιατί το κάνει αυτό; Μα για τον ίδιο λόγο που κάνει και το προηγούμενο: για να υπακούσει στην αρχή της ελάχιστης κατανάλωσης της ενέργειας.

Έτσι, είναι πολύ εύκολο για τον άνθρωπο (παρατηρήστε ότι χρησιμοποιώ αρσενικού γένους λέξη, για να αναφερθώ σε αρσενικού και θηλυκού γένους άτομα, όχι γιατί γουστάρω, αλλά γιατί δεν υπάρχει άλλη... ορίστε ένα μικρό παράδειγμα επίδρασης της έμφυλης διάταξης της κοινωνίας μας στη γλώσσα), να κατηγοριοποιήσει καταστάσεις και συμπεριφορές σε κουτάκια και έτσι να πορευτεί.

Προχωρώντας το συλλογισμό μας προς τα πίσω στο χρόνο και στις καταστάσεις των ανθρώπινων κοινωνιών, καταλήγουμε στο μείζον θέμα διαφοροποίησης των ανθρώπων: το φύλο, με βάση βιολογικά κριτήρια. Και γιατί το κάνουμε αυτό; Μα για να περιγράψουμε το μείζον γεγονός που λαμβάνει χώρα σε ολόκληρο το φαινόμενο της ζωής και δεν είναι άλλο από αυτό της αναπαραγωγής. Η αναπαραγωγή, λοιπόν απαιτεί δύο παράγοντες: έναν που τον λέμε -κατά σύμβαση- "αρσενικό" και έναν άλλον που -επίσης κατά σύμβαση- τον λέμε "θηλυκό". Τι συμβαίνει ανάμεσά τους; Η απάντηση είναι απλή: σεξ! Ή αλλιώς μια ενέργεια (φυσικά και βιολογικά επιτασσόμενη) με σαφή διεύθυνση και φορά: ο "αρσενικός" ενεργεί επί του "θηλυκού", τόσο απλά όπως ένα διάνυσμα σχεδιάζεται με συγκεκριμένη διεύθυνση και φορά πάνω σε ένα χαρτί.

Συνειδητοποιούμε ότι υπάρχει κατευθυνόμενη κίνηση και κατάσταση. Άρα, αν ο "αρσενικός" κάνει την αρχή για να φτάσει και να καταλήξει στο "θηλυκό", ακολουθώντας πιστά το βιολογικό διάνυσμα που είπαμε, τότε είναι πολύ εύκολο να θεωρήσει το μυαλό ότι όλη αυτή η αρχή δημιουργεί μια ιερ-αρχία. Το γεγονός και μόνο ότι αυτή η σεξουαλική σχέση είναι άνιση, μηχανιστικά θεωρώντας την αλληλεπίδρασή τους, είναι ικανή να μπερδέψει το μυαλουδάκι μας και με βάση τη δεύτερη ιδιότητα που αναφέραμε πιο πάνω, να μεταφέρει αυτή τη σχέση σε οποιοδήποτε επίπεδο σχέσης δημιουργείται ανάμεσα στον "αρσενικό" και τον "θηλυκό". Από το επαγγελματικό, το γλωσσολογικό, το συμπεριφοριολογικό και τελικά το ευρύτερα κοινωνικό.

Και επειδή αυτός που κάνει την αρχή, έχει τον πρώτο λόγο, ο "αρσενικός" πολύ εύκολα θεωρεί τον κόσμο από θέση ισχύος και φτιάχνει τη δική του κοσμοθεωρία: τα βλέπει όλα ως άρρεν-μη άρρεν! Απλό όσο δεν πάει ε; Το "αρσενικό" από την αρχική λοιπόν κατάσταση (τη βιολογική), πέρασε σε ιεραρχική διάθεση (άσκηση εξουσίας) και έτσι τελικά δημιούργησε την έμφυλη συμπεριφορά (την κοινωνική), έχοντας το "θηλυκό" σε υπο-δεέστερη κατάσταση. Τυχαίο; Δε νομίζω. Εδώ η φύση μοιάζει να μην τα καταφέρνει και πολύ καλά, αφού δεν δίνει τη δυνατότητα στο νευρικό μας σύστημα να ξεχωρίσει τη διαφορά βιολογικής διαφοροποίησης και κοινωνικής διαφοροποίησης, τα όρια σεξ και συμβίωσης, τα όρια του "αρσενικού" και "θηλυκού". Έτσι τα βάζει στο ίδιο τσουβάλι αντίληψης, προς χάρην διευκόλυνσης (πάλι επιβεβαιώνεται η αρχή της ελάχιστης κατανάλωσης ενέργειας), χωρίς φυσικά να είναι η πρώτη -και προφανώς ούτε η τελευταία- φορά. Παραδείγματα ατέλειας του νευρικού μας συστήματος; Να, μερικά:

- δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά αντικείμενα μικρότερης έκτασης από μια ελάχιστη, π.χ. κόκκους σκόνης, όσο κοντά και αν τα πλησιάσουμε
-
δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά αντικείμενα που έχουν απόσταση μικρότερη από μια ελάχιστη, οπότε γίνονται αντιληπτά ως ένα
- ακτινοβολίες εκτός του μικρού εύρους του ορατού φάσματος δεν γίνονται αντιληπτές
- δυο καρφίτσες που μας τσιμπούν στην πλάτη αν έρθουν πολυ κοντά μεταξύ τους, στο τέλος θα τις αντιληφθούμε ως μία

Την επόμενη φορά λοιπόν, που θα μιλήσουμε για άντρες και γυναίκες, ας είμαστε λίγο πιο προσεκτικοί.

Αυτά! Σταματάω όμως κάπου εδώ, γιατί έχω και άλλο μάθημα και δεν θέλω να το χάσω: Έθνη και Εθνικισμοί στον χώρο των Βαλκανίων τον 19ο αι.! Καλό βράδυ σε όλους, άνδρες ή κατ'ευφημισμόν άνδρες, αντράκια, άντρακλες, γυναίκες, γυναικούλες, γυναικάκια...