Αυτές τις μέρες μελετώ την ιστορία των Σλάβων στα Βαλκάνια, κάτι που από παλιά επιθυμούσα...
Ξεδιπλώνοντας τη μακραίωνη ιστορία τους, που αρχίζει περίπου από τον 6ο αι. μ.Χ., σε μια σμίλευση παγανιστικών, ρωμαιοκαθολικών και ορθόδοξων στοιχείων, και έχοντας ταυτόχρονα κατά νου τη διαχρονική ατυχία να αποτελούν τα Βαλκάνια το όριο ανατολής-δύσης (γεννώντας αυτοκρατορικές συγκρούσεις αρχικά μεταξύ Βυζαντινών-Αβάρων, και μετά Οθωμανών-Αψβούργων), διαπιστώνει κανείς ότι όλο αυτό το ανακάτεμα λαών και πολιτισμών προκύπτει από την αδιάκοπη δίψα της εξουσίας, είτε αυτοκρατορικής λέγεται είτε -κυρίως- εκκλησιαστικής, για επέκταση. Τα σύνορα συνεχώς μεταφέρονταν, άλλαζαν και μαζί αλάλαζαν και οι αιμοδιψείς πολεμιστές που έσφαζαν και πότιζαν τη γη με αίμα αθώων... Οι πληθυσμοί εξορίζονταν, οι πατρίδες ήταν κάτι ευμετάβλητο, οι τόποι ερήμωναν ή πλήθαιναν και η εντοπιότητα δεν υπήρχε ως έννοια. Άραγε, θα υπήρχε αυτή η διασπορά αν οι εξουσιάζοντες δεν τσιγκλούσαν της Ιστορίας τις μηχανές; Χωρίς σταθερότητα τόπου, στερούνταν άραγε αυτοί οι πληθυσμοί από μιας καλύτερης τύχης;
Είναι δηλαδή η εγκατάσταση σε έναν τόπο η αναγκαία και ικανή συνθήκη για ανάπτυξη πολιτισμού;
Ώσπου κατά τον 18ο αι. μ.Χ. εισάγονται στην Ευρώπη οι ιδέες περί εθνικής κυριαρχίας, περί ανάγκης σύνδεσης της έννοιας του έθνους με συγκεκριμένο τόπο, οπότε έγινε προσπάθεια σταθεροποίησης των λαών, κάθαρσης των φυλών, εξοντώσεις και νέοι εξορισμοί, νέα αιματοκυλίσματα, με κυρίαρχο άξονα λειτουργίας των μηχανών της Ιστορίας πλέον, τον τόπο και την έννοια της εντοπιότητας.
Είμαι σε μια περιοχή, στην Καστοριά, όπου διαδραμάτιζε σπουδαίο ρόλο όλα εκείνα τα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, και όπου ακόμα και σήμερα -συνεχίζοντας αυτήν την παράδοση του ανακατέματος- συνυπάρχουν τριών λογιών πληθυσμοί: οι "ντόπιοι", οι πόντιοι και οι βλάχοι. Οι "ντόπιοι", με ισχυρή σήμερα παρουσία, συνδέονται συγγενικά με τους Σλαβομακεδόνες, οπότε υπάρχουν ακόμα χωριά, δίπλα σχεδόν στην Καστοριά, που έχουν σπίτια στην ΠΓΔΜ, που ομιλούν σλαβομακεδόνικα, που χορεύουν και τραγουδούν στα πανηγύρια τους "ντόπιους" χορούς, που νοιώθουν ίσως ότι ανήκουν περισσότερο "εκεί" παρά "εδώ". Είναι τόσο σημαντικό λοιπόν το θέμα του "τόπου" και της "εντοπιότητας", που συνεχίζει και καθορίζει τα εθνικά πλαίσια αντίληψης και τη σκέψη των σημερινών ανθρώπων, ειδικά αυτών που διαβιούν στα σύνορα, εκεί που οι κοινοί νόμοι δεν ισχύουν...
Ψες, καλεσμένος σε ένα παγανιστικό έθιμο ενός "ντόπιου" χωριού, όπου ανάβουν τεράστιες φωτιές, τις "μπουμπούνες" και χορεύουν ολόγυρά τους οι ντόπιοι του χωριού για να εξαγνίσουν το κακό, αφού συμμετείχα ακατάπαυστα στους χορούς σε μια προσπάθεια κάθαρσης του νου από οποιοδήποτε ίχνος σκέψης, πάντα υπό το ακατάπαυστο φέγγος της θεάς φωτιάς, εν μέσω -2o C και υπό το απλανές βλέμμα του αστερισμού του κυνηγού Ωρίωνα, μου φωνάζει στο αυτί ο πρωτοχορευτής: "πού τους έμαθες εσύ αυτούς τους χορούς;" και του απαντώ: "άμα μπεις στο χορό, χορεύεις..." και μετά γυρίζοντας προς τον ουρανό βροντοφωνάζει: "ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος...".
Άρα, το ερώτημα ξαναγυρνά: είναι η εγκατάσταση σε έναν τόπο η αναγκαία και ικανή συνθήκη για ανάπτυξη πολιτισμού;
Είναι ο τόπος, το σύμβολο της πολυπόθητης σταθερότητας που έχει ανάγκη ο άνθρωπος για να δραστηριοποιηθεί ή είναι το σύμβολο του καπιταλισμού που έχει ανάγκη να εδραιωθεί; Είναι ο τόπος που έχει την πρωταρχική βαρύτητα μέσα στην καρδιά του ανθρώπου ή άλλοι παράγοντες όπως η ειρήνη, η δικαιοσύνη, ο σεβασμός, που συνολικά δημιουργούν ένα σταθερό πλαίσιο ανάπτυξης και δημιουργικότητας; Είναι ο τόπος και το κομμάτι αυτού του τόπου που σου ανήκει (όπως ορίζει ο καπιταλισμός) ή το πλαίσιο που κουβαλάς μέσα σου και μαζί εκείνη η αίσθηση ότι εσύ ανήκεις σε κάποιο πλαίσιο ή γενικότερα σε ένα σύστημα αξιών ακλώνητο, το οποίο μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιονδήποτε τόπο αρκεί να δοθούν οι κατάλληλες ευκαιρίες;
Το ερώτημα αυτό, θα μπορούσε πιο απλά και προσαρμοσμένο στις ανησυχίες ενός νέου της εποχής μας, να τεθεί λακωνικότερα:
να μείνει κανείς ή όχι στην Ελλάδα του σήμερα;
Αυτό, όπως και άλλα παρόμοια ερωτήματα, ανήκουν σε εκείνο το κεφάλαιο της Ιστορίας που τιτλοφορείται ως "Η ακατάπαυστη πάλη ανάμεσα σε δυο όντα" ή αλλιώς ιατρικά ως "Η διπολική (δια)ταραχή της Ιστορίας"...