Καταναλωτικές πληγές!

"Δεν είναι ισχυρότερος ο καταναλωτής υγείας, αν ξέρει απλώς ότι πρέπει να προτιμήσει το τάδε νοσοκομείο επειδή έχει καλύτερες κουρτίνες. Ίσως, μάλιστα, δεν αρκεί ούτε η “συγκριτική αξιολόγηση” των αποτελεσμάτων θεραπείας. Ο πραγματικά συνειδητοποιημένος καταναλωτής υπηρεσιών υγείας πρέπει να μπορεί να επιλέγει (με πολιτικά μέσα, σαν πολίτης) το σύστημα εκείνο που αποδίδει έμφαση στην πρόληψη της ασθένειας, καθώς το ζητούμενο είναι, κυρίως, η υγεία και όχι η θεραπεία. Επιπλέον, ο ίδιος καταναλωτής υγείας πρέπει να μπορεί να συνδέει το πρόβλημα της διατήρησης της καλής υγείας όχι τόσο με την άσκοπη, συνήθως, κατανάλωση φαρμάκων, αλλά με την υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής που να είναι συμβατός με τη διατήρηση καλής φυσικής κατάστασης.

Αν φαίνεται ότι όλα αυτά είναι “θεωρητικά” και “εκτός θέματος” ως προς την κατανάλωση, τότε πιστοποιείται με τον πλέον εύγλωττο τρόπο η πλάνη της “επιφανειακής” καταναλωτικής ματιάς που αποτελεί τον κανόνα στις σύγχρονες κοινωνίες. Το μεγάλο ζητούμενο είναι να βρεθούν οι τρόποι για τη δημιουργία συγκροτημένων και πραγματικά ελεύθερων ανθρώπων που να είναι σε θέση να κάνουν ουσιαστικές επιλογές για τη ζωή τους και το μέλλον τους. Έτσι, μοιραία, η συζήτηση δεν μπορεί παρά να εστιαστεί στο βασικό μοχλό της μηχανής που παράγει ανθρώπους και πολίτες: στην εκπαίδευση.

Ο φορντικός ιδεότυπος της εκπαίδευσης συμπυκνώνει τα προτάγματα και τις προτεραιότητες του αντίστοιχου “ιδανικού προόδου”: καλλιεργεί το σχολαστικισμό και την αποθέωση της τάξης, της πειθαρχίας, του ορθολογισμού και της αδιαμφισβήτητης υπεροχής των επιστημονικών έναντι των μη επιστημονικών τρόπων για να γίνονται τα πράγματα και οι άνθρωποι. Η αρχή της λειτουργικότητας και του εξαντλητικού καταμερισμού των γνώσεων και των ειδικοτήτων, η πεποίθηση ότι η πραγματική γνώση κινείται αναγκαστικά σε βάθος εις βάρος του εύρους, η απλοϊκή εντύπωση περί “ηθικής ουδετερότητας της πραγματικής επιστήμης”, όλα αυτά συγκροτούν εκπαιδευτικά συστήματα που μπορούν να παραγάγουν αποτελεσματικά φορντικά υποκείμενα, αλλά αδυνατούν να προικίσουν τους ανθρώπους με τα αναγκαία όπλα επιβίωσης και ευδοκίμησης σε έναν κόσμο διαφορετικό.

Και ο κόσμος είναι πλέον διαφορετικός από πολλές απόψεις και με πολλούς τρόπους. Ίσως η μεγαλύτερη “ασυνέχεια” ως προς το παρελθόν είναι η απώλεια των βεβαιοτήτων. Με άλλα λόγια, το κεντρικότερο χαρακτηριστικό της νέας κατάστασης πραγμάτων δεν είναι μόνον η συνεχής αλλαγή, αλλά και η προβλεψιμότητα των επερχόμενων αλλαγών. Μη προβλεψιμότητα σημαίνει ταυτόχρονα αδυναμία προγραμματισμού. Όπως οι φορντικές επιχειρήσεις των μεγάλων αλυσίδων μαζικής παραγωγής είδαν τα προϊόντα τους να σκοντάφτουν στις αβεβαιότητες μιας αγοράς που διαλύεται και ανασυντίθεται συνεχώς, έτσι και η φορντική εκπαίδευση βλέπει τα παιδιά της να κοιτούν μελαγχολικά τους εξειδικευμένους τίτλους γνώσεων που με κόπο τους μεταλαμπάδευσε, αλλά που δεν τους είναι πλέον καθόλου χρήσιμες.

Γιατί αυτό που δεν τους έμαθε, είναι ακριβώς αυτό που χρειάζονται: όχι δηλαδή “οδηγούς επιβίωσης” συγκεκριμένων προδιαγραφών, αλλά ικανότητα για συνεχή εκμάθηση και εύκολη μετάβαση από μία κατάσταση σε άλλη. Όπως οι επιχειρήσεις επιχειρούν να γίνουν περισσότερο ευέλικτες και προσαρμοστικές, αλλά και να χρησιμοποιούν τεχνολογίες γενικής χρήσης για παραγωγή “οικογένειας” προϊόντων, έτσι και τα σχολεία πρέπει να είναι σε θέση να προσφέρουν υψηλές δεξιότητες προσαρμογής και συνεχούς εκμάθησης, τόλμη στις αλλαγές συνθηκών, αυτοπεποίθηση και σεβασμό στην ποικιλία και στη διαφορετικότητα.

Στις σύγχρονες σύνθετες και πολυσχιδείς εναλλακτικές καταστάσεις δεν υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος για να γίνουν τα πράγματα. Δεν υπάρχει ένα και μοναδικό μοντέλο δεξιοτήτων και παραγωγικής ικανότητας. Με δεδομένη την ταχεία μεταβολή των κανόνων του παιχνιδιού, ακόμη κι αν υπήρχε ένας άριστος τρόπος και μια άριστη συνταγή, γρήγορα θα γίνονταν ξεπερασμένα. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, η εκπαίδευση πρέπει να έχει εύρος και να επιμένει στην καλλιέργεια της δεξιοότητας προσαρμογής μέσα από τη συνεχή ανανέωση και κατάκτηση νέων γνώσεων."


(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το βιβλίο “Απενεχοποιώντας την κατανάλωση. Ταυτότητα, Επικοινωνία, Συνοχή” εκδ. Παπαζήση, 2002, σελ. 113-116, που διαβάζω για την επερχόμενη εξεταστική στο μάθημα Ανθρωπολογία του Υλικού Πολιτισμού)

"Llego con tres heridas"
Juan Manuel Serrat
Miguel Hernandez
performed by Joan Baez

Ένα πράγμα μόνον καταναλώνουμε σε αυτή τη ζωή μας, αγαπητοί μου: τη ζωή μας! Αποφασίστε λοιπόν πώς θέλετε να την καταναλώσετε...


Y.Γ.: Άντε να δούμε αν θα δοθεί η έρμη η εξεταστική... Όπως και να 'χει πάντως, μου δίνεται η ευκαιρία να διαβάσω και να καταναλώσω, ωραία πράγματα... Τυχερός.