Εξίσταμαι, άρα υπάρχω...



Σήμερα θα καταπιαστούμε με μια δύσκολη έννοια. Δύσκολη όχι να την εκφέρεις, αλλά να την προ(σ)φέρεις, δηλαδή να τη φέρεις προ των ματιών σου (κοινώς, να τη συνειδητοποιήσεις), αλλά και να τη φέρεις προς τα μάτια του διπλανού σου (κοινώς, να τη μοιραστείς).

Πάντα, στην προσπάθεια συνειδητοποίησης μιας έννοιας, επικαλούμαι τη βοήθεια του ετύμου (διότι, όπως και να το κάνουμε, η αξία του έτοιμου, είναι ακριβώς ότι δεν κουράζεσαι να περιμένεις μέχρι να το γευτείς...)!

Η λέξη που κλωθογυρίζει στο μυαλό μου λοιπόν, είναι η λέξη "ύπαρξη". Θα την πιάσουμε από τρεις πλευρές:

Στα γερμανικά, η αντίστοιχη λέξη, που έχει μάλιστα επηρεάσει τη φιλοσοφία, είναι "dasein" και σημαίνει "εδώ είναι" κατά λέξη, δίνοντας τονισμό στη έννοια του "εδώ", του τόπου, άρα του απτού, του κοντινού. Σηματοδοτεί λοιπόν, να είσαι κάπου μέσα, εντός. Αυτό το εντός που ενέχει στασιμότητα και εγκλεισμό (με την έννοια του κλειστού πλαισίου, του σαφώς ορισμένου) δίδει νόημα στο είναι.

Στα γαλλικά, η λέξη είναι "existence", προέρχεται από το ρήμα "exister" το οποίο προέρχεται με τη σειρά του από το λατινικό "sistere" (που σημαίνει να είσαι τοποθετημένος κάπου) + από το πρόθεμα "ex" (που σημαίνει "εκτός"). Άρα, όλο μαζί σημαίνει να στέκεσαι εκτός, σηματοδοτεί δηλαδή μια έξοδο, μια μετάβαση από μια κατάσταση σε μια άλλη. Αυτή η έξοδος, το εκτός, δίδει νόημα στο είναι. Παρατηρείστε μια ακόμα αποτύπωση αυτής της νοηματοδοτούμενης διαδικασίας: το να στέκεσαι εκτός έχει περιγραφεί και στα ελληνικά με το υπέροχο ρήμα "εξίσταμαι", δηλαδή ίσταμαι (=στέκομαι) έξω !

Στα ελληνικά, τέλος, η λέξη, όπως προείπαμε, είναι "ύπαρξη", που προέρχεται από το "υπό" + "αρχής", με την έννοια ότι υπάγεται σε μια αρχή, που άλλοτε μπορεί να θεωρηθεί ως ενιαία και άλλοτε ως νέα, αυτή η αρχή.


Αν συνδυάσουμε τώρα όλα τα παραπάνω, θα δούμε ότι:

οι Γερμανοί μιλούν για το νόημα του είναι εντός ενός τόπου, όπου κυριαρχεί η έννοια της στασιμότητας και του εγκλει(ματι)σμού,

οι Γάλλοι, έχοντας τις ρίζες τους στου Λατίνους, μιλούν για το νόημα του είναι ως την έξοδο από έναν τόπο,

και οι Έλληνες, προγενέστεροι σαφώς των Λατίνων, έχουν περιγράψει αφενός αυτή την έξοδο από τη στασιμότητα, ως βασικό χαρακτηριστικό του είναι, με το υπέροχο ρήμα "εξίσταμαι", και αφετέρου την υποταγή σε μια νέα Αρχή, σε ένα νέο καθεστώς. Άρα, οι Έλληνες, στο σύστημα νοηματοδότησής τους, μιλούν τόσο για την κίνηση εξόδου τους (εξίσταμαι), όσο και για την κατεύθυνση κατά τη οποία πρέπει να στραφεί αυτή η έξοδος: είναι μια νέα αρχή (υπάρχω)! Δεν συνέλαβαν συνεπώς, μόνο την κραυγή αγωνίας του είναι το οποίο απεγνωσμένα αναζητά δι-έξοδο από τα δεσμά του, αλλά πρότειναν και μια κατεύθυνση ωρίμανσης του, που σαν ολοκληρωθεί, θα περάσει πλέον σε μια νέα κατάσταση: αυτή του γίγνεσθαι

Τώρα, γιατί νομίζω ότι όλη αυτή η συλλογιστική που προανέφερα, αποτυπώνεται περίτρανα στο κάτωθι βίντεο, που δείχνει μια Ελλάδα -επιτέλους- να αναζητά την ύπαρξή της μέσα από την έξοδό της από μια τροϊκανική αντίληψη της Ευρώπης, και μια Ελλάδα που δηλώνει -επιτέλους- ευθαρσώς ότι θέλει να υπαχθεί σε μια νέα άξια Αρχή; Αυτή η νέα Αρχή όμως, δεν θα έχει συμπεριφορά επαχθή, αλλά συμπεριφορά σεβάσμια προς τα μέλη της. Αυτή η νέα Αρχή είναι ο φρέσκος αέρας που φέρνει η χώρα μας σήμερα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, τον οποίο μπορούμε να ανασάνουμε όλοι μας, απαγκιστρωμένοι από θηλιές-γραβάτες...





Και αν ο εκπρόσωπος της τρόικας, απορεί μια φορά, ο Βαρουφάκης απορεί και εξίσταται δυο φορές, με τους μορφασμούς του ξένου (σαν να του λέει: τι δεν καταλλλαβαίνεις...;) Δεν φταίει όμως ο ξένος που δεν καταλαβαίνει. Είναι που στη νοοτροπία τους κάποιοι λαοί δεν περιλαμβάνουν την έξοδο από τα στενά πλαίσια και όρια της ύπαρξής τους, ενώ αντίθετα, άλλοι λαοί, όπως οι Έλληνες, μια ζωή ψάχνουν να βρουν δι-εξόδους από τη μοίρα τους, μια ζωή αναζητούν τους λόγους της ύπαρξής τους...


Και αν δεν καταλάβατε επακριβώς, το νόημα της ανάρτησης αυτής, υπάρχει άλλη μια έτοιμη τροφή, που έχει αποτυπώσει ετούτη την προβληματική. Είναι η τέχνη, που αποτυπώνοντας πρώτη, προηγείται πάντων... 

(άλλοτε συμπεριλαμβάνει το "εξίσταμαι", τον βορειοευρωπαίο Μπετόβεν με τις σονάτες-γραβάτες του, το βασανιστή, και μια νύφη-Ελλάδα που ο ποιητής τη ρωτά εναγωνίως τί περιμένει, σαν να την παρακινεί να κάνει κάτι: αυτό το κάτι, είναι η έξοδος από αυτή τη φρικιαστική κατάσταση...είναι να σταθεί εκτός αυτού του παιχνιδιού!)



"Μια νύχτα στα Μεσόγεια"
Στίχοι: Κ.Χ. Μύρης
Μουσική, Ερμηνεία: Γ. Μαρκόπουλος







(και άλλοτε αναζητά απεγνωσμένα να ζήσει μια φορά εκτός τόπου και χρόνου, μακρυά από εκεί που κυβερνά ο καημός, παρότι με πόδια δανεικά, αλλά με την ευχή να κάνει το γύρω όλου του κόσμου... γιατί η αλήθεια είναι αλλού και σαν άστρο φέγγει...)

"Εκτός τόπου και χρόνου"
Στίχοι, Μουσική, Ερμηνεία: 
Αλκίνοος Ιωαννίδης






Σταχυολογώντας...


Τις τελευταίες μέρες, νομίζω βιώνουμε έναν παραλογισμό..., αποδεικτικό της βαθιάς ύπνωσης που μας αγκυροβολεί.

Σταχυολογώντας μερικές από τις ειδήσεις...

Κάποιοι, όταν λένε ότι δεν είναι Charlie, εννοούν ότι ποτέ δεν θα θελήσουν να γίνουν. Είναι αρνητές της.

Κάποιοι άλλοι, όταν λένε ότι δεν είναι Charlie, εννοούν ότι ποτέ, όσο και αν θελήσουν, δεν θα κατορθώσουν να φτάσουν να γίνουν. Είναι θαυμαστές της.

Τι γίνεται όμως, όταν έστω και σαν υπόθεση εργασίας, αλλάζαμε τη θέση του θύματος και του θύτη; Για παράδειγμα, αντί να είχαμε τους σάτυρους του γαλλικού περιοδικού να ξεγυμνώνουν τον προφήτη των μουσουλμάνων , να είχαμε αριστερούς να προσβάλλουν τα χριστιανικά θεία; Τι λέτε ότι θα έκανε η ορθόδοξη εκκλησία μας; Εδώ κάποτε, μια ταυτότητα είπαμε να αλλάξουμε και να μην αναγράφεται το θρήσκευμα και ξεσηκώθηκε η μισή Ελλάδα (η άλλη μισή, ως συνήθως, παρέμεινε κοιμισμένη!), λέτε με μια τέτοια κίνηση να μην γινόταν χαμός;

Και πράγματι, με την άρνηση του Τσίπρα να ορκιστεί με θρησκευτικό όρκο, ξεσηκώθηκαν οι πρώτες θύελλες αντιδράσεων...

Κάποιοι, όπως η κυρία Σπυράκη εκ μέρους της ΝΔ θα αναφωνήσουν ότι "Παράδοση αιώνων του ελληνικού έθνους αγνοείται" για να τονίσουν ξανά την άρρηκτη σχέση ελληνισμού και οθροδοξίας. Είναι η εκπρόσωπος της ΝΔ θαυμαστής της ορθοδοξίας;

Κάποιοι άλλοι όμως, θα αναρωτηθούν μήπως πραγματικά αγνοείται η άποψη της ορθόδοξης παράδοσης και δεν τη ρωτά κανείς ποια είναι η θέση της; Είναι ο εκπρόσωπος της Εκκλησίας, αρνητής της ορθοδοξίας;

Μήπως τελικά, ο καθένας ερμηνεύει τα πράγματα κατά πώς τον βολεύουν;

Και για να φέρουμε και άλλα παραδείγματα αντίφασης φαινομενολογίας και ουσίας: ο κύριος Σαμαράς μια μέρα πριν τις εκλογές έλεγε ότι θα γίνουμε Κορέα αν έρθει ο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και ότι η νεολαία της ΝΔ είναι η καλύτερη όλων, αποδεικνύοντας ποιος είναι ο ρατσιστής και ποιος όχι σε τούτη τη χώρα, ποιος είναι ο χαρτογιακάς και συστημικός και ποιος ο ελπιδοφόρος και αντισυστημικός. Με άλλα λόγια ποιος είναι ο πολιτικός και ποιος ο πολιτισμός του;

Ξέρετε, η έννοια του συστήματος και του αντισυστήματος, ορίζεται αμιγώς από εκείνους που είτε διατείνονται ότι είναι μέσα σε ή ότι είναι έξω από αυτό το πλαίσιο που συμβατικά ονομάζουμε σύστημα. Ποιος είναι όμως, ο συστημικός και ποιος ο αντισυστημικός (κατ' επέκταση, ποιος είναι ο σημιτικός και ποιος ο αντισημιτικός...; για να αναφερθούμε τόσο στον πρώην πρωθυπουργό Σημίτη, όσο και στους διαχρονικά εχθρούς μας σημίτες...), ποιος είναι ο αληθινός και ποιος ο ψεύτικος; Ποιος ο έντιμος και ποιος ο ανέντιμος;

Πρέπει να προσφύγει κανείς σε ακραίες συμπεριφορές για να αποδείξει την αθωότητά του ή με αυτές τις ακραίες συμπεριφορές απλά δημιουργεί και κατασκευάζει την εικόνα ενός αθώου; Και ό,τι και απ' τα δυο συμβεί, τελικά μήπως μένει στη μνήμη μας αυτή η ακραία συμπεριφορά και τίποτε άλλο, χάνοντας την ουσία και το νόημά της αν την κοιτάξουμε από το μέλλον;

Και τελικά: η ελπίδα έχει νόημα για το παρόν ή για το μέλλον μας; Έχει νόημα για μας ή για τα παιδιά μας; Η ελπίδα έχει νόημα γενικά; Και αν ναι, πού ζει; Στα όνειρά μας ή στην καθημερινότητά μας;

Όπως είχε γράψει ο Ντοστογιέφσκι στο "Όνειρο ενός γελοίου": 

Βγήκαν οι άνθρωποι και άρχισαν να ερευνούν για να αναδιοργανώσουν την κοινωνία κατά τέτοιο τρόπο, ώστε χωρίς να πάψει ο καθένας να αγαπάει τον εαυτό του περισσότερο από τους άλλους να μην είναι πρόσκομμα στους άλλους

Και πιο απλά συνεχίζει:

Αν όλος ο κόσμος ήθελε να θέλει, όλα θα είχαν γίνει κιόλας...


Συμπερασματικά: ο κόσμος μας είναι τόσο μπουρδουκλωμένος μέσα σε αντιφάσεις που ριζώνουν σε ασάφειες της ιστορίας και σε σκοτάδια του παρελθόντος. Παρ' όλ' αυτά, έστω και από σπόντα, έστω και δια της απόγνωσης και απογοήτευσης, νομίζω με αυτές τις εκλογές, έγινε ένα πρώτο σημαντικό βήμα για εμάς τους γελοίους, όπως μας θεωρούν οι Ευρωπαίες εταίρες...χώρες: τουλάχιστον αρχίσαμε να ονειρευόμαστε πάλι... 

Και τα όνειρα ενός γελοίου είναι πιο σημαντικά από τους ρεαλισμούς ενός σοβαρού!

Βοηθήστε όλοι, τα όνειρα να γίνουν πραγματικότητα...


Τι είναι Δια-φο(υκω)-τισμός;



Τις τελευταίες μέρες διαβάζω για το Διαφωτισμό, μια περίοδο-φάση στην ανθρώπινη ιστορία που μου έχει κάνει ιδιαίτερη εντύπωση. Ίσως να μην είναι τυχαίο ότι επανέρχομαι σε αυτήν την περίοδο, λίγες μέρες πριν τις εθνικές μας εκλογές... που η έννοια του φωτός καλό θα ήταν να διέπει κάθε μας κίνηση!

Τι είναι όμως Διαφωτισμός; 

Ο Καντ το είπε απλά: "είναι η έξοδος από την ανωριμότητά μας, μια ανωριμότητα που ο ίδιος ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος". Συνεπώς, αφήνει χώρο ο Καντ σε μια προσπάθεια διεξόδου από την ανωριμότητα μέσα από μια αλλαγή που θα επέλθει στο εσωτερικό του ανθρώπου.

Ο Διαφωτισμός στηρίζεται στον ορθό Λόγο, θεωρώντας ότι με αυτόν θα ερμηνεύσει τα φαινόμενα, με αυτόν θα εξηγήσει τον κόσμο του (εσωτερικό και εξωτερικό), με αυτόν θα κατακτήσει τη μια και μοναδική Αλήθεια. Ο Λόγος δηλαδή είναι εκείνο το όχημα που θα μας φτάσει στην κορυφή όπου κατοικεί η Αλήθεια. Ο Λόγος ως ένα σύστημα-όχημα οδηγεί σε απαντήσεις.

Ο Διαφωτισμός αντιδιαστέλλεται από την Πίστη, η οποία και αυτή όμως είναι ένα όχημα που υποστηρίζει ότι οδηγεί στη μια και μοναδική Αλήθεια, την Αλήθεια του Θεού. Άρα, και η θρησκεία λέει ότι φτάνει στην κορυφή όπου κατοικεί η Αλήθεια, είτε αυτή είναι κορυφή του Ολύμπου είτε του όρους Σινά... Το μοντέλο όμως είναι το ίδιο: η Πίστη ως ένα σύστημα-όχημα οδηγεί σε απαντήσεις.

Ξαναγυρίζω στο Λόγο και υποστηρίζω -όπως σε πολλές παλαιότερες αναρτήσεις έχω κάνει- ότι και ο Λόγος βασίζεται σε αξιώματα, σε παραδοχές δηλαδή, πάνω στα οποία πατά και χτίζει το εποικοδόμημά του για να ερμηνεύσει παρελθόν, παρόν και μέλλον. Τα αξιώματα είναι αυταπόδεικτα, λένε τα Μαθηματικά. Ή τα αποδέχεσαι και προχωράς, ή δεν τα αποδέχεσαι και πας και γίνεσαι φιλόλογος (τώρα θα μου πείτε βέβαια, ποιος είναι πιο πολύ φίλος με το Λόγο, ο φιλόλογος ή ο μαθηματικός, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία...). Βλέπουμε δηλαδή, ότι και ο ίδιος ο Λόγος ενέχει μια εξουσία ως προς την αποδοχή του. Μια εξουσία, που αναλόγως χρήσης, οδηγεί σε λιγότερο ή περισσότερο παράλογες καταστάσεις...

"Οι αθέμιτες χρήσεις του Λόγου είναι εκείνες που γεννούν τον δογματισμό και την ετερονομία, μαζί με την αυταπάτη. Από την άλλη μεριά, όταν η νόμιμη χρήση του Λόγου έχει πλήρως καθορισθεί στο επίπεδο των αρχών που τη διέπουν, τότε μπορεί να εξασφαλισθεί η αυτονομία. Η κριτική αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, το εγχειρίδιο του Λόγου που ανδρώθηκε μέσα στο Διαφωτισμό. Και αντιστρόφως, ο Διαφωτισμός είναι η εποχή της κριτικής".

(αναδημοσίευση χωρίς άδεια από το "Τι είναι Διαφωτισμός" του Μισέλ Φουκώ, εκδ. ΕΡΑΣΜΟΣ, 1988, σελ. 24)


Απ' τη μια λοιπόν ο Λόγος και απ΄την άλλη η Πίστη; Ή μήπως μιλάμε για παρόμοια διαδικασία αφού στη μια περίπτωση μιλάμε για πίστη στο Λόγο του Θεού και από την άλλη θεοποιούμε την πίστη στον Ορθό Λόγο;

Ξέρετε, ο άνθρωπος είτε δρα μέσα από επιστημονικές διαδικασίες είτε μέσα από διαδικασίες πίστης, στην πραγματικότητα αναζητά ένα σύστημα που θα του εξηγεί εύκολα και συνολικά τα φαινόμενα γύρω του. Είναι η ίδια αντίληψη και διαδικασία εξάλλου με αυτή της Ενοποιημένης Θεωρίας που αναζητούν μανιωδώς οι Φυσικοί επιστήμονες εδώ και χρόνια. Δεν δέχομαι λοιπόν, αυτό το κοινότοπο ότι η επιστήμη αναζητά το "πώς" και η πίστη το "γιατί", καθώς οι δυο καταστάσεις συνέχονται, για να μην πω... συγχέονται! Αυτό υποστήριξαν εξάλλου οι δομολειτουργιστές ανθρωπολόγοι (τη συνοχή δομή και λειτουργίας), αλλά αυτό διαπιστώνω και εγώ μέσα από την άσκηση της Ιατρικής: το να μάθεις πώς λειτουργεί μια κατάσταση και ένα φαινόμενο στο σώμα μας, περνά αναγκαστικά μέσα από ερωτήματα του τύπου "γιατί λειτουργεί έτσι"; 

Ο λόγος ύπαρξης μιας διαδικασίας στη βιολογία (που πιο σωστά δεν είναι ο λόγος ύπαρξής της, αλλά ο δικός μας λόγος -discourse- που εμείς της δίνουμε για να υπάρξει στο μυαλό μας και στις θεωρίες μας, ώστε να μπορέσουμε να το αναπαραγάγουμε αφαιρετικά στο μέλλον με τελικό σκοπό να προβλέψουμε αυτό το μέλλον...άρα θα μπορούσε ουσιαστικά να αποτελεί το λόγο της δικής μας ύπαρξης...), αποτυπώνει την ύπαρξη μιας ανάγκης. Όλα γίνονται για μια ανάγκη λοιπόν! Είτε της δίνουμε επιστημονικό νόημα, είτε θεοκρατικό, είτε την εξηγούμε μέσα από την τύχη και την φυσική εξέλιξη ή μέσα από την κατασκευή και τον πολιτισμό, η ανάγκη ήταν, είναι και θα παραμένει ανάγκη.

Αν ξέρεις τελικά, "γιατί" λειτουργεί με έναν τρόπο μια κατάσταση, μπορείς να αναζητήσεις και το "πώς", αλλά και αντιστρόφως, η ανακάλυψη του "πώς", αναπόφευκτα σε φέρνει αντιμέτωπο με το "γιατί". Και τα δυο όμως αποτελούν τους δυο άξονες x, y ενός καρτεσιανού συστήματος που προσδιορίζουν κάθε στιγμή τις συντεταγμένες μιας ανάγκης (από την οποία γεννήθηκε έπειτα και η ανάγκη ενός Συντάγματος στις ανθρώπινες κοινωνίες...)

Για να μην μακρηγορούμε άλλον όμως, καλός ο Διαφωτισμός, καλός και ο Μοντερνισμός, καλή και η Νεωτερικότητα, αφού αποκαλύπτουν αυτήν τη σπουδαία ανάγκη του ανθρώπου να ωριμάσει. Το μεγάλο ερώτημα είναι βέβαια, τι γίνεται μετά, αφού προταθούν αυτές οι διάφορες απόψεις για τον τρόπο που θα επέλθει αυτή η ωρίμανση (περιττό να θίξω εδώ, τις διάφορες διαφημίσεις αυτές τις μέρες ενόψει εκλογών, των "ώριμων" πολιτικών μας ταγών που κάνοντας επίκληση στο συναίσθημα, αγκαλιάζουν πατερναλιστικά τα -ανώριμα;- παιδιά, με σκοπό να τα διδάξουν πώς θα γίνουν ώριμα...). Αυτό το μετά- είναι στην ουσία το μεγάλο πρόβλημα. Δηλαδή, το μετά- καταπιάνεται με το ερώτημα: με ποιον τρόπο θα χρησιμοποιήσουμε τις απαντήσεις του Διαφωτισμού ώστε να καλύψουμε τις ανάγκες τις οποίες ανακαλύψαμε με τη βοήθεια του Διαφωτισμού...; Και αν το ερώτημα φαντάζει ολίγον τι κυκλωτικό, μη φοβάστε... καλώς ήλθατε στον Μετα-Μοντερνισμό!

Ο Μεταμοντερνισμός, είναι η απάντηση του καθενός στις ανάγκες του καθενός... Και εδώ το πράγμα περνά στη σφαίρα του Χάους πια. Διότι:

"Είναι ευρύτατα γνωστό ότι ο έλεγχος πάνω στα πράγματα διαμεσολαβείται από τις σχέσεις μας με τους άλλους. Και οι σχέσεις μας με τους άλλους με τη σειρά τους συνεπάγονται τις σχέσεις μας με τον εαυτό μας και αντιστρόφως. Όμως, έχουμε τρεις άξονες των οποίων ο ειδικός χαρακτήρας και ο ενδοσυσχετισμός πρέπει να αναλυθούν: τον άξονα της γώνσης, τον άξονα της εξουσίας, τον άξονα της ηθικής. Με άλλα λόγια, η ιστορική οντολογία του εαυτού μας οφείλει να απαντήσει σε μια ανοικτή σειρά ερωτημάτων. Πρέπει να πραγματοποιήσει έναν απροσδιόριστο αριθμό ερευνών οι οποίες είναι δυνατόν να πληθαίνουν και να εξειδικεύονται όταν το επιθυμούμε, αλλά οι οποίες θα απευθύνουν όλες τα ερωτήματα συστηματοποιημένα ως ακολούθως: πώς απαρτιζόμαστε ως υποκείμενα της ίδιας μας της γνώσης; πώς απαρτιζόμαστε ως άτομα τα οποία ασκούν ή υπόκεινται σε σχέσεις εξουσίας; πώς απαρτιζόμαστε ως ηθικά υποκείμενα των ίδιων μας των πράξεων";

(αναδημοσίευση χωρίς άδεια από το "Τι είναι Διαφωτισμός" του Μισέλ Φουκώ, εκδ. ΕΡΑΣΜΟΣ, 1988, σελ. 40-41)


Όλα γίνονται αγαπητοί μου για κάποιες ανάγκες. Το ερώτημα είναι αν αυτοί που θα μας κυβερνήσουν μετά τις 25 Ιανουαρίου, θα καταλάβουν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας μας, που δυστυχώς είναι πολλές και διαφορετικές και κατά πόσον θα μπορέσουν να τις συνταιριάξουν σε μια αξιοπρεπή διαβίωση, στηριζόμενη πάνω σε αξιώματα πανανθρώπινης Αλήθειας.




"Θυμός"
Στίχοι, Μουσική: Ζερβουδάκης Δημήτρης
Αφήγηση: Χάρης Κατσιμίχας
Τραγούδι: Ζερβουδάκης Δ., Κατσιμίχας Χ.
Δίσκος: Ζωής Παιχνίδια


"Αλήθεια λέω...
Σπασμένοι δρόμοι μοναχά, υπήρχαν πάντα εδώ..."



Λίγοι μπρος στη φωνή του...



Είναι ένα σύστημα στη φύση και στη βιολογία που συμπαθώ πολύ! Είναι το λεγόμενο "συμπαθητικό" σύστημα, ως τμήμα του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (το άλλο τμήμα του είναι το "παρασυμπαθητικό" σύστημα), που υπάρχει σε όλα τα ζωντανά που διατηρούν ένα κεντρικό νευρικό σύστημα.

Αυτό το σύστημα, έχει μια βασική λειτουργία και εξυπηρετεί μια αξεπέραστη ανάγκη: την επιβίωση. Το κάνει όμως, μέσα από δυο προτεινόμενους μηχανισμούς: είτε μέσω της φυγής είτε μέσω της σύγκρουσης, και για αυτό ονομάζεται "flight or fight response". Δηλαδή, όταν ενεργοποιείται αυτό το σύστημα, ανεβαίνει τόσο πολύ η αδρεναλίνη, που είτε θα γίνεις μπουχός και θα το σκάσεις (όπου φύγει-φύγει) είτε θα μείνεις και θα παλέψεις, θα τα δώσεις όλα, θα διεκδικήσεις τη ζωή σου.

Είναι εντυπωσιακό να αναλογιστεί κανείς ότι αυτό το σύστημα, θεωρείται από τους βιολόγους "πρωτόγονο" εννοώντας ότι ανήκει στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης του νευρικού συστήματος στους ζωντανούς οργανισμούς (εξου και "φυτικό" σύστημα). Είναι όμως ακόμα πιο εντυπωσιακό, να αφουγκραστούμε την Κοινωνική Ανθρωπολογία που αρνείται το διαχωρισμό των κοινωνιών σε "πρωτόγονες" και "προηγμένες", εννοώντας ότι αυτός ο διαχωρισμός επιβλήθηκε από τους δυτικούς ανθρωπολόγους εις βάρος των μη δυτικών κοινωνιών. Αν λοιπόν, η Ανθρωπολογία έχει δίκιο, τότε δεν νοείται η έννοια του πρωτόγονου.

Είναι πράγματι έτσι και με τη Βιολογία; Σήμερα, η προοδευμένη και εξελιγμένη κοινωνία μας, σε ένα επικίνδυνο εξωτερικό ερέθισμα που απειλεί την επιβίωσή μας, νομίζω επιμένει να δίνει τις ίδιες δυνατότητες με αυτές που η "πρωτόγονη" φύση μας, προτείνει: δηλαδή, το δρόμο της φυγής ή της μάχης... Όταν συζητώ με νέους ανθρώπους της σημερινής Ελλάδας για το πώς θα αλλάξει η κατάστασή μας, όλοι μου υποδεικνύουν έναν δρόμο, αυτόν της φυγής σε άλλη γη σ' άλλα μέρη! Και όταν τους μιλώ για έναν ακόμα δρόμο, αυτόν της παραμονής στο δικό μας πατρογονικό έδαφος και της μάχης εναντίον του εχθρού (όποιος και αν είναι αυτός), όλοι με θεωρούν... ανεδαφικό! Όταν τους μιλώ για αλλαγή εντός συνόρων, υποδεικνύοντας κατά βάση μια γενικότερη αλλαγή εντός μας, αυτοί κωφεύουν και νομίζουν ότι τους λέω κάτι μη πραγματικό...

Τι να εξηγήσω όμως σε όλους αυτούς τους καλούς -αλλά, λίγους- φίλους; Ότι υπάρχει και άλλος δρόμος, όπως από τόσο παλιά η φύση μάς προτείνει; Ότι η ίδια η ζωή και η βιολογία είναι μια διαρκής μάχη; Ότι δεν γίνεται χωρίς γραντζουνιά η ζωή μας; Ή μήπως να τους εξηγήσω ότι αυτό που λέμε εξέλιξη, εμείς οι δυτικοί, ισοδυναμεί τελικά με το να επιλέγουμε το δρόμο της φυγής και της προστασίας σε άλλα, έτοιμα, συστήματα για τα οποία δεν κοπιάσαμε καθόλου να δημιουργηθούν;

Τελικά, σημασία έχει να βρίσκεις κάτι έτοιμο ή να δημιουργείς κάτι νέο;

Ξέρετε όμως τί με απασχολεί περισσότερο; Ότι, αυτές οι σκέψεις, φαντάζουν τόσο ρηχές στα μάτια κάποιων, όταν στα δικά μου μάτια, έχουν τόσο βάθος... Δεν μπορεί λοιπόν, κάποιος από όλους μας βλέπει τα πράγματα ανάποδα απ' ό,τι πραγματικά είναι...

Και με απασχολεί κάτι ακόμα: ότι κανείς -ή λίγοι- νοιώθουν ποιος είναι ο καημός του άλλου, του γείτονα, του συναδέλφου και του συνανθρώπου... Και ότι όταν υπάρχει κίνδυνος και εξωτερικός εχθρός, κανείς -ή λίγοι- δεν λέει να βάλουμε πλάτες και να παλέψουμε.

Τελικά, η εξέλιξης της σημερινής δυτικής κοινωνίας, είναι να γεννιόμαστε μαχητές και να καταλήγουμε φυγάδες;

Η απάντηση μου προκαλεί ένα χαμόγελο βαθύ, γλυκό μα πικραμένο... επειδή κανείς δεν ένοιωσε ποιος είναι ο καημός του...και επειδή όλοι αυτοί που στέκονται και μιλούν τη γλώσσα του "ρεαλισμού" και της "πραγματικότητας" είναι λίγοι να αντιληφθούν τα μεγάλα φυσικά φαινόμενα όπως αυτό της μάχης ή της φυγής...


"Άτι θαλασσί"
Στίχοι, Μουσική: Ζερβουδάκης Δημήτρης


Ερμηνεία: Χρήστος Θηβαίος



Τα σκιάχτρα της ορθής σκέπ(σ)ης!



Ορισμένες φορές σκέφτομαι και προσπαθώ με τη λογική και τον ορθολογισμό να προσδιορίσω τί είναι αυτό που μας φταίει κυρίως και δεν μπορούμε να ορθοποδίσουμε ως λαός, ως χώρα, παραμένοντας σε μια κατάσταση που μόνο να ορθο-πορδίσουμε μπορούμε (δηλαδή να πορδίσουμε μέσω του ορθού ή απευθυσμένου που μαθαίναμε κάποτε στο μάθημα της Ανατομίας ως το τελευταίο τμήμα του εντέρου μας...)! Είναι η κατάντια μας που δεν μπορούμε να της ξεφύγουμε (όπου φτωχός και η μοίρα του; που έλεγαν και οι παλιοί;), ή μήπως είναι ο ίδιος ο πολιτισμός μας, τον οποίο κατηγορούν οι περισσότεροι Ευρωπαίοι βάσει του οποίου μας στολίζουν με τα κοσμιτικά επίθετα του τεμπέλη και του τζαμπατζή;


"Αν το πρόβλημα είναι η κοινωνική ανισότητα η διανομή της γης, η λάθος τεχνολογία, η κακή διαχείριση ή οι αναποτελεσματικές αγορές, τότε η φτώχεια μπορεί να ξεπεραστεί. Αν το πρόβλημα, όμως, είναι ο πολιτισμός, τι μπορούμε να κάνουμε; Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι οι λαοί θα ανταποκριθούν με λογικό τρόπο στην παροχή κατάλληλων κινήτρων. [...] Άπαξ η ορθολογικότητα σχετικοποιηθεί και ενσωματωθεί στον πολιτισμό, έχουμε μόνο δυο επιλογές για την αποτίμηση ή την αναλυτική αντιμετώπιση των μελών άλλων πολιτισμών. Ο ευκολότερος δρόμος είναι να απεικονίσουμε ορισμένες ομάδες ως πιο ορθολογικές από άλλες με όλο το σοβινισμό που υποδηλώνει μια τέτοιου τύπου αξιολογική κρίση (αυτή την οδό ακολούθησε ο Max Weber όταν αποφάσισε ότι οι μοντέρνοι άνθρπωοι ήταν πιο ορθολογικοί από τους χωρικούς). Ο δεύτερος είναι να σχετικοποιήσουμε κάθε ορθολογικότητα και να συμπεράνουμε ότι κανένας πολιτισμός δεν είναι πιο ορθολογικός έναντι κάποιου άλλου και ότι η επιστημονική και αντικειμενική γνώση για τους άλλους πολιτισμούς είναι συνεπώς αδύνατη. Αυτός ο τελευταίος δρόμος οδηγεί στο υποκειμενικό και εσωστρεφές είδος ανθρωπολογίας που συχνά αποκαλούμε 'μεταμοντερνισμό', μια ανθρωπολογία δηλαδή που αμφισβητεί ριζικά τη δικαιοδοσία των ανθρωπολόγων ακόμα και να ορίσουν την ορθολογικότητα".

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το "Οικονομία και Πολιτισμός" των R.Wilk, L. Cliggett, επιμέλεια στα ελληνικά Βασιλική Μουτάφη, εκδ. ΚΡΙΤΙΚΗ, 2010, σελ. 241-242)


Επειδή ακριβώς λοιπόν, με τον ορθολογισμό δεν βρίσκω άκρη να εξηγήσω τα ανεξήγητα σε τούτη τη χώρα, προτείνω να ακολουθήσουμε όλοι μας έναν άλλον δρόμο, αυτόν της τέχνης! Η τέχνη νομίζω πάντα προηγείται. Εξάλλου αξίζει να κάνουμε τη ζωή μας καλλιτεχνική δημιουργία.


"Ο Boas άρχισε να ενδιαφέρεται περισσότερο για τις επιδράσεις του πολιτισμού στην ατομική προσωπικότητα και κατέληξε ότι τα άτομα μπορούν να αλλάξουν τον πολιτισμό μέσα στον οποία ζουν. Οι 'δημιουγικοί παράγοντες' που ευθύνονται για τη μοναδική ιστορική εξέλιξη κάθε πολιτισμού εντοπίζονται στον ατομικό νου. Το μεγαλύτερο μέρος της τέχνης, όπως και ο υπόλοιπος πολιτισμός, είναι προϊόν μιας απλής, αστόχαστης συνήθειας. Οι άνθρωποι φτιάχνουν ένα αντικείμενο με ορισμένο σχήμα διότι έτσι το κατασκεύαζαν ανέκαθεν. Κατά καιρούς, όμως, ένας καλλιτέχνης προσθέτει στοιχεία ή κάνει αλλαγές μέσω του δημιουργικού 'παιχνιδιού της φαντασίας'. Έτσι, η καλλιτεχνική δημιουργικότητα αποτελεί την κύρια μορφή ελεύθερης βούλησης και αυτή δεν έχει καμία σχέση με την υπολογιστική ιδιωφέλεια".

(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το "Οικονομία και Πολιτισμός" των R.Wilk, L. Cliggett, επιμέλεια στα ελληνικά Βασιλική Μουτάφη, εκδ. ΚΡΙΤΙΚΗ, 2010, σελ. 226)


Ας προσπαθήσουμε όλοι μας, κάθε στιγμή της ημέρας μας, να ζούμε καλλιτεχνικά, να δημιουργούμε τέχνη, να βιώνουμε τέχνη, να τρώμε τέχνη και να αναζητάμε την τέχνη... σε κάθε στιγμή της ζωής μας, μικρή ή μεγαλύτερη... νομίζω, τότε, μπορούμε! Αρκεί να το προσπαθήσουμε.





Πριν γίνουμε όλοι σκιάχτρο με τόσο άχυρο που μας ποτίζουν...
ας καλλιτεχνήσουμε, για να τους δείξουμε πώς έτσι μόνο ζουν...

Ο καθρέφτης με τα μάγια!



Αν μια εικόνα είναι χίλιες λέξεις, αυτή είναι η πιο μακροσκελής ανάρτησή μου... Είναι εικόνες από μια και μόνο Κυριακάτικη μέρα στην Καστοριά - προχτές... Νομίζω, απο-κρυσταλλώνει το μάγεμα της φύσης!













(κάποιος βασιλιάς ίσως...;)










(μαζί και στα ψηλά...)


(μαζί και στα χαμηλά...)





(jesus christ - what is she doing ?!!!)


(jesus christ on ice!! Λες ο Ιησούς πράγματι να περπάτησε στη θάλασσα ;!)






(ρε παιδιά, βγάλτε με από δω!!)


(κάποιοι ευτυχώς αντέχουν ακόμα...)









(ενθουσιώδης αθωότητα...)



Το περιστέρι του Θεού


Σήμερα, ημέρα που είναι, κάποιοι απεγνωσμένα και ίσως περισσότερο από ποτέ, ψάχνουν να δουν, να πιάσουν, να συνειδητοποιήσουν με απτά μέσα, το Θεό και το Άγιο Πνεύμα του... Είναι επικρατούσα η άποψη στη χριστιανική θεολογία ότι ο Θεός εκφράζεται μέσα από σύμβολα, προδίδοντας ίσως έτσι, τις ανιμιστικές καταβολές του Χριστιανισμού. Τι άλλο θα μπορούσε λοιπόν, να είναι το περιστέρι, αν όχι ένα μήνυμα ότι ο Θεός υπάρχει παντού γύρω μας, μέσα μας, σε κάθε μας κίνηση. Ο Θεός, είναι "πανταχού παρών" μόνο που σήμερα ο καθένας μας είναι που τα "πάντα πληρών"... -αν έχει φυσικά χρήμα για να πληρών...

Αναρωτιέμαι όμως, αν λέμε ότι ο Θεός υπάρχει παντού, σε κάθε ζωντανή ψυχή, αλλά ακόμα ακόμα και σε εκείνα τα άψυχα, ως ύλη-δημιούργημα του ίδιου του Θεού, είναι γιατί όντως υπάρχει παντού ως ιδιοσυγκρασιακό συστατικό της πλάσης, ή δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια οπτική και μόνο μέσα από την οποία βλέπουμε τα πράγματα; Αν πάλι ισχύει το δεύτερο, τότε ίσως φτάνουμε πάλι στο πρώτο, διαπιστώνοντας ότι όπως ο Θεός υπάρχει παντού, έτσι υπάρχει και μέσα στην ανθρώπινη φύση, σκέψη και συμπεριφορά; Το ερώτημα μοιάζει κυκλικό...

Κάπου εκεί, σε αυτούς τους κύκλους σκέψης (όπως σε κύκλους με κιμωλίες) έρχονται φωτισμένα μυαλά να μιλήσουν για τον ίδιο τον κύκλο και το τί ακριβώς αυτός περιχαρακώνει. Ποιο είναι το πραγματικό μέσα και ποιο το έξω του κύκλου...;

Ο μεγάλος Μπρεχτ, από τις ιστορίες του κ. Κόυνερ, σε μια μικρή παράγραφο, απαντά για το θέμα της ύπαρξης του Θεού: 


"Κάποιος ρώτησε τον κ. Κόυνερ αν υπάρχει θεός. Ο κ. Κόυνερ του είπε: Σε συμβουλεύω να σκεφτείς αν η συμπεριφορά σου θ’ αλλάξει ανάλογα με την απάντηση που θα δώσεις στο ερώτημα. Αν δε θ’ αλλάξει τότε η ερώτηση είναι περιττή. Αν θ’ αλλάξει τότε μπορώ τουλάχιστον να σε βοηθήσω λέγοντας πως εσύ αποφάσισες κιόλας: χρειάζεσαι ένα θεό..."

Αν λοιπόν, θέλουμε να βλέπουμε το Θεό στα περιστέρια και το διάβολο στα φίδια, κάποιοι άλλοι θέλουν να βλέπουν το ιερό στις αγελάδες (ινδουιστές) και το βέβηλο στα γουρούνια (μουσουλμάνοι-εβραίοι). Όλοι κάτι θέλουν να βλέπουν πίσω από σύμβολα και παρατάσεις. Και αυτό γιατί πολύ απλά, η σκέψη του ανθρώπου λειτουργεί αφαιρετικά... κατορθώνοντας όμως με αυτόν τον τρόπο να λειτουργεί τελικά προσθετικά ως προς την ανάπτυξη ιδεών, πολιτισμών, δραστηριοτήτων...

Άρα, το ερώτημα αν υπάρχει ο Θεός μέσα μας ή έξω μας, ανάγεται στο μεγαλύτερο φιλοσοφικό ερώτημα που ταλανίζει την ανθρωπότητα από πολύ παλιά, και που ο Διαφωτισμός ξεδιάλυνε ως προς την διατύπωσή του: Μαθαίνουμε την αλήθεια παρατηρώντας τη Φύση (Francis Bacon 1561-1626) ή τη μαθαίνουμε χρησιμοποιώντας τις πνευματικές μας ικανότητες προκειμένου να συλλογιστούμε μέσω της λογικής (Rene Descartes 1569-1650); Το Πνεύμα λοιπόν, είναι στο περιστέρι που αντικρίζουμε ή στη ματιά μας με την οποία βλέπουμε το περιστέρι; 

Και για να το κάνουμε ακόμα πιο κοινωνικό αυτό το ερώτημα, όπως ο κύριος Μπρεχτ θα ήθελε: η πρώτη πλευρά υποστηρίζει ότι η κοινωνία θέτει τους κανόνες του παιχνιδιού, έχει τη δική της φύση και ότι τα άτομα έχουν ελάχιστα περιθώρια πραγματοποίησης επιλογών στις ζωές τους, ενώ η δεύτερη υποστηρίζει ότι η κοινωνία απαρτίζεται και κινείται, διαμορφώνεται και προχωρά, από τις πρότυπες πράξεις των ατόμων που την συναποτελούν, συνεπώς οι ίδιοι οι άνθρωποι αλλάζουν την κοινωνία μέσω των επιλογών τους. 

Το ίδιο διπολικό ερώτημα, έχει τεθεί ιστορικά ως η διαμάχη οικουμενιστών-σχετικιστών στη φιλοσοφία, ως η διαμάχη τυπολογιστών-υποστασιαστών στην οικονομία, ως η διαμάχη ρομαντικών-ρεαλιστών, ως η διαμάχη τελικά Μοντέρνας-Μεταμοντέρνας εποχής (την οποία παραθέσαμε στην προηγούμενη ανάρτηση)... 

Ένα σχόλιο μόνο εδώ. Πρόσφατα, με χαρακτήρισαν ρομαντικό κάποιοι φίλοι μου, όταν τους έλεγα ότι οι αποφάσεις και οι επιλογές των ανθρώπων μπορούν και διαμορφώνουν το μέλλον, καθώς οι αποφάσεις δεν είναι απόλυτα πολιτισμικά καθοδηγούμενες και οι άνθρωποι δεν είναι πιστά προγραμματισμένα μηχανάκια. Αυτή η άποψη όμως, στη φιλοσοφία, ορίζεται ως ρεαλισμός εν αντιθέσει με τον ρομαντισμό που προσμένει το "μάννα εξ ουρανού"...

Το καλό λοιπόν υπάρχει και μας περιμένει να το ανακαλύψουμε ή ενυπάρχει στις ψυχές μας και περιμένει να το αποκαλύψουμε και στους άλλους; Υπάρχει εκεί έξω ή το φτιάχνουμε εμείς όλοι, δίνοντας κομμάτι του εαυτού μας;

Όποιος δεν γνωρίζει, ρωτά το περιστέρι του ουρανού...





Από την εποχή της τάβλας... στην εποχή της tablet


Περιγραφή πρόσφατης εικόνας, κατά την ημέρα Χριστουγέννων σε ένα μέσο σπιτικό της ελληνικής επαρχίας της Μακεδονίας, όπου πολυπληθής οικογένεια με δυο παιδιά, γονείς, θείους, θείες, παππούδες και γιαγιάδες, βρίσκονται για εορτάσουν την ημέρα:

Όλοι μαζεύονται στο τραπέζι. Οι γυναίκες του σπιτιού έχουν από το πρωί ξεσηκωθεί, έχουν μαγειρέψει ατελείωτα καλούδια, η ξυλόσομπα καίει, η ατμόσφαιρα πολύ ζεστή. Ο θείος που σπουδάζει στη Δανία, έφερε δυο tablet στα ανιψάκια του, ένα αγοράκι 11 και ένα κοριτσάκι 9 ετών. Η μητέρα των παιδιών δίνει το παράγγελμα. Ώρα φαγητού! Μαζευτείτε όλοι στο τραπέζι! Μαζεύονται όλοι, πλην των δυο μικρών παιδιών που μεθυσμένα πασπατεύουν το νέο tablet τους...

Η γιαγιά, πόντια στην καταγωγή, σηκώνεται όρθια και ετοιμάζεται να πει την προσευχή... Η μαμά φωνάζει οργισμένη στα παιδιά της, να σταματήσουν να παίζουν με το tablet και να σταθούν όρθιοι για την προσευχή. Εκείνα, απλά σταματούν για λίγο να χρησιμοποιούν το tablet τους. Η γιαγιά αρχίζει: "Πάτερ ημών... τον άρτον ημών τον επιούσιον... και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν... ". Κοιτάω τα παιδιά, είχαν ήδη αρχίσει πάλι το παιχνίδι με το νέο τους tablet, αδιαφορώντας, μην αντιλαμβανόμενα προφανώς τα "αλαμπουρνέζικα" λόγια της γιαγιάς... Εκεί κάπου αναρωτήθηκα, σε τι ακριβώς προσευχόμαστε με αυτήν την προσευχή... Ποιος άρτος έλειπε από το τραπέζι μας; Μα και ποιοι πειρασμοί μας περιβάλλουν;

Η όλη εικόνα με μπέρδεψε λίγο και άρχισα να αναρωτιέμαι τι είναι αυτό που έχει αλλάξει από την παλαιά εποχή της τάβλ-ας,

[κατά την οποία τα παιδιά προσπαθούσαν να εισχωρήσουν στην αγκαλιά του παππού και της γιαγιάς που ήταν γύρω από το τραπέζι-τάβλα, ώστε να κλέψουν τραγούδια, λέξεις, ήχους, εικόνες, ιστορίες και μύθους, καρφώνοντας τα ματάκια τους στα μάτια των μεγαλύτερων...]


(έργο του Γύζη)


σε σχέση με σήμερα, την εποχή της tabl-et τεχνολογίας μας...

[κατά την οποία τα παιδιά τα έχει κλέψει μια οθόνη την οποία αγκαλιάζουν και από την οποία δεν μπορούν να σηκώσουν τα μάτια τους...];


Ποιος φταίει για αυτήν την -δραματική κατά την άποψή μου- εικόνα; Τα παιδιά; Οι γονείς; Η τεχνολογία η ίδια; Ο θείος που στην προκειμένη περίπτωση έφερε τα tabletάκια; Η γιαγιά που εξακολουθεί να επικαλείται "παρωχημένες" προσευχές; (ξέρω η λέξη θα πειράξει κάποιους...αλλά οι εξηγήσεις θα δοθούν άμα το απαιτήσει το κοινό).

Και η μια σκέψη μετά την άλλη με πήγε σε μια πιο μεγάλη αντιπαράθεση: αυτή της νεωτερικότητας με τη μετανεωτερικότητα... Ήταν κάποτε, αρχής γενομένης από την Αναγέννηση και με αποκορύφωμα το Διαφωτισμό, που έγινε μεταστροφή του κόσμου από την πίστη στο Θεό, στην πίστη στον Ορθό Λόγο και από τους μύθους στην αναζήτηση της μιας και μοναδικής Αλήθειας. Τότε, η γνώση ήταν το βασικό εργαλείο της καθημερινής ζωής, που ωθούσε την πρόοδο και την επιστήμη. Αυτό κράτησε μέχρι τα μέσα περίπου του 20ού αιώνα, οπότε και άρχισε μια νέα εποχή να διαγράφεται, αυτή της Νεωτερικότητας, κατά την οποία η Πληροφορία αντικατέστησε τη Γνώση, η μια και μοναδική Αλήθεια είχε να αντιμετωπίσει τις αναρίθμητες μικρές και διαφορετικές αλήθειες του καθενός, τα εθνικά κράτη άρχισαν να κλωνίζονται από την παγκοσμιοποίηση κλπ κλπ... Νοιώθω ότι από την εποχή της τάβλας όπου επικρατούσαν οι μύθοι και τα παραμύθια, περάσαμε στην εποχή του Λόγου και της μοναδικής Αλήθειας, για να επαναφέρουμε τις πολλές και μικρές Αλήθειες του καθενός μας σήμερα, εν είδει της προσωπικής ιστορίας -άρα του προσωπικού παραμυθιού- του καθενός μας... Μύθος-Αλήθεια ένα ακόμα δίπολο που ταλαντεύει την κοινωνία... Σήμερα όμως, στην εποχή του Μεταμοντερνισμού, έμφαση δίδεται όχι τόσο στην ίδια την αντιπαράθεση των εννοιών αυτών, αλλά στο πόσο ταλαντ-εύει την κοινωνία, δηλαδή στο πόσα τάλαντα μπορεί να "πιάσει" μια τέτοια αντιπαράθεση (debate, όπως προτιμούν να το λένε οι ταλαντ-ούχοι, δηλαδή αυτοί που έχουν τα τάλαντα και φωνάζουν ότι λεφτά υπάρχουν... κάτι θα ξέρουν αυτοί!). Σήμερα, όλα κρίνονται με το πόσο "πιάνουν" στην αγορά, ως μια μέγιστη έκφραση του καπιταλιστικού συστήματος... Έτσι, ο καθένας φτιάχνει τη δική του ιστοριούλα, το δικό του παραμυθάκι, το δικό του μύθο, φτιάχνει και ένα ωραίο συννεφάκι για να κάθεται άνετα και αναπαυτικά και τον πουλά. Μην μας φαίνεται παράξενο λοιπόν, που ο καθένας σήμερα πουλά τη δική του τρέλα! 

Αναλογιστείτε όμως τη μεγάλη μεταστροφή (για να μη πω διαστροφή...) από τη Γνώση στην Πληροφορία! Όταν κάποτε η Γνώση -και αυτό προέβαλαν οι Διαφωτιστές και μπράβο τους- εξυπηρετούσε χρηστική ανάγκη με προοπτική κάτι να δημιουργηθεί, τώρα πουλιέται η Πληροφορία για να εξυπηρετήσει μια καταναλωτική και μόνον ανάγκη με προοπτική να αποφευχθεί η δημιουργία, να καθηλωθεί ο χρήστης στον καναπέ του, να γεμίσει το χρόνο του με ατελείωτη -και τις περισσότερες φορές ανούσια- πληροφορία που δεν του προσφέρει καμία χρηστικότητα... Το Μεγάλο Μπαμ έγινε νομίζω -τουλάχιστον στην ελληνική κοινωνία- με την είσοδο του Μεγάλου Αδερφού, αυτά τα τηλεπαιχνίδια που μας έδιναν την δυνατότητα μέσω διαδικτύου να βλέπουμε και να πληροφορούμαστε κάθε δευτερόλεπτο τις κινήσεις, τις συμπεριφορές και τις πράξεις όλων των "έγκλειστων" πειραματόζωων... Μόνο που το κοινό, δεν καταλάβαινε ότι είχε κάτι... κοινό με τους παίκτες: ήταν το ίδιο πειραματόζωο με εκείνους... Όταν πλέον το καθημερινό ενδιαφέρον ήταν πόσες φορές ο τάδε παίκτης κατούρησε (είχαν κάμερα ακόμα και στην τουαλέτα οι αθεόφοβοι!), πόσες φορές ο δείνα παίχτης βούρτσισε τα δόντια του και πολλά πολλά άλλα δεδομένα, αντιλαμβάνεται κανείς πώς επιτελείται η μεταστροφή-διαστροφή της Γνώσης σε μια στείρα Πληροφόρηση... Η καθημερινότητά μας γέμισε έκτοτε από βροχή πληροφορίας, που σε μικρό μόνο ποσοστό μορφοποιείται σε γνώση, άρα χρήση. Και η στείρα Πληροφόρηση έχει τη σημασία της: προσιδιάζει σε ένα στείρο περιβάλλον, μακρυά από τη Φυσιοκρατία που προσπάθησαν να τονίσουν -και πάλι μπράβο τους- οι Διαφωτιστές. Σήμερα, το παιδί δεν πρέπει να γραντζουνιστεί, δεν πρέπει να ματώσει η μύτη του, δεν πρέπει να σημαδέψει τα γόνατά του από τα χαλίκια του δρόμου της γειτονιάς... Σήμερα, καταναλώνουμε πληροφορία η οποία είναι χρήσιμη μόνο για αυτούς που την πουλάνε. Όπως, ακριβώς η πρέζα! Να, άλλη μια μεταστροφή: από την πρόζα, ως ο πεζός λόγος, σήμερα φτάσαμε στην πρέζα, δηλαδή στο... πεζός, σκέτο!

Υπάρχει ένα ερώτημα όμως σε όλη αυτή τη συλλογιστική: πώς προέκυψε η μετανεωτερικότητα και γίναμε όλοι μεταμοντέρνοι (άσχετα αν κάποιοι ουδέποτε υπήρξαν μοντέρνοι...). Η απάντηση είναι απλή: μέσα από τους φονικότερους πολέμους όλων των εποχών τον 20ό αιώνα, μέσα από την τεράστια φυσική καταστροφή και την εκσπλάγχνωση της φύσης προς καθαρό όφελος της "Λογικής" ή ακόμα και της "Επιστήμης", και μέσα από πολλές άλλες ασυνέπειες, οι Διαφωτιστές και όλο το εποικοδόμημα της Νεωτερικότητας, δεν κατάφερε στην πράξη να πείσει τον κόσμο... Είναι ένα παράδειγμα απόκλισης θεωρίας και πράξης (το άλλο μεγάλο παράδειγμα της Ιστορίας ήταν ο Κομμουνισμός). Σε αυτό το κενό που δημιουργήθηκε λοιπόν, έρχεται η Μετανεωτερικότητα, να δώσει τις δικές της απαντήσεις, να επαναφέρει τα μικρά κομμάτια του καθενός μας, όχι όμως με σκοπό να τα συνενώσει όπως ήθελε ο Διαφωτισμός σε μια και μοναδική, οικουμενική Αλήθεια, αλλά με σκοπό να τα διατηρήσει κατακερματισμένα. Και αυτό, γιατί ο Διαφωτισμός είχε κάνει ήδη το ολέθριο λάθος, που άνοιξε τους ασκούς του αιόλου: έβαλε πάνω από όλα τη Λογική. Ξέχασε εντελώς το συναίσθημα, τις διαφορετικές ανάγκες, τη διαφορετική οπτική του κόσμου, τα διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Ο Διαφωτισμός λοιπόν, ήταν και αυτός ιμπεριαλιστικός, σε πολιτισμικό επίπεδο όμως. Αυτό το εργαλείο χρησιμοποιεί σήμερα κατά κόρον ο Μεταμοντερνισμός για να κάνει αυτό που πάντα η Ιστορία κατακεραυνώνει (όσο και αν γράφεται από τους νικητές): ότι πάντα κάποιοι θα θέλουν να επιβάλουν τη δική τους την άποψη...

Επανέρχομαι όμως στην αρχική εικόνα εκείνου του σπιτιού της Μακεδονίας, ημέρα Χριστουγέννων: πώς να κατηγορήσεις τα παιδιά για την αδιαφορία τους για το τι συντελείται στην τάβλα του τραπεζιού του σπιτιού τους, όταν η απάντηση στο ερώτημα που τους έθεσα "τι τους προσφέρει το tablet τους" ήταν αφοπλιστική: "πολλά παιχνίδια...". Το παιδί πάντα, αιώνια, θέλει το ίδιο πράγμα: να παίξει, να πειραματιστεί, να δοκιμάσει, να ενθουσιαστεί από την ανακάλυψη του άγνωστου. Δεν μπορεί λοιπόν να φταίει το παιδί. Εκεί όμως, που πρέπει να συμβάλει ο γονέας, είναι να προσφέρει εκείνα τα ερεθίσματα στο παιδί που θα του μεταφέρουν καλύτερα μια γνώση, δηλαδή μια πληροφορία που μπορεί να την χρησιμοποιήσει για να καλύψει μια ανάγκη. Είναι σπουδαίο όμως να αντιληφθεί το παιδί πρώτα, πια είναι η ανάγκη του, δεύτερον τι επιλογές έχει και τρίτον ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για την ικανοποιήσει. Σταθείτε στο δεύτερο συνθετικό της τελευταίας αυτής λέξης: "-ποιήσει", δηλαδή δημιουργήσει. Πόσο σημαντικό είναι για ένα παιδί η αίσθηση της δημιουργίας.

Πώς θα γίνει αυτό σε πρακτικό επίπεδο, θα με ρωτήσετε τώρα. Έχω ως απάντηση, ένα προσωπικό βίωμα: όταν ήμουν στο γυμνάσιο ακόμα, ίσως ήμουν ο πρώτος που είχα ηλεκτρονικό υπολογιστή, δώρο του πατέρα από το υστέρημά του, ενός πατέρα που ούτε να ακούσει δεν ήθελε για αυτό το εργαλείο... Όμως, το έκανε για το παιδί του. Έκανε όμως και κάτι άλλο, με έπαιρνε τις ηλιόλουστες μέρες στο βουνό, να μυρίζω το άρωμα της φύσης, να γεμίζω τα πόδια μου με τη σκόνη της γης, να σημαδεύω τα χέρια μου με τα αγκάθια των ασπάλαθων. Πώς δένουν τώρα όλα αυτά; Δείτε: όταν ξεκίνησα να πειραματίζομαι και εγώ με τον τότε υπολογιστή, τι ήταν αυτό που ήθελα να κάνω, όπως όλα τα παιδιά του κόσμου; Φυσικά, να βρω ηλεκτρονικά παιχνίδια και να παίζω ατελείωτα... Μια ηλιόλουστη Κυριακή λοιπόν, μου προτείνει ο πατέρας να πάμε στο χωράφι να δούμε τα δέντρα... Εγώ, αρνούμαι και επιλέγω να παίξω ένα καινούργιο παιχνίδι που με είχαν προμηθεύσει τα εξ Αθηνών εξαδέλφια μου. Έπαιζα ασταμάτητα, μεθυσμένος με την εικονική πραγματικότητα του παιχνιδιού... Περνούσα πίστες, σκότωνα εχθρούς, κέρδιζα πόντους... Μέχρι που έφτασα στην τελευταία πίστα, όπου μετά από πολύ κόπο δεν κατάφερα να σκοτώσω τον βασιλιά-εχθρό και έτσι αναπόφευκτα έχασα... Ήμουν τόσο στενοχωρημένος που ήθελα σχεδόν να βάλω τα κλάματα. Κάπου εκεί σηκώθηκα από την καρέκλα και συνειδητοποίησα ότι είχε έξω νυχτώσει, ήμουν πάνω από 8ώρες αγκυροβολημένος σε μια καρέκλα μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή. Συνειδητοποίησα όμως κάτι που με πόνεσε ακόμα πιο πολύ: δεν είχα απλώς χάσει στο παιχνίδι, αλλά είχα χάσει μια υπέροχη ηλιόλουστη μέρα ξεγνοιασιάς στο χωράφι, ανάμεσα στα καταπράσινα φύλλα, παρατηρώντας κάμπιες, έντομα και σχέδια από τις φυλλωσιές των δέντρων. Ε, λοιπόν, αυτή η διπλή χασούρα, με έκανε από τότε να μην ξαναπαίξω ποτέ ηλεκτρονικό παιχνίδι και να κυνηγώ με μεγαλύτερη μανία τις ηλιόλουστες μέρες της επαρχίας... 

Κοιτάξτε όμως, πώς συνεχίστηκε αυτή η ανάγκη της ωρίμανσης:  αργότερα, πηγαίνοντας στην Αθήνα για σπουδές, όλες οι ηλιόλουστες μέρες ήταν εξ αντανακλάσεως, δηλαδή συνέλεγα τις ακτίνες του ήλιου αφού αυτές πρώτα προσέκρουαν ακατάπαυστα στις γκρίζες οικοδομές... Πόσο τυχεροί αυτοί της επαρχίας, σκεφτόμουν... Γεύονται ολοκληρωτικά το συναίσθημα. Ενώ εμείς, οι Αθηναίοι, το γευόμαστε αποσπασματικά, για να μην πω... σπασμωδικά! Και τα συναισθήματα εξάλλου είναι για να τα γεύεσαι ολοκληρωτικά, αλλιώς αν τα γεύεσαι αποσπασματικά, σε οδηγούν τελικά να συμπεριφέρεσαι... σπασμωδικά!

Κάπου εκεί, στις εξ Αθηνών αναζητήσεις, ήρθε και το υπέροχο ποίημα του Σεφέρη, "Στρατής ο θαλασσινός ανάμεσα στους αγαπάνθους" όπου διάβασα για τα ασφοδίλια, και θυμήθηκα ότι τα λένε "σπερδούκλια" στο χωριό μου, είναι αυτά που έβλεπα στα χωράφια σαν πήγαινα μικρός... Και μετά το ένα ποίημα του Σεφέρη έφερε το άλλο, και κάπου εκεί, διάβασα το επίσης υπέροχο:

"Τ᾿ ἄστρα τῆς νύχτας μὲ γυρίζουν στὴν προσδοκία τοῦ Ὀδυσσέα γιὰ τοὺς νεκροὺς μὲς στ᾿ ἀσφοδίλια.

Μὲς στ᾿ ἀσφοδίλια σὰν ἀράξαμε ἐδῶ-πέρα θέλαμε νὰ βροῦμε τὴ λαγκαδιὰ ποὺ εἶδε τὸν Ἅδωνι λαβωμένο".

Και έτσι θυμήθηκα όχι μόνο τις ηλιόλουστε μέρες στο χωριό μου, μα και τις υπέροχες νύχτες με αστροφεγγιά, όπου προσπαθούσα να ξεδιπλώσω το υφαντό των αστερισμών με τα τότε μικρά και απαίδευτα ακόμα μάτια μου... όταν ξάπλωνα ανάσκελα και με το κορμί να ακουμπά το χώμα, η ψυχή είχε ήδη ξεκινήσει το δικό της ταξίδι στη θάλασσα των αστεριών... Έτσι, ο Στρατής, ανάμεσα στα χόρτα, ξεκίνησε με το δικό του βαρκάκι, για ταξίδια αλαργινά όπου τον έλουζε το φως.... είτε το φως της ημέρας, είτε το φως των αστεριών της νύχτας...

Σταματώ εδώ. Συμπέρασμα: δεν φταίει η τεχνολογία, δεν φταίει το παιδί που θέλει να πειραματιστεί. Μήπως ο γονέας σήμερα, δίνει λιγότερα ερεθίσματα, λιγότερες ευκαιρίες, λιγότερες εξηγήσεις; Μήπως ο γονέας δεν δηλώνει τη βασική διαφορά Γνώσης-Πληροφορίας, που αφορά στη χρηστική κάλυψης μιας ανάγκης; Μήπως η νεωτερικότητα γέννησε τη μετανεωτερικότητα τελικά;


Για τη νέα χρονιά λοιπόν, άλλη μια ευχή: περισσότερες εξηγήσεις, από όλους μας και περισσότερο φως!


"Ο Στρατής ο θαλασσινός ανάμεσα στους αγαπάνθους"
Ποίηση: Γιώργος Σεφέρης
Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος
Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης