Χριστός και Διόνυσος, συνδαιτυμόνες στο ίδιο δείπνο;

 

Είμαστε σε ρυθμούς αναζήτησης της αλήθειας, με όχημα την Ιστορία.

Η Ιστορία όμως, έχει έντονο το αποτύπωμα της θρησκείας. Όπως και η θρησκεία έχει τη δική της Ιστορία.

Με αφορμή το σούσουρο των τελευταίων ημερών με την επίμαχη σκηνή των drug queen από την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, θα ήθελα αβίαστα να παραθέσω κάποιες σκέψεις μάλλον διαχρονικές στη δική μου μικρή ζώσα Ιστορία.

Αν τη συγκεκριμένη διάταξη του σκηνικού από την εν λόγω στιγμή της τελετής έναρξης την εμπνεύστηκαν οι υπεύθυνοι από τον πίνακα του "Μυστικού Δείπνου" του Ντα Βίντσι ή του "Συμποσίου των Θεών" του Jan Hermansz Van Bijlert, δεν έχει τόση σημασία για εμένα καθώς και οι δυο αυτοί πίνακες έχουν συνάφεια θρησκευτική και ιστορική.

Αν το ερώτημα αφορά τα ύστερα του Διόνυσου, θα ήθελα να ξεκινήσω από μια άλλη αφετηρία, αυτήν της γέννεσης του Διόνυσου. Συγκεκριμένα σας καλώ να επισκεφτούμε το μωσαϊκό του Διονύσου-Βάκχου που βρίσκεται στο  "σπίτι του Διονύσου" στην Πάφο, λίγα χιλιόμετρα από το δικό μου σπίτι. 

Σε αυτήν την αναπαράσταση (που είναι screenshot από το ακόλουθο βίντεο που παραθέτω) βλέπουμε το Διόνυσο μωρό, στην αγκαλιά του Ερμή και τριγύρω του να έχει στηθεί ένα σκηνικό που θυμίζει τη σκηνή των τριών μάγων που πήγαν στη σπηλιά του Χριστού κατά τη γέννησή του. Επίσης, οι ομοιότητες στην αποτύπωση διαχρονικά μεταξύ του Διονύσου-Βάκχου και του Χριστού σε διάφορες κοινωνίες και καιρούς, είναι αρκετά έκδηλες μιας συνάφειας ή πιο σωστά, μιας συνέχειας. Αξίζει επί του θέματος να παρακολουθήσετε, το συγκλονιστικό από πλευράς σύλληψης ντοκιμαντέρ που σας παραθέτω στο πιο κάτω βίντεο (όποιος δεν ξέρει αγγλικά, αξίζει να μάθει μόνο και μόνο για να παρακολουθήσει τα νοήματα) αυτής της ανάρτησης και θα καταλάβετε. Συγκεκριμένα ανατρέξτε στο λεπτό 36:00 και εξής, για να δείτε το σχετικό απόσπασμα σχετικά με το μωσαϊκό της Πάφου. 

"Bacchus (Dionysus) Uncovered: Ancient God of "

Τι δείχνουν όλες αυτές οι ομοιότητες και αναλογίες μεταξύ Διονύσου και Χριστού; Ότι αυτά που συμβολίζει ο θεός Διόνυσος διαχρονικά και οι ανάγκες που καλύπτει στις κοινωνίες και τους ανθρώπους, είναι τα ζωώδη μας ένστικτα, η ροπή προς την απόλαυση την άκρατη, την χωρίς φρένο και περιορισμό ηδονή, τη ρήξη των δεσμών που μας βάζει η εκάστοτε κοινωνία, την άρνηση των ορίων και των περιορισμών, την αμετροέπεια, την υπερβολή, τον εκφυλισμό κάθε είδους θεσμικού ρόλου. Προερχόμαστε από το ζωικό βασίλειο, είμαστε ζώα κάπου μέσα μας, ο εγκέφαλός μας λειτουργεί μέχρι το επίπεδο κάτωθεν του φλοιού με τρόπο παρόμοιο με αυτόν των ζώων, καθώς στη διάρκεια της εξέλιξης των ειδών, ο φλοιός προστέθηκε αργότερα και σε ένα επίπεδο πάνω από (δηλαδή σε ανώτερο επίπεδο) την πρωτόγονη βάση της εγκεφαλικής μας λειτουργίας, εκείνης που είναι υπεύθυνη για το θυμικό μας και τον συναισθηματικό μας κόσμο, τα αντανακλαστικά μας, το "φυτικό" με άλλα λόγια σύστημα όπως το αποκαλούμε επιστημονικά. 

Τι συμβολίζει όμως ο Χριστός και η νέα θρησκεία που εισαγάγει (και αυτό είναι μια εξήγηση γιατί διεδόθη τόσο έντονα και παγκόσμια η συγκεκριμένη θρησκεία); Συμβολίζει την εγκράτεια, τον περιορισμό στις αχαλίνωτες ανάγκες, το φρένο (ως "φρένα" που προσπαθεί να τα κάνει "σώας"), τη συνετή σκέψη, την μετρημένη αντίδραση, την λελογισμένη συμπεριφορά που εντάσσεται σε κανονιστικά πλαίσια, τη συμμόρφωση σε κοινωνικά πλαίσια, την αναγνώριση των ορίων, το μέτρο. Ο Χριστιανισμός έφερε στις πλάτες του αυτήν την τεράστια καμπή και αλλαγή στην Ιστορία του Ανθρώπου, καθώς μιλά για κάτι συντεταγμένο (σκέψη, λόγος, πράξη) το οποίο είναι απαραίτητο για τη σύνθεση, συγκρότηση και επιβίωση μιας κοινωνίας. Μιλά για κάτι "ανώτερο" υπό την έννοια ότι απαιτείται πολύ μεγαλύτερη προσπάθεια από τον άνθρωπο να βαδίσει σε αυτόν τον δρόμο της συγκρότησης και όλων αυτών που συνεπάγεται η συγκροτημένη σκέψη (ηθική, επιστήμη, πολιτική... καλά, για το τελευταίο δεν είμαι σίγουρος...).

Δυο αντίθετες δυνάμεις λοιπόν; Η πρώτη, η πρωτόγονη, η αντιπροσωπευτική των ζωικών μας εσώτερων γήινων δυνάμεων, οι μη τιθασευόμενες σε πλαίσια, η χωρίς όρια δυναμική που μας εξαγριώνει και μας βγάζει από τα ρούχα μας (να το, εντέχνως αποκεκρυμένο το γυμνό διονυσιακό στοιχείο πάλι) και η άλλη, η δεύτερη, η σύγχρονη, η πολιτισμένη, η αντιπροσωπευτική των υπερ-γειων βλέψεων και στοχασμών μας, εκείνη που μας "ανεβάζει" ως είδος, που μας εξευγενίζει σε κάτι άλλο υπερβατικό, πανανθρώπινο, πνευματικό, που μας ντύνει με λευκό ολόσωμο φόρεμα ή μας λούζει με  ολοσωματικό φως (να το, εντέχνως φανερωμένο και δηλωμένο το επενδεδυμένο-προστατευμένο πατερναλιστικό στοιχείο πάλι). Το γυμνό πάει πάντα προς το χώμα και τη γη. Το ενδεδυμένο ανυψώνεται και πάει προς τον ουρανό. Τυχαίο; 

Η πρώτη δύναμη, η Διονυσιακή, είναι έκφραση της κοσμικής εντροπίας.

Η δεύτερη, η Χριστιανική, είναι έκφραση της κοσμικής ντροπής.

Και οι δυο δυνάμεις είναι υλικά που μας συνθέτουν, όλους και πάντα. 

Η αναλογία τους είναι αυτό που μας διαφοροποιεί και μας καθορίζει, που μας κάνει ξεχωριστούς. 

Είναι θέμα ποσοστών τελικώς (να την, πάλι η ποσότητα που διαμορφώνει την τελική ποιότητα...)

Δυνάμεις που Αντιτίθενται ή συντίθενται τελικά; Χρειάζονται θαρρώ και οι δυο. Αν δεν είχαμε την πρωτόγονη αγριάδα το 1821 δεν θα "τρώγαμε" Τούρκους που μας είχαν φάει τα σωθικά για κάποιες εκατοντάδες χρόνια, δεν θα βροντοφωνάζαμε το "Ελευθερία ή Θάνατος" (να το, πάλι το διονυσιακό ζητούμενο, η Ελευθερία...) και δεν θα σήκωνε τη φουστανέλα του για να δείξει τα αρχίδια του ο Διονυσιακός και αθυρόστομος μέγας Καραϊσκάκης . Όμως, παράλληλα, αν δεν υπήρχε αυτή η ανεξέλεκτη αγριάδα, δεν θα υπήρχαν τα αίσχη και η βεβήλωση στη διάρκεια των Σταυροφοριών του 1204 στο όνομα του Χριστιανισμού. Είναι η ίδια ανάγκη που κρατά ακόμα τις Απόκριες και τα Καρναβάλια και όλες εκείνες τις εκδηλώσεις "αναρχίας" ή του τύπου "όλα επιτρέπονται" κατά τις περιόδους των καρναβαλιών παγκοσμίως, με σκοπό να λειτουργεί ως βαλβίδα εκτόνωσης των "συντεταγμένων" κοινωνιών! Είναι τα Μάταλα ή το Φαληράκι ή η Αγία Νάπα που λειτουργούν αποσυμφορητικά για 10ημέρες για τους τυπικούς προτεστάντες Άγγλους και λοιπούς "οργανωμένους" λαούς της εξευγενισμένης Ευρώπης, οι οποίοι έρχονται και "αποδιοργανώνονται" πλήρως σε όλα τα επίπεδα και ποικιλοτρόπως, έχοντας βιώσει όμως (365-10) ημέρες καθημερινής καταπίεσης και αποδοχής ενός κοινωνικού-εργασιακού-οικονομικού-πολιτικού πλαισίου.

Κάπως έτσι, προχώρησε η Ιστορία αγαπητοί μου, τόσους αιώνες. Μέσα από προσπάθειες και πισωγυρίσματα, άλματα και απονενοημένα διαβήματα, κατάφερε να βρει και να διεκδικήσει τις μεγάλες ελευθερίες και τα τεράστια ανθρώπινα δικαιώματα. Για να φτάσει ένα βήμα παραπέρα, στην άκρατη ελευθερία ή αλλώς ασυδοσία. Ήδη όμως, και μόνο ο όρος "άκρατη" έβαλε το σπόρο του Διονύσου στη νοηματοδότηση της ελευθερίας, καθώς η μάχη των "πρωτόγονων" και των "νεώτερων"  δυνάμεων, βλέπετε είναι διαρκής και αέναη και με την παραμικρή ευκαιρία ο Διόνυσος υπεισέρχεται στη ζωή μας, παρυσφρύει και διαμορφώνει, όπως ακριβώς ο καταραμένος όφις... (να πάλι η θρησκεία στην Ιστορία).

Και κάπως έτσι φτάνουμε στο σήμερα. Σήμερα, η παγκόσμια κοινωνία φαίνεται να στρέφεται εκ νέου στα πιο ενδόμυχα, εσώψυχα, πρωτόγονα ένστικτα μας. Ενδεικτικό απο-κοινωνικοποίησης ή αλλιώς απο-μόνωσης; Φαίνεται ότι ο Διόνυσος έχει πάλι το πάνω χέρι, ο εκφυλισμός ανεβαίνει, η αναρχία, η απόλυτη αδιαφορία για την άποψη του άλλου, η απόλυτη επίδειξη, το απόλυτο απαστράπτον σύστημα που προωθεί εκλεκτικά την αψεγάδιαστη εξωτερική εμφάνιση (ακόμα και αν είναι παραφουσκωμένη με υαλουρονικό ή πλαστικό ή botox), κυριαρχούν. Η απόλυτη υπερκατανάλωση στα-φυλιών, ψεύτικων φιλιών και υποσχέσεων, σαρκικών απολαύσεων της στιγμής (όπως οι στιγμιαίοι καφέδες ένα πράμα), είναι η πανεύκολη καθημερινότητα για την οποία πληρώνεις αντί να πληρώνεσαι (=να γεμίζεις) από αυτήν... 

Με άλλα λόγια, σήμερα πληρώνουμε διαρκώς για να μας αδειάζουν (σε ενέργεια, σε χρήμα, σε αξίες).

Ο Διόνυσος είναι παντού και συνεχώς και χορεύει στους δικούς του ξέφρενους ρυθμούς, μας κλείνει το μάτι, κρατά ένα τσαμπί από σταφύλι και ξέρει ότι πλέον είναι η εποχή του (έχει ο καιρός γυρίσματα φίλοι μου...).

Σε ένα τέτοιο πλαίσιο λοιπόν, κατανοώ τις πιθανές νύξεις της γαλλικής επιτροπής περί διονυσιακού στοιχείου, καθώς "εύλογα" (κατά τη νοημοσύνη των υπεύθυνων) θέλει να αποτυπώσει το παράλογο των καιρών μας σε μια αφελή διονυσιακή συμπεριφορά χωρίς περιορισμούς, χωρίς δεύτερες σκέψεις, χωρίς να αντιληφθεί ότι ίσως ενοχληθούν κάποιοι "άλλοι", πιιο εγκρατείς. Δεν μπαίνουν απλά, οι άνθρωποι στον κόπο να το σκεφτούν από πριν, να προ-νοήσουν, καθώς διακατέχονται από τη μέθη του κρασιού του Διονύσου. Τίποτε άλλο δεν μετρά όταν ο άνθρωπος μεθά! Κατανοώ όμως και τους "άλλους" που παρεξηγήθηκαν και παρεξηγούνται και θίγονται όταν βάλλεται ο Μυστικός τους Δείπνος και όταν θεωρούν με τη δική τους νοημοσύνη ότι τους επιβάλλεται να τρώνε"αποφάγια και σάπια φαγητά" της σημερινής εποχής και ότι δεν αφήνουν τίποτα να ντυθεί από ένα πέπλο μυστικότητας, όταν όλα είναι στα φώτα της δημοσιότητας (υπό το άπλετο φως του star system...).

Υπάρχει διέξοδος από αυτό το δίπολο; 

Υπάρχει. Για να δούμε όμως συνοπτικά, τι έχουμε πει έως τώρα. Είπαμε ότι η μια γνώση είναι αυτή των πρωτόγονων ενστίκτων μας που καθορίζουν τη μισή μας ύπαρξη. Η άλλη γνώση είναι αυτή των "ανώτερων" και πιο εκλεπτυσμένων σκέψεων μας που καθορίζουν την άλλη μισή μας ύπαρξη. Υπάρχει όμως και μια τρίτη γνώση, η οποία βρίσκεται πάνω από ("επί-") των δυο προηγούμενων γνώσεων και ονομάζεται γι' αυτό "Επίγνωση". Είναι ένα άλλο επίπεδο ολοκλήρωσης των γνώσεων, είναι εκείνη η γνώση (η Υπεργνώση, αν θέλετε) που μας βοηθά να αποφασίσουμε ποια γνώση να χρησιμοποιήσουμε ανάλογα της περίστασης, των συνθηκών και των καταστάσεων που ζούμε κάθε φορά, κάθε στιγμή, σε κάθε εναλλασσόμενο περιβάλλον της καθημερινότητάς μας. Με λίγα λόγια, άλλο "γνωρίζω", άλλο "κατανοώ" και "αντιλαμβάνομαι". Σήμερα η γνώση είναι άπλετη και πολλαπλασιάζεται, μα η επίγνωση (η συνειδητή κατανόηση και αντίληψη) όλο και μειώνεται, με αποτέλεσμα να ατροφεί. Και νομίζω, η επίγνωση είναι αυτή που μας ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα είδη έως τώρα (φυσικά ή τεχνητά). Είναι αυτή που θα μας κάνει να απελευθερωθεί το διονυσιακό στοιχείο όταν βρισκόμαστε σε ένα γλέντι ή ένα πανηγύρι και είναι η ίδια ικανότητα που θα προστατεύσει την ευγένεια, την αξιοσύνη και την σοβαρότητα όταν ανακοινώνεις τον θάνατο ενός ασθενούς στους συγγενείς τους.

Είναι εκείνη η γνώση-αντίληψη που ξέρει πότε να λέει στο Διόνυσο (τις καταβολές μας δηλαδή) ότι μας παίρνει η ζωή μας και πότε να του λέει ότι μας δίνει τη ζωή μας, κάτι που αποτυπώνεται εξαιρετικά στο σπουδαίο για τη φιλοσοφία του παρακάτω τραγούδι του Ξυλούρη που κατορθώνει και χωρά τον Διόνυσο του καλοκαιριού, τον Αρχάγγελο, την Παναγιά, τον Γαβριήλ... Τίποτε άλλο δεν έχω να πω μετά από αυτό.

"Διόνυσε καλοκαίρι μας"

Στίχοι: Κώστας Κινδύνης

Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος

Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης