Με λόγια, πολλά λόγια, ανασταίνεται η σιωπή

Ήταν τότε, το 1492 μ.Χ., όταν ένας άνθρωπος ακολουθώντας το ένστικτό του, θα άλλαζε ριζικά τον κόσμο. Τόσο μεγάλη αλλαγή δεν έχει ξαναγνωρίσει το παγκόσμιο στερέωμα και ακόμα και σήμερα προσπαθούμε να αποτιμήσουμε ό,τι ακολούθησε.

Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος εκκινούσε για τη δύση με απώτερο σκοπό να βρει την ανατολή, δεν είχε ιδέα για το τι πάει να κάνει. Μάλιστα μέχρι και τον θάνατό του, ήταν πεπεισμένος ότι είχε πετύχει το στόχο του και είχε βρει την Ανατολή και τις Ινδίες. Όπως και να 'ναι έμεινα πιστός στο ένστικτό του και αποδήμησε εις Κύριον -που τόσο πολύ πίστευε- αγκαλιά με το όνειρό του. Και για τους υπόλοιπους άφησε τον εφιάλτη.

Ο Κολόμβος έφερε σε επαφή με τον πιο απρόσμενο, παράδοξο, απότομο και ίσως απευκταίο τρόπο, δυο ολότελα διαφορετικούς κόσμους. Έσμιξε ένα ξένο στοιχείο με ένα άλλο, απόλυτα ξένο, σε ένα πείραμα που όμοιό του δεν έχει ξαναπροσπαθήσει ανθρώπινο μυαλό. Τονίζω ότι, όπως όλα τα μεγάλα πειράματα, έτσι και αυτό, στηρίχθηκε στην -ολότελα ξένη για τα ανθρώπινα κεκτημένα- Τύχη. Μόνο μέσα από τέτοιου μεγέθους πειράματα ίσως μπορεί ο άνθρωπος να δει τα πραγματικά δεδομένα της ζωής του, που δεν είναι άλλα από τα μικροσκοπικά του χαρακτηριστικά, τις μικρότητές του, και τη στενότητα της νόησής του. Ο Κολόμβος προκάλεσε με το έτσι θέλω μια κατάσταση που κομματάκια της βιώνουμε όλοι, παντού και πάντα, χωρίς να παίρνουμε χαμπάρι περί αυτής. Ίσως λοιπόν μόνο με τα πιο σοκαριστικά συμβάντα μπορούμε και συνειδητοποιούμε ελάχιστα την πραγματικότητα...


Πρώτα όμως κάποια ελάχιστα ιστορικά στοιχεία, που αποτέλεσαν στην ουσία και τα δεδομένα του πειράματος (εμείς σήμερα τα λέμε ιστορικά στοιχεία, εκείνοι τότε τα έλεγαν καθημερινά στοιχεία, με τα οποία πειραματίζονταν):

- "Το 1500 ο πληθυσμός της υδρογείου θα πρέπει να ήταν της τάξης των 400 εκατομμυρίων, από τα οποία τα 80 κατοικούσαν στην αμερικανική ήπειρο. Στα μέσα του 16ου αιώνα από αυτά τα 80 εκατομμύρια είχαν απομείνει δέκα. Ή για να περιοριστούμε στο Μεξικό: τις παραμονές της κατάκτησης, ο πληθυσμός του είναι περίπου 25 εκατομμύρια, ενώ το 1600 περίπου 1 εκατομμύριο. Αν η λέξη γενοκτονία εφαρμόστηκε ποτέ με ακρίβεια σε μια περίπτωση, είναι σαφώς τούτη εδώ (εξόντωση της τάξης του 90% και άνω)".

- "Ένα μόνο θα μπορέσω να πω για όλ’ αυτά, ότι στην Ισπανία δεν υπάρχει τίποτα συγκρίσιμο (Κορτές). Παρόμοιες συγκρίσεις μαρτυρούν ασφαλώς την επιθυμία του ατόμου να συλλάβει το άγνωστο με τη βοήθεια του γνωστού".

- "Είναι απίθανο να υπάρχει στον κόσμο ηγεμόνας απ’ όλους όσους γνωρίζουμε, που να έχει τέτοια πράγματα και τέτοια ποιότητα (Κορτές)".

- "Η πόλη τους [το Μεξικό] ήταν το ωραιότερο πράγμα του κόσμου (Κορτές)".

- "Μια λεπτομέρεια που αναφέρεται από τον Αλόνσο δε Θορίτα περί το 1570: Ήταν ένας δικαστής που είπε δημόσια φωνάζοντας απ’ την έδρα του ότι, σαν τους έλειπε το νερό για να ποτίσουν τα κτήματα των Ισπανών, έπρεπε να τα ποτίσουν με το αίμα των Ινδιάνων".

- "Και γιατί αυτή η επιθυμία πλουτισμού; Επειδή το χρήμα οδηγεί στα πάντα, όπως γνωρίζει ο πασαένας. Γιατί με τα λεφτά οι άνθρωποι αποκτούν όλα τα εγκόσμια που χρειάζονται και επιθυμούν, όπως τιμή, ευγένεια, περιουσία, οικογένεια, πολυτέλεια, πολύτιμα ενδύματα, φίνα εδέσματα, απόλαυση των βίτσιων τους, εκδίκηση των εχθρών τους, μεγάλη εκτίμηση για το πρόσωπό τους. Η επιθυμία πλουτισμού δεν είναι βέβαια νέα, το πάθος για το χρυσό δεν έχει τίποτα ειδικά σύγχρονο. Κάπως νέα ωστόσο είναι η υποταγή όλων των αξιών σ’ αυτήν. Ο κονκισταδόρ δεν έχει πάψει να προσβλέπει στις αριστοκρατικές αξίες, στους τίτλους ευγενείας, στις τιμές και στην εκτίμηση. Αλλά έχει γίνει εντελώς ξεκάθαρο για εκείνον ότι με τα χρήματα μπορείς να αποκτήσεις τα πάντα, ότι το χρήμα δεν είναι μόνο το καθολικό ισοδύναμο απασών των υλικών αξιών αλλά και η δυνατότητα επίτευξης απασών των πνευματικών. […] Αυτή η ομογενοποίηση των αξιών μέσω χρήματος είναι νέο γεγονός και αναγγέλλει τη σύγχρονη νοοτροπία, εξισωτιστική και οικονομιστική".

- "Νομίζει κανείς πως οι Ισπανοί βρίσκουν ενδογενή απόλαυση στην ωμότητα, στο γεγονός ότι ασκούν την εξουσία τους στον άλλον, στην επίδειξη της ικανότητάς τους να επιφέρουν το θάνατο. Θα μπορούσαμε και πάλι να επικαλεστούμε ορισμένα αναλλοίωτα γνωρίσματα της ανθρώπινης φύσης, για τα οποία το ψυχαναλυτικό λεξιλόγιο επιφυλάσσει όρους όπως επιθετικότητα, ενόρμηση θανάτου ή ενόρμηση κυριαρχίας. […] Σαν να υπάκουαν οι κονκισταδόρες στον κανόνα του Ιβάν Καραμάζοφ, ‘όλα επιτρέπονται’. Μακριά από την κεντρική εξουσία, μακριά απ΄ τον βασιλικό νόμο, όλες οι απαγορεύσεις πέφτουν, ο ήδη χαλαρός κοινωνικός δεσμός σπάει, για να αποκαλύψει όχι μια πρωτόγονη φύση, το κτήνος που υπνώνει τον καθένα μας, αλλά ένα σύγχρονο ον, με λαμπρό μέλλον μάλιστα, που δεν το συγκρατεί καμία ηθική και σκοτώνει επειδή έτσι γουστάρει και όποτε γουστάρει. Η βαρβαρότητα των Ισπανών δεν έχει τίποτα το αταβιστικό ή το ζωώδες. Είναι εντελώς ανθρώπινη και εξαγγέλλει την έλευση των Νεότερων Χρόνων".

(αποσπάσματα από το βιβλίο «Η κατάκτηση της Αμερικής – Το ζήτημα του άλλου» του Τσβέταν Τοντόροφ, εκδ. νήσος, Αθήνα 2004, χωρίς άδεια αναδημοσίευσης)


- "Οι ναοί τους [των Αζτέκων και των Ίνκας] ξεπερνούσαν κατά πολύ οτιδήποτε παρόμοιο στην Ευρώπη και η Βασιλική Οδός των Ίνκας διαπερνούσε τα ορεινά πεδία σε μήκος σχεδόν 2.000 χιλιομέτρων – μεγαλύτερο από το μήκος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την Υόρκη ως την Ιερουσαλήμ (Newby, 1975, σ.95-95)".

(από το «Η Δύση και οι Λοιποί: Λόγος και Εξουσία» του Stuart Hall)


Τι ανέδειξε το πείραμα λοιπόν που ο σενιόρ Κολόμβος προκάλεσε; Ότι ο άνθρωπος με το μικρό του μυαλουδάκι εξακολουθεί να συγχέει έννοιες και καταστάσεις (ίσως ενταγμένο στην αρχή της απροσδιοριστίας του Χάιζενμπεργκ). Από τις πιο σοβαρές συγχύσεις σε όλη την Ιστορία και σε όλον τον Κόσμο είναι αυτή μεταξύ των διπόλων: ισότητα/ανισότητα και ταυτότητα/ετερότητα. Κάτι που είναι "διαφορετικό" ερμηνεύεται (υποβιβαζόμενο ως έννοια, μιας και του αφαιρούνται πληροφορίες) σε "ανισότητα", ενώ κάτι που είναι "το αυτό" (ταυτότητα) ερμηνεύεται ως "ισότητα". Πώς όμως ο άνθρωπος μπορεί να ξεφύγει από αυτήν την παγίδα της ερμηνείας όταν οριοθετεί τον χώρο του, μόνο μέσα από τον χώρο των άλλων; Ο άνθρωπος αρχίζει να ξε-χωρίζει από τον άλλον, (αρχής γενομένης από όταν αρχίζει να χωρίζει από την μητέρα του και να αντιλαμβάνεται εαυτόν ως κάτι ξεχωριστό και διαφορετικό από εκείνη), δημιουργώντας αυτόματα σχέσεις ισότητας και ανισότητας. Το ξένο, το άλλο, το διαφορετικό, κρίνεται αφού πρώτα συγκριθεί με αυτό που αρχίζει να μαθαίνει ως ίδιον. Και πώς είναι δυνατόν να θεωρήσει η εγωιστικά μυωπική ματιά μας, τον άλλον ως ανώτερο από εμάς, αφού εκκινεί την σκέψη του από ό,τι περιλαμβάνεται στην έννοια "ίδιον"; Το πρώτο βήμα λοιπόν, είναι να βάλει πολύ ψηλά ό,τι με σιγουριά του ανήκει, δηλαδή ο εαυτός του. Όλα τα υπόλοιπα προσπαθεί να τα κάνει να του ανήκουν και έτσι τον ωθούν στο δεύτερο, τρίτο, κλπ βήματα, δηλαδή τον κινητοποιούν.

Πιο αναλυτικά: έχουμε μόνο ένα όπλο στο νου μας: τον στενό και απόλυτα προσωπικό τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα, ή πιο απλά την οπτική μας γωνία. Και σε κάθε γωνία χωρά μόνο μια ματιά. Ο καθείς έχει την δική του, και όλοι οι υπόλοιποι αρκούνται στην αγωνία αν θα μπορέσουν κάποτε να μπουν σε αυτήν την γωνία. Το όπλο αυτό όμως, στην ουσία, σκοτώνει κάθε τι που βλέπει, καθώς το διατρυπά με τις δικές μας, απόλυτα ξεχωριστές, νοητικές σφαίρες, κάνοντάς το κομμάτια, ξεσκίζοντάς το, γδέρνοντάς του και αφαιρώντας του πολλά από τα πληροφοριακά ενδύματα που φέρει κάθε κινούμενη εικονική πραγματικότητα. Στα πλαίσια του «ό,τι κινείται πυροβολείται» λοιπόν, είμαστε από τη φύση μας αναγκασμένοι για να φάμε μια πνευματική τροφή, να την σκοτώσουμε πρώτα, να την αλέσουμε, να την κάνουμε λαπά, πουρέ, και μετά να την φάμε, αλλιώς δεν τη χωνεύουμε. Έτσι όμως έχουμε χάσει τις πραγματικές διαστάσεις αυτού που πραγματικά τρώμε, καθώς όλοι οι πουρέδες είναι το ίδιο και δύσκολα αντιλαμβάνεσαι από τον πουρέ, όλο αυτό που υπήρξε πριν τον πουρέ!

Αφού λοιπόν, δυνάμεθα να αντιληφθούμε μόνο μια οπτική, δεν είναι φυσικό να δεχτούμε τη δική μας οπτική και όχι την οπτική του άλλου, σαν την σημαντικότερη; Να λοιπόν πώς επέρχεται η σύγκριση και η σχέση ανισότητας. Δέχομαι το δικό μου, σημαίνει, ότι αυτό έχει μεγαλύτερη αξία καθώς χωρίς αυτό δεν γίνεται το πρώτο και βασικότερο βήμα για την κατανόηση του κόσμου (που είναι η συνειδητοποίηση του εαυτού), άρα τα υπόλοιπα είναι άνισα (και μάλιστα προς τα κάτω) με ό,τι δικό μου.

"Αν το κατανοώ δεν συνοδεύεται από πλήρη αναγνώριση του άλλου ως υποκειμένου, κινδυνεύει να χρησιμοποιηθεί στην υπηρεσία της εκμετάλλευσης, του 'παίρνω' ".

(από το βιβλίο «Η κατάκτηση της Αμερικής – Το ζήτημα του άλλου» του Τσβέταν Τοντόροφ, εκδ. νήσος, Αθήνα 2004, χωρίς άδεια αναδημοσίευσης)


Η κατάκτηση της Αμερικής πριν ακόμα αναδείξει νέους κόσμους, ανέδειξε ότι κάποιοι άλλοι κόσμοι, παλιοί, τόσο παλιοί όσο τη ανθρώπινη ιστορία, παραμένουν ακόμα ανεξερεύνητοι: το αιώνιο πρόβλημα το ορισμού του "Εγώ" και του ορισμού του "Άλλου" θα ταλανίζει την καθημερινή μας ζωούλα. Και όσα χρόνια και αν περάσουν, ο άνθρωπος θα κάνει τα ίδια λάθη.

- Δικαιολογημένα τα κάνει αυτά τα λάθη;
- Ίσως..., αν εντάξουμε την αιτιολόγηση αυτής του της συμπεριφοράς στα πλαίσια της ατέλειας του νοητικού του εργαλείου.

-Για πάντα θα κάνει αυτά τα λάθη;
- Ίσως..., αν δεν στρέψουμε αυτό το νοητικό μας όπλο στην αναζήτηση νέων πνευματικών κόσμων και αξιών.


Κάποιοι άνθρωποι προσπάθησαν να διευρύνουν την οπτική τους γωνία, να σπάσουν τα δεσμά της νόησής τους και να δουν λίγο παραδίπλα.

Ο Άγγλος ποιητής John Dryden παρέχει μια από τις πιο διάσημες εικόνες του «ευγενούς άγριου»:

Λεύτερος σαν της Φύσης των πρωτοπλάστων,
Προτού εφαρμοστούν οι αισχροί Νόμοι της Δουλείας
Τότε, που στα δάση έτρεχε
Τ’ Άγριου η ευγενική η φύση.

[The Conquest of Granada (Η κατάκτηση της Γρανάδας) 207-209]

"The Last of the Mohicans"




"Μεγάλο Πνεύμα και Δημιουργέ της Ζωής...
ένας πολεμιστής έρχεται σε σένα γοργά,
σαν βέλος που ρίχτηκε στον ήλιο.
Καλωσόρισέ τον και άσ' τον να πάρει τη θέση
του στο συμβούλιο φωτιάς της φυλής μου.
Είναι ο Ούνκας, ο γιος μου.
Πες του να κάνει υπομονή
και ζήτα απ' τον θάνατο να βιαστεί...
γιατί είναι όλοι εκεί εκτός από έναν.
Εμένα, τον Τσίγκατσουκ...
τον τελευταίο των Μοϊκανών".

Υ.Γ.: Πρόσφατα έλαβα mail από έναν καλό φίλο, με αυτό το βίντεο και τον τίτλο "Χωρίς λόγια". Αμέσως μου δημιουργήθηκε η σκέψη ότι δεν είναι η μοναδική φορά στην ανθρώπινη Ιστορία που αθώοι πεθαίνουν, αδικούνται, βιάζεται η αξιοπρέπειά τους και καταπατούνται τα δικαιώματά τους. Και αν αναλογιστούμε πόσες φορές και σε τι έκταση έχουν γίνει κτηνωδίες, θα αναλογιστούμε τόσες φορές το "χωρίς λόγια" που θα είναι σαν να έχουμε φλυαρίσει επί ώρες... Αντί λοιπόν το "χωρίς λόγια", εγώ θα έλεγα "με λόγια, με πολλά λόγια, με όσα περισσότερα λόγια μπορούμε και με όσους περισσότερους μπορούμε, μέχρις ότου ξορκίσουμε ό,τι σκοτεινό μας τρώει και μας ανάγει στο ζωικό βασίλειο"...