Εγωιστικό Γονίδιο

Πολύ το απόλαυσα. Το συγκαταλέγω ανάμεσα στα καλύτερα βιβλία που έχω διαβάσει. Με φοβερή απλότητα αποκαλύπτει την αλληλουχία. Με φοβερή άνεση ρίχνει άπλετο φως στα σκοτεινά μας μάτια. Με διαχρονικότητα και ακρίβεια σμιλεύει κάθε νόημα που κρύβεται πίσω από κάθε λέξη. Ο λόγος περί του "Εγωιστικού Γονιδίου", του Richard Dawkins.

Κάποιες σκέψεις επί όλων αυτών που διαβάζω εδώ και λίγες μέρες:

1. Με πόση ευκολία εξηγεί το πέρασμα, από τη φυσική στη χημεία, από εκεί στη βιολογία και εν τέλει στην ανθρωπολογία… Όλα αγαπητοί μου, οφείλονται στις τέσσερις δυνάμεις που κυριαρχούσαν και εξακολουθούν να κυριαρχούν στο σύμπαν: βαρυτική, ηλεκτρομαγνητική, ισχυρή και ασθενής πυρηνική ενέργεια. Αυτές οι δυνάμεις, είναι οι τέσσερις τοίχοι, που μέσα τους κρύβουν την εξέλιξη. Εξέλιξη από τα ανόργανα στα οργανικά, από τα άψυχα στα έμψυχα, από τα άυλα στα ζωντανά, από τους κρυστάλλους στους ανθρώπους. Ακολουθώντας έναν και μόνο κανόνα: όλα δημιουργούνται από τη συνισταμένη αυτών των δυνάμεων, σε σχέση με το περιβάλλον τους.

2. Ο άνθρωπος βρίσκεται σε ένα κομβικό σημείο της εξελικτικής αλυσίδας. Ο άνθρωπος σαν δημιούργημα των φυσικών δυνάμεων, έχει φτάσει στο σημείο, όχι μόνο να κατανοεί την μέχρι τώρα πορεία του, αλλά να μπορεί και να την αλλάξει, να την διαμορφώσει όπως θέλει (το θέλει σημαίνει, όπως η τύχη θέλει, για να μην παρεξηγούμαι). Με άλλα λόγια, ο άνθρωπος είναι το μόνο είδος, που η εξέλιξη το έβαλε σε τέτοια θέση, που μπορεί να καθορίζει την εξέλιξη. Εξέλιξη εναντίον εξέλιξης δηλαδή! Φοβερό;! Ο άνθρωπος ακολουθώντας πιστά τα γονίδιά του, μπορεί σήμερα να μιλά για γονιδιακές θεραπείες, για παρέμβαση στο DNA, για κόψιμο και ράψιμο, σαν να μιλάμε για ρουχαλάκια… Αυτό θέλησε η τύχη, να δημιουργήσει ένα πλάσμα που κάποια μέρα θα στρεφόταν απέναντι στον ίδιο της τον εαυτό και στην ίδια την εξελικτική διαδικασία. Το τι θα ακολουθήσει δεν το γνωρίζει κανείς. Απλά παρακολουθούμε όλοι μαζί, τα πειράματα της φύσης (μας).

3. Τον Dawkins τον απασχόλησε πολύ το θέμα της ύπαρξης ή όχι αλτρουιστικών γονιδίων. Αν υπάρχουν αλτρουιστικά γονίδια, αυτά είναι παρά φύσει καταστάσεις. Είναι κάτι που κοντράρει την υπόλοιπη πλειοψηφία του εγωισμού, η οποία ό,τι κάνει το κάνει για καθαρό όφελός της. Είτε όμως πούμε ότι δεν υπάρχουν αλτρουιστικά γονίδια, είτε ότι υπάρχουν, και οι δυο ερμηνείες περνούν μέσα από το εγωιστικό κόσκινο: δεν μπορώ να ξεφύγω από τις διαταγές των γονιδίων μου! Άρα, ακόμα και ο από γονιδίων αλτρουιστής, υπακούει εγωιστικά στην συμπεριφορά που του προστάζουν τα γονίδιά του. Πόσο δίκιο είχες αγαπητέ Αιρετικέ όταν έγραφες: … όσα κάνω αγαπητέ για σε, είναι απλώς για μένα… Συμπέρασμα: η πλειοψηφία των γεγονότων γύρω μας, έχει εγωιστική κατεύθυνση. Αν ο αλτρουισμός, είναι η μειοψηφία, και για αυτό δεν καταφέρνει πολλά προς τη δική του κατεύθυνση, δεν φταίει κανείς, παρά μόνο η ίδια η φύση με την Τύχη της.

Θα ήταν καλύτερος ο κόσμος μας αν υπήρχε περισσότερος αλτρουισμός;
Νομίζω πως ναι.

Πώς θα επιτευχθεί αυτό;
Αν αυξηθούν τα αλτρουιστικά γονίδια.

Και πώς θα γίνει αυτό;
Από τυχαίες μεταλλάξεις.

Φτάνει μόνο αυτό;
Όχι, χρειάζεται και κατάλληλο οικολογικό περιβάλλον που να κάνει την μετάλλαξη να λειτουργήσει με τρόπο ευνοϊκό για τους φέροντές της, ώστε να κατορθώσουν να αναπαραχθούν και να εξαπλωθούν.

Πώς θα γίνει πάλι αυτό;
Με το να διαδοθούν τέτοιες ιδέες, ώστε να δημιουργήσουν αυτό που σε πρόσφατο post, εντελώς τυχαία είχα αποκαλέσει εξελικτική πίεση.

Πώς θα γίνει αυτό;
Πάλι εντελώς τυχαία.

Συνεπώς, πώς αλλάζει το ποσοστό αλτρουιστικής και εγωιστικής συμπεριφοράς;
Από την Τύχη και πάλι από την Τύχη…


4. Η πρώτη κοινωνία δημιουργήθηκε από τη στιγμή που ο άνθρωπος έθεσε σε εφαρμογή το ταμπού της αιμομιξίας, πράγμα αφύσικο και πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της μέχρι τότε, φύσης. Αυτό ήταν το σημείο καμπής, που ο άνθρωπος άρχισε να στρέφεται εναντίον του εαυτού του, βγαίνοντας έξω από τα φυσικά του όρια, ή πιο σωστά επιβεβαιώνοντάς τα όσο ποτέ άλλοτε, και διαμορφώνοντας τις αναλογίες των γονιδίων στην γονιδιακή δεξαμενή. Η γενετική συγγένεια, έγινε αντιληπτή και μεταφράστηκε σε κοινωνική συγγένεια, που πλέον αντί να την υπακούει, την αντιμάχεται. Έκτοτε από φυσικό ον ο άνθρωπος, έγινε κοινωνικό όν. Κάτι όμως ξέχασε. Ότι αυτή η αυτοδιόρθωση και ο αυτοεπαναπροσδιορισμός του, ήταν ίσως το πιο παράτολμο κομμάτι του γονιδιακού του προγράμματος, που εκκίνησε αυτόματα, απρόσκοπτα και εντελώς κατευθυνόμενα από την Τύχη.

5. Τα πάντα δημιουργούνται από τα γονίδια και την τύχη, μόνο που η τύχη καθορίζεται από το εκάστοτε περιβάλλον των γονιδίων. Άρα η τύχη, κάτι τόσο χαώδες και απροσδιόριστο, κάθε φορά αναμοχλεύει τα γονίδια και τα κάνει να γεννούν νέα δημιουργήματα, άρα νέα περιβάλλοντα που με τη σειρά τους θα στοιχειοθετήσουν τέτοια τύχη που θα ακουμπήσει με το μαγικό της ραβδάκι τις νέες τυχαίες συλλογές γονιδίων, ώστε να δημιουργηθούν νέα περιβάλλοντα, που θα γεννήσουν νέα δημιουργήματα και μετά ξανά νέα περιβάλλοντα κοκ… Και αν κάποιος ψάχνει την αλήθεια και την αρχή σε αυτό το κουβάρι τύχης και γονιδίων δεν θα την βρει εκεί στον κόμπο τους, αλλά κάπου αλλού: στον δημιουργό τους. Και ο δημιουργός τους δεν είναι άλλος από τις 4 δυνάμεις της φύσεως.

6. «Μπορεί ένα ακόμη μοναδικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου να είναι η δυνατότητα γνήσιου, ανυστερόβουλου, αληθινού αλτρουισμού. Το ελπίζω. Όμως δεν θα επιχειρηματολογήσω υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης, ούτε θα προβώ σε εικασίες για την πιθανή μιμιδιακή εξέλιξή του. Αυτό που θέλω να προβάλω εδώ είναι ότι, ακόμη και αν δούμε τα πράγματα από την αρνητική τους πλευρά και υποθέσουμε πως κάθε μεμονωμένος άνθρωπος είναι θεμελιωδώς εγωιστής, η συνειδητή μας διορατικότητα -η δυνατότητά μας να προσομοιώνουμε το μέλλον με τη φαντασία μας- θα μπορούσε να μας γλιτώσει από τις χειρότερες εγωιστικές υπερβολές των τυφλών αντιγραφέων. Διαθέτουμε, τουλάχιστον, τον απαραίτητο νοητικό εξοπλισμό ώστε να φροντίζουμε για τα μακροχρόνια εγωιστικά μας συμφέροντα αντί να κοιτάμε μόνο τα βραχυχρόνια εγωιστικά μας συμφέροντα. Μπορούμε να διαβλέψουμε τα μακροχρόνια οφέλη της συμμετοχής μας σε μια ‘συνομωσία περιστεριών’ και μπορούμε να καθίσουμε παρέα και να αναζητήσουμε τρόπους για να κάνουμε τη συνομωσία να λειτουργήσει. Έχουμε τη δύναμη να αψηφήσουμε τα εγωιστικά γονίδια με τα οποία γεννηθήκαμε και εάν χρειαστεί, τα εγωιστικά μιμίδια με τα οποία γαλουχηθήκαμε. Μπορούμε ακόμη να αναζητήσουμε τρόπους εσκεμμένης καλλιέργειας και ανάπτυξης ενός αγνού, ανυστερόβουλου αλτρουισμού -κάτι που δεν έχει καμία θέση στη φύση, που δεν έχει υπάρξει ποτέ πριν σε ολόκληρη την ιστορία του κόσμου. Χτιστήκαμε ως γονιδιακές μηχανές και ανατραφήκαμε ως μιμιδιακές μηχανές, ωστόσο έχουμε τη δύναμη να στραφούμε ενάντια στους δημιουργούς μας. Εμείς μόνοι πάνω στη Γη μπορούμε να επαναστατήσουμε ενάντια στην τυραννία των εγωιστικών αντιγραφέων.»

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από «Το Εγωιστικό Γονίδιο», σελ. 328, τριακονταετής επετειακή έκδοση, εκδόσεις Κάτοπτρο)


Με αυτό το μήνυμα του ίδιου του Dawkins, ας ευχηθούμε κάποια στιγμή, η Τύχη να φέρει τους αλτρουιστές στο προσκήνιο της γονιδιακής δεξαμενής. Είναι οι μόνοι που μπορούν να κάνουν μια πραγματική επανάσταση, γιατί είναι από μόνοι τους η μεγαλύτερη επανάσταση που η φύση έχει δημιουργήσει και γνωρίσει μέχρι τώρα. Και αυτό, θα έλεγε κανείς, κατά λάθος συνέβη. Ή αλλιώς, η επανάσταση είναι μια παραφύσει κατάσταση.

«Δρόμοι παλιοί»
Στίχοι: Μανώλης Αναγνωστάκης (ιατρός-ποιητής)
Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης
Ερμηνεία: Μαρία Φαραντούρη