Τελευταία, όλο και λιγότερα βιβλία με μεθούν και με συγκλονίζουν… Όχι, βέβαια γιατί έπαψαν να βγαίνουν ή γιατί δεν υπάρχουν βιβλία που μεθούν και συγκλονίζουν. Αλλά γιατί διαβά-ζω λιγότερο. Για καλή μου τύχη όμως, αυτά που προλαβαίνω να διαβάσω (κάπου μεταξύ τουαλέτας και φαγητού… άλλος χρόνος δεν υπάρχει!), είναι τόσο καθαρτικά (σαν να βγήκα μόλις απ'την τουαλέτα όπως έλεγα...) για το μανιασμένο μου πνεύμα, που με κάνουν ακόμα να απολαμβάνω ηδονιστικά αυτήν την πανάρχαια ενασχόληση: το διάβασμα!
Πρόσφατα, έπεσε στα χέρια μου ένα υπέροχο βιβλίο, που στην ουσία αποτελεί καταγραφή μιας συνομιλίας μεταξύ δυο μεγάλων επιστημόνων. Οι συνομιλητές είναι ο Δημήτρης Νανόπουλος και ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης και ο τίτλος του βιβλίου «Από την κοσμογονία στην γλωσσογονία. Μία συν-ζήτηση» (εκδ. Καστανιώτη, 2010). Δεν θα πω πολλά για τους συνομιλητές, θα τους αφήσω να μιλήσουν μόνοι τους, σταχυολογώντας κάποια αποσπάσματα της συζήτησης, χωρίς να πάρω την άδεια από τον εκδότη τους αν το επιτρέπει αυτό. Χωρίς λοιπόν άδεια αναδημοσίευσης, χαρείτε τους:
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: […] κατακλυζόμαστε από όγκους πληροφοριών. Οι οποίοι όγκοι αδυνατίζουν την χρήσιμη πληροφορία. Αυτό είναι πολύ ουσιαστικής σημασίας. Είναι ένα τεράστιο θέμα.
ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Χαίρομαι που βάζεις αυτή τη διάσταση να την συζητήσουμε. Δεν είναι μόνο αυτό που λέγαμε, το horror mathematicus, αλλά υπάρχει και το horror informaticus τώρα! Έρχεται ο Μπαμπινιώτης, μου λέει αυτά. Έρχεται ο Νανόπουλος, μου λέει αυτά. Χρειάζεται επεξεργασία και αξιολόγηση της πληροφορίας, γιατί ο τεράστιος όγκος των πληροφοριών, οι οποίες μας βομβαρδίζουν, δημιουργεί ένα είδος απέχθειας. Διότι κάτι που δεν καταλαβαίνεις το φοβάσαι. Και σε λίγο το πολεμάς κιόλας.»
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: […] Και προχωρώ ένα βήμα πιο πέρα, να πω ότι υπάρχει μια πανάρχαια ρίζα στην ελληνική γλώσσα, που εκφράζει ευθύβολα αυτό που πάμε να πούμε. Είναι η ρίζα ‘αρ-’ , που υπάρχει στο ‘αρμονία’, στο ‘αρμός’, στο ‘αρμόζω’, στην ‘άρθρωση’. Όλα αυτά σημαίνουν μια ‘σύζευξη αρμονική’, αυτή που πρέπει να υπάρχει στον άνθρωπο για να μπορείς να μιλάς για πληρότητα. Με άλλα λόγια, η αμφίπλευρη αυτή καλλιέργεια στην οποία αναφερόμαστε είναι ο δρόμος για ν’ αποκτήσεις μια εσωτερική αρμονία, δηλαδή ένα συνταίριασμα, έναν συγκερασμό, μια σύνθεση στοιχείων που, όπως ξέρουμε, μπορεί να ξεκινούν ως διαφορετικά στοιχεία, αλλά τελικά γίνεται η μεγάλη ενοποίηση που δίνει το Ένα. Αυτό, λοιπόν, δεν αφορά μόνο το κομμάτι της γνώσης αυτή ή εκείνης, αλλά έχει να κάνει και με τις ευαισθησίες, οι οποίες συνθέτουν την αρμονική λειτουργία της ψυχής και του νου του ανθρώπου. Έτσι λοιπόν, κάτι μας λείπει, όταν μέσα στη γνώση, την επιστήμη, την εξειδίκευση δεν έχουμε και το ‘άλας’, το οποίο είναι σημαντικό, διότι αυτό συνθέτει την αρμονία. Ίσως ακούγεται απλοϊκό ότι ο μεγάλος φυσικός χρειάζεται τις τέχνες. Αλλά εγώ θα θυμηθώ αυτή τη στιγμή τον Werner Heisenberg, ο οποίος έλεγε ότι η πιο σημαντική πνευματική θητεία του υπήρξε η επαφή του με την αρχαία ελληνική γλώσσα, διότι σ’ αυτήν οι λέξεις παραπέμπουν στις πρώτες έννοιες.
ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: […] γιατί ήθελα να πω προηγουμένως ότι η τέχνη και η φιλοσοφία ή η ευχαρίστησή μου όταν καταλαβαίνω καλύτερα τη γλώσσα και τις διάφορες έννοιες δεν με βοηθούν να λύσω πιο εύκολα μια μαθηματική εξίσωση. Με βοηθούν όμως να επιλέξω το θέμα με το οποίο θ’ ασχοληθώ. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί καλός επιστήμονας δεν είναι αυτός που, όταν του δώσεις ένα θέμα, θα το λύσει πιο γρήγορα. Αν μου δώσεις ένα θέμα τώρα και με τα κομπιούτερ, θα το λύσω. Το πρόβλημα είναι να βρεις ποιο είναι το θέμα. Εκεί φαίνεται όλη σου η προσωπικότητα.
ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Πάρα πολύ ωραία και ουσιαστική παρατήρηση! Κι έχει σημασία ότι προέρχεται από τον δικό σου χώρο, όπου συχνά η λύση θεωρείται το παν. Ωστόσο, σωστά επισημαίνεις ότι το θέμα δεν είναι να λύσεις το πρόβλημα. Το θέμα είναι ποιο πρόβλημα θα θέσεις και θα θελήσεις να λύσεις. Θα σου φέρω όμως, και ένα παράδειγμα από την ποίηση. Ο Ελύτης λέει ότι η ποίηση σ’ ένα πρώτο επίπεδο λύνει προβλήματα, σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο θέτει προβλήματα. Αν ισχύει αυτό για την ποίηση, ότι δηλαδή θέτει προβλήματα, το ζήτημα είναι και στη ζωή και στην επιστήμη κι αλλού τι ακριβώς θα θέσεις ως πρόβλημα. Κι αυτό είναι ουσία ζωής: τι πρόβλημα θέτεις, τι αξιολογείς ως πρόβλημα.»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: […] Αν κοιτάξεις τώρα στους γαλαξίες -έχουμε εκατό δισεκατομμύρια γαλαξίες, κάθε γαλαξίας εκατό δισεκατομμύρια άστρα-, θα δεις πόση αρμονία υπάρχει εκεί πέρα. Να δεις σπειροειδείς γαλαξίες! Ακόμη και τις φωτογραφίες που δείχνω στις ομιλίες μου, παρόλο που τις έχω δει πολλές φορές τις χαζεύω κι εγώ ο ίδιος. Υψηλή τέχνη.
ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Έτσι ωραία που μου έδωσες και κατάλαβα τι είναι και πού πραγματικά βρίσκεται η τελειότητα της αρμονίας, θα σου πω κι εγώ ότι ήρθε μια γλώσσα από ανθρώπους που είχαν το χάρισμα να σκέφτονται δημιουργικά, εννοώ τους Έλληνες, να εκφράσει αυτή την αρμονία με τη λέξη ‘κόσμος’. Κόσμος, στην Ελληνική, αρχικά σημαίνει ‘τάξις’. Και είναι αντίθετο του χάους. Είδαν λοιπόν οι Έλληνες τον κόσμο ως τάξη, όπου το ‘τάξις’ είναι ότι ‘βάζω κάτι κοντά στο άλλο, έτσι ώστε ν’ αρμόζει, να εφαρμόζει, να συνδέεται αρμονικά’. Αυτή είναι η αρμονία. Διότι το ‘αρ-’ που είπα βρίσκεται και στο ‘αραρίσκω’ και στο ‘αρμόζω’ και στο ‘συναρμόζω’ και στο ’εφαρμόζω’. Προέρχονται όλα από την ίδια ρίζα. Ο κόσμος είναι η τάξις έναντι του χάους και η τάξις έχει εξαιρετική σημασία και ως αισθητική κατηγορία. Δήλωνε το ωραίο, το στολίδι. Η λέξη ‘κόσμος’ λοιπόν έγινε το κόσμημα, το στολίδι. Και οι Ρωμαίοι πήραν το ‘κόσμος’ ακριβώς με αυτή τη σημασία, του στολιδιού, του κοσμήματος, και το είπαν mundus, το οποίο αρχικά σημαίνει στολίδι, κόσμημα. Δηλαδή η έννοια του κόσμου, της τάξεως, της αρμονίας κατέληξε ν’ αποτελεί στολίδι, δηλαδή αισθητική κατηγορία, και ν’ αντιτίθεται προς το χάος, το οποίο, επειδή δεν έχει σχήμα, είναι άσχημο. Ό,τι δεν έχει σχήμα είναι ‘άσχημο’. Πρέπει να έχει μορφή για ένα είναι ‘ευμορφο’, δηλαδή ‘όμορφο’, ενώ, αν δεν έχει σχήμα, είναι άσχημο.»
ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: […] γιατί ήθελα να πω προηγουμένως ότι η τέχνη και η φιλοσοφία ή η ευχαρίστησή μου όταν καταλαβαίνω καλύτερα τη γλώσσα και τις διάφορες έννοιες δεν με βοηθούν να λύσω πιο εύκολα μια μαθηματική εξίσωση. Με βοηθούν όμως να επιλέξω το θέμα με το οποίο θ’ ασχοληθώ. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί καλός επιστήμονας δεν είναι αυτός που, όταν του δώσεις ένα θέμα, θα το λύσει πιο γρήγορα. Αν μου δώσεις ένα θέμα τώρα και με τα κομπιούτερ, θα το λύσω. Το πρόβλημα είναι να βρεις ποιο είναι το θέμα. Εκεί φαίνεται όλη σου η προσωπικότητα.
ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Πάρα πολύ ωραία και ουσιαστική παρατήρηση! Κι έχει σημασία ότι προέρχεται από τον δικό σου χώρο, όπου συχνά η λύση θεωρείται το παν. Ωστόσο, σωστά επισημαίνεις ότι το θέμα δεν είναι να λύσεις το πρόβλημα. Το θέμα είναι ποιο πρόβλημα θα θέσεις και θα θελήσεις να λύσεις. Θα σου φέρω όμως, και ένα παράδειγμα από την ποίηση. Ο Ελύτης λέει ότι η ποίηση σ’ ένα πρώτο επίπεδο λύνει προβλήματα, σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο θέτει προβλήματα. Αν ισχύει αυτό για την ποίηση, ότι δηλαδή θέτει προβλήματα, το ζήτημα είναι και στη ζωή και στην επιστήμη κι αλλού τι ακριβώς θα θέσεις ως πρόβλημα. Κι αυτό είναι ουσία ζωής: τι πρόβλημα θέτεις, τι αξιολογείς ως πρόβλημα.»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: […] Αν κοιτάξεις τώρα στους γαλαξίες -έχουμε εκατό δισεκατομμύρια γαλαξίες, κάθε γαλαξίας εκατό δισεκατομμύρια άστρα-, θα δεις πόση αρμονία υπάρχει εκεί πέρα. Να δεις σπειροειδείς γαλαξίες! Ακόμη και τις φωτογραφίες που δείχνω στις ομιλίες μου, παρόλο που τις έχω δει πολλές φορές τις χαζεύω κι εγώ ο ίδιος. Υψηλή τέχνη.
ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Έτσι ωραία που μου έδωσες και κατάλαβα τι είναι και πού πραγματικά βρίσκεται η τελειότητα της αρμονίας, θα σου πω κι εγώ ότι ήρθε μια γλώσσα από ανθρώπους που είχαν το χάρισμα να σκέφτονται δημιουργικά, εννοώ τους Έλληνες, να εκφράσει αυτή την αρμονία με τη λέξη ‘κόσμος’. Κόσμος, στην Ελληνική, αρχικά σημαίνει ‘τάξις’. Και είναι αντίθετο του χάους. Είδαν λοιπόν οι Έλληνες τον κόσμο ως τάξη, όπου το ‘τάξις’ είναι ότι ‘βάζω κάτι κοντά στο άλλο, έτσι ώστε ν’ αρμόζει, να εφαρμόζει, να συνδέεται αρμονικά’. Αυτή είναι η αρμονία. Διότι το ‘αρ-’ που είπα βρίσκεται και στο ‘αραρίσκω’ και στο ‘αρμόζω’ και στο ‘συναρμόζω’ και στο ’εφαρμόζω’. Προέρχονται όλα από την ίδια ρίζα. Ο κόσμος είναι η τάξις έναντι του χάους και η τάξις έχει εξαιρετική σημασία και ως αισθητική κατηγορία. Δήλωνε το ωραίο, το στολίδι. Η λέξη ‘κόσμος’ λοιπόν έγινε το κόσμημα, το στολίδι. Και οι Ρωμαίοι πήραν το ‘κόσμος’ ακριβώς με αυτή τη σημασία, του στολιδιού, του κοσμήματος, και το είπαν mundus, το οποίο αρχικά σημαίνει στολίδι, κόσμημα. Δηλαδή η έννοια του κόσμου, της τάξεως, της αρμονίας κατέληξε ν’ αποτελεί στολίδι, δηλαδή αισθητική κατηγορία, και ν’ αντιτίθεται προς το χάος, το οποίο, επειδή δεν έχει σχήμα, είναι άσχημο. Ό,τι δεν έχει σχήμα είναι ‘άσχημο’. Πρέπει να έχει μορφή για ένα είναι ‘ευμορφο’, δηλαδή ‘όμορφο’, ενώ, αν δεν έχει σχήμα, είναι άσχημο.»
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Κι εδώ αξίζει πάλι μια άλλη παρατήρηση: Ξέρουμε ότι ο Αναξαγόρας, ο πρώτος κοσμολόγος, λέει ότι ‘νόος πάντα έγνω, νόος πάντα διεκόσμησε’, που σημαίνει: ‘το μυαλό (του ανθρώπου) γνώρισε τα πάντα, το μυαλό (του ανθρώπου) έβαλε τάξη στα πάντα’. Ήδη, λοιπόν, ο Αναξαγόρας, ενώ κινείται σ’ έναν χώρο που είναι ο κόσμος, για να εξηγήσει τα πάντα έρχεται και λέει: ‘Ναι, αλλά τον κόσμο τον έχω μέσα στο νου μου’. Δηλαδή δίνει ένα προβάδισμα ή μια προϋπόθεση στην κατανόηση του κόσμου μέσω του νου του ανθρώπου. Όλα αυτά που λέμε είναι νους ή, αν το δούμε βιολογικά, εγκέφαλος κλπ. Μήπως πρέπει να το ανοίξουμε λίγο περισσότερο και να πούμε ότι είναι ‘πνεύμα’; Γιατί η έννοια του πνεύματος παντρεύει την έννοια της γνώσης μαζί με άλλα συστατικά, όπως είπαμε προηγουμένως. Δηλαδή είναι μια γενικότερη έννοια η έννοια του πνεύματος. Ξεκινάει από το ‘πνέω’, δηλαδή από το φύσημα, το οποίο είναι η αναπνοή, είναι η ζωή. Το ίδιο και η ‘ψυχή’ του ανθρώπου, είναι από το ‘ψύχω’, που σημαίνει πνέω, φυσάω. Εμένα με εκφράζει πάρα πολύ και στέκομαι με θαυμασμό σ’ αυτό που διαχωρίζει τον άνθρωπο απ’ όλα τα άλλα όντα, δηλαδή στην ύπαρξη του πνεύματος, στην ύπαρξη του νου, του εγκεφάλου. Μ’ αρέσει η λέξη ‘πνεύμα’ γιατί με πάει και στο ‘πνευματικός’, σε πολλά άλλα, το οποίο υπήρξε και σε άλλες γλώσσες με τη λέξη spiritus […]. Έχει και έναν θεολογικό χαρακτήρα ενίοτε, αλλά όχι μόνο. Είναι πολύ ωραίο αυτό που είπες, πως πάνω απ’ όλα έχουμε την αρμονία του σύμπαντος. Και η λέξη ‘σύμπαν’ είναι ωραία (συν+παν). Είναι εκπληκτικό το πώς η γλώσσα με αυτή την έννοια αγκαλιάζει τα πάντα.»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: […] Με άλλα λόγια, η κβαντική φυσική, σε αντιπαράθεση με την αριστοτέλεια λογική, προτείνει μια κατανομή πιθανοτήτων των δυνατών ‘τροχιών’ του σωματιδίου ή γενικότερα των δυνατών καταστάσεων στις οποίες μπορεί ταυτόχρονα να βρεθεί ένα σύστημα, δηλαδή μια ‘επαλληλία’, όπως λέμε, καταστάσεων. Όταν όμως κάνουμε τη μέτρηση, τότε θα βρούμε μια και μόνο μια από τις καταστάσεις με πιθανότητα καθοριζόμενη αυστηρά από τη δυναμική του συστήματος που μελετάμε. Όλα τα πιο πάνω γενικεύονται σε κάποια πολύπλοκα συστήματα που χαρακτηρίζουν τον μικρόκοσμο, ακόμη σύμπαν, που τώρα είναι τεράστιο, αλλά κοντά στην ‘αρχή’ του ήταν μικρότερο από ένα άτομο… Άρα κι εκεί εφαρμόζονται οι κβαντικοί νόμοι και άρα ακόμη και η όλη ύπαρξη του σύμπαντος καθορίζεται από τους νόμους των πιθανοτήτων και του τυχαίου! Πρέπει να τονίσω ξανά ότι οι κβαντικοί φυσικοί νόμοι υπαγορεύουν την εξέλιξη των πιθανοτήτων με , μπορούμε όμως κάθε φορά που κάνουμε ένα πείραμα να προβλέπουμε μια χαρακτηριστική κατανομή πιθανοτήτων, που πάντα επαληθεύεται από το πείραμα! Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μια σχολή, στην οποία έχω κάποια συνεισφορά, που ισχυρίζεται ότι ίσως και ορισμένες λειτουργίες του εγκεφάλου μπορεί να έχουν κβαντική προέλευση. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να εξηγήσει εύκολα την ‘ελευθερία της βούλησης’, χρησιμοποιώντας την κατανομή πιθανοτήτων για τις αντιδράσεις μας σ’ ένα συγκεκριμένο εξωτερικό ερέθισμα. Αλλά είμαι κατηγορηματικός εδώ, τέτοιες θεωρίες είναι ακόμη στα σπάργανα!»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Όλο αυτό που είμαστε, αυτό που κάνω εγώ τώρα, όλο αυτό είναι ένα περίβλημα, όλο μας το ‘είναι’ είναι ο εγκέφαλός μας. Όλο αυτό το πράγμα είναι καθαρά τυχαίο, είμαστε προϊόντα εξέλιξης. Άρα, όλα αυτά τα πράγματα που έχουμε, το πώς είμαστε, οφείλονται καθαρά σε περιβαλλοντικούς λόγους. Επανερχόμαστε, δηλαδή, σ’ αυτά που λέγαμε στην προηγούμενη συζήτησή μας περί κβαντικής φυσικής, η οποία επιδρά πάνω στον εγκέφαλο και μας καθορίζει. Πρόκειται για ένα ενιαίο σύνολο. Γιατί μπορεί να μιλάω και να ενεργώ, αλλά όλες αυτές τις πληροφορίες που παίρνω, τις παίρνω από τον εγκέφαλο. Αυτό που κάνω τώρα, που σε κοιτάω, που μιλάω, οφείλεται σε εντολές που μου έχουν δοθεί. Δεν με ενδιαφέρουν αυτή τη στιγμή τα μηχανιστικά, παραδείγματος χάριν πώς κουνάω τα χείλη μου. Αυτό είναι άλλο. Εγώ λέω τις βασικές εντολές, για τις οποίες μερικοί από εμάς πιστεύουν ότι έχουν σχέση με την κβαντική φυσική…»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Όλοι το ίδιο πράγμα ψάχνουμε. Προσπαθούμε να καταλάβουμε τι είναι αυτό που μας περιβάλλει, ποια είναι η θέση του, ο καθένας από τη σκοπιά του. Αυτό, αν το συνειδητοποιήσουμε, αν το συνειδητοποιήσει ο κόσμος όλος, τότε θα είναι πολύ καλύτερα τα πράγματα.
ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Μιλάς τελείως φιλοσοφικά. Δηλαδή ότι ο καθένας μας πλησιάζει τον κόσμο μέσα από το χώρο του, εσύ κατεξοχήν μέσα από τον χώρο τον φυσικό και την κοσμολογία, ο συνομιλητής σου, εγώ, μέσα από τον κόσμο της γλώσσας που σε πάει στη σκέψη, στην πραγματικότητα, ο μαθηματικός μέσα από κάτι άλλο. Κι όλες οι μορφές είναι μορφές θεώρησης του κόσμου, τελικά. Κι αυτό είναι, στην ουσία, η καλλιέργεια: ν’ αναζητείς τον κόσμο απ΄ όποια πλευρά μπορείς να τον δεις. Η καλλιέργεια είναι το κίνητρο.
ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Ναι, αυτό είναι το κίνητρο. Κι αν το περάσεις αυτό, θα δεις πως θα υπάρξει και το κίνητρο για δική σου δημιουργία. […] Αλλά πρέπει πρώτα να βρεις αυτό το κίνητρο: να ξεκινήσεις να διαβάζεις ή να ρωτάς.»
«ΜΠΑΜΠΙΝΩΤΗΣ: […] θα σου δώσω ένα ετυμολογικό επιχείρημα: όταν μιλάμε για συναίσθημα, για βιωματική, για ανθρώπινη προσέγγιση, για συγκίνηση, εσύ ως φυσικός μπορείς να λες ότι η ‘συν-κίνηση’ έχει μέσα της το χαρακτηριστικό της ‘κίνησης’ που είναι κατ’ εξοχήν φυσική έννοια. Δεν μπορεί να είναι η συγκίνηση έξω από τη φυσική!»
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: […] Ο Derrida, από την άλλη, έχει πει κάτι άλλο που είναι πολύ σημαντικό για τη συζήτησή μας: Ότι δεν υπάρχει γραφή μηδέν. Τι σημαίνει αυτό; Ότι, κάθε φορά που ξεκινάς για κάτι, έχεις πίσω σου πρότυπα και καταβολές, που στην πραγματικότητα, καθοδηγούν και τη δική σου σκέψη. Δεν υπάρχει ‘παρθενικό κείμενο’. Κάθε κείμενο εξαρτάται απ΄ όλα αυτά, τα διαβάσματά σου, τα ακούσματά σου. Δεν υπάρχει γραφή μηδέν. Είναι πολύ σωστό.»
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Όλα αυτά γιατί τα λέμε; Γιατί και μέσα από τη συζήτησή μας έχει βγει ότι πρέπει πάση θυσία ν’ αποφύγουμε σε τελική ανάλυση αυτόν τον επιστημονικό κατακερματισμό, που ως επιστημονική αναζήτηση, ως ερευνητική εξειδίκευση έχει και νόημα και είναι θεμιτός. Όμως, η γενική παιδεία έχει να κάνει με ένα νέο παιδί, όχι με τον επιστήμονα του Πανεπιστημίου, και καθορίζει τι πρέπει να ξέρει. Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει αυτή η ώσμωση. Το επόμενο βήμα θα είναι, […] πως η ενότητα ‘θετικέ ς επιστήμες’ μπορεί να συνυπάρξει με την ενότητα ‘ανθρωπιστικές ’ επιστήμες. Αυτό στην εκπαίδευση το λέμε διαθεματικότητα, το να δεις ένα θέμα από διάφορες πλευρές. Δηλαδή παίρνεις το περιβάλλον: πώς είναι στη βιολογία, στη φυσική, πώς είναι όμως και στη λογοτεχνία και πώς είναι στη μουσική και πώς είναι στα εικαστικά.»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Το αν ο γαλαξίας είναι έτσι και δεν είναι έτσι δεν έχει κάποια συγκεκριμένη πρακτική εφαρμογή. Από ‘κει και πέρα όμως, η εσωτερική γαλήνη που αισθάνεσαι σε αναπαύει ψυχικά. Όπως θες πες το αυτό. Δεν μετριέται με τίποτα.»
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Αν υπάρχει μια βαθιά και ουσιαστική πρόκληση στην επιστήμη σήμερα σε σχέση με το παρελθόν είναι η αναζήτηση της ‘ενότητας της γνώσης’, η υπέρβαση του κατακερματισμού, της πολυδιάσπασης και της αποσπασματικότητας. Η σύνθεση. Μετά το ‘κυνήγι’ των ελάχιστων συστατικών, μετά την κατάτμηση, μετά την εξαντλητική ανάλυση, η σύνθεση είναι το επόμενο βήμα σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των επιτευγμάτων της μέχρι τούδε έρευνας. […] Αυτό που έχει λεχθεί από παλιά, ότι ‘επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία εστί’, ισχύει κατεξοχήν σήμερα, υπό την έννοια ότι επιστήμη χωρίς αξίες δεν είναι απλώς αδιάφορη ή άχρηστη, μπορεί να γίνει και επικίνδυνη.»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: […] Με άλλα λόγια, η κβαντική φυσική, σε αντιπαράθεση με την αριστοτέλεια λογική, προτείνει μια κατανομή πιθανοτήτων των δυνατών ‘τροχιών’ του σωματιδίου ή γενικότερα των δυνατών καταστάσεων στις οποίες μπορεί ταυτόχρονα να βρεθεί ένα σύστημα, δηλαδή μια ‘επαλληλία’, όπως λέμε, καταστάσεων. Όταν όμως κάνουμε τη μέτρηση, τότε θα βρούμε μια και μόνο μια από τις καταστάσεις με πιθανότητα καθοριζόμενη αυστηρά από τη δυναμική του συστήματος που μελετάμε. Όλα τα πιο πάνω γενικεύονται σε κάποια πολύπλοκα συστήματα που χαρακτηρίζουν τον μικρόκοσμο, ακόμη σύμπαν, που τώρα είναι τεράστιο, αλλά κοντά στην ‘αρχή’ του ήταν μικρότερο από ένα άτομο… Άρα κι εκεί εφαρμόζονται οι κβαντικοί νόμοι και άρα ακόμη και η όλη ύπαρξη του σύμπαντος καθορίζεται από τους νόμους των πιθανοτήτων και του τυχαίου! Πρέπει να τονίσω ξανά ότι οι κβαντικοί φυσικοί νόμοι υπαγορεύουν την εξέλιξη των πιθανοτήτων με , μπορούμε όμως κάθε φορά που κάνουμε ένα πείραμα να προβλέπουμε μια χαρακτηριστική κατανομή πιθανοτήτων, που πάντα επαληθεύεται από το πείραμα! Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει μια σχολή, στην οποία έχω κάποια συνεισφορά, που ισχυρίζεται ότι ίσως και ορισμένες λειτουργίες του εγκεφάλου μπορεί να έχουν κβαντική προέλευση. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να εξηγήσει εύκολα την ‘ελευθερία της βούλησης’, χρησιμοποιώντας την κατανομή πιθανοτήτων για τις αντιδράσεις μας σ’ ένα συγκεκριμένο εξωτερικό ερέθισμα. Αλλά είμαι κατηγορηματικός εδώ, τέτοιες θεωρίες είναι ακόμη στα σπάργανα!»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Όλο αυτό που είμαστε, αυτό που κάνω εγώ τώρα, όλο αυτό είναι ένα περίβλημα, όλο μας το ‘είναι’ είναι ο εγκέφαλός μας. Όλο αυτό το πράγμα είναι καθαρά τυχαίο, είμαστε προϊόντα εξέλιξης. Άρα, όλα αυτά τα πράγματα που έχουμε, το πώς είμαστε, οφείλονται καθαρά σε περιβαλλοντικούς λόγους. Επανερχόμαστε, δηλαδή, σ’ αυτά που λέγαμε στην προηγούμενη συζήτησή μας περί κβαντικής φυσικής, η οποία επιδρά πάνω στον εγκέφαλο και μας καθορίζει. Πρόκειται για ένα ενιαίο σύνολο. Γιατί μπορεί να μιλάω και να ενεργώ, αλλά όλες αυτές τις πληροφορίες που παίρνω, τις παίρνω από τον εγκέφαλο. Αυτό που κάνω τώρα, που σε κοιτάω, που μιλάω, οφείλεται σε εντολές που μου έχουν δοθεί. Δεν με ενδιαφέρουν αυτή τη στιγμή τα μηχανιστικά, παραδείγματος χάριν πώς κουνάω τα χείλη μου. Αυτό είναι άλλο. Εγώ λέω τις βασικές εντολές, για τις οποίες μερικοί από εμάς πιστεύουν ότι έχουν σχέση με την κβαντική φυσική…»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Όλοι το ίδιο πράγμα ψάχνουμε. Προσπαθούμε να καταλάβουμε τι είναι αυτό που μας περιβάλλει, ποια είναι η θέση του, ο καθένας από τη σκοπιά του. Αυτό, αν το συνειδητοποιήσουμε, αν το συνειδητοποιήσει ο κόσμος όλος, τότε θα είναι πολύ καλύτερα τα πράγματα.
ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Μιλάς τελείως φιλοσοφικά. Δηλαδή ότι ο καθένας μας πλησιάζει τον κόσμο μέσα από το χώρο του, εσύ κατεξοχήν μέσα από τον χώρο τον φυσικό και την κοσμολογία, ο συνομιλητής σου, εγώ, μέσα από τον κόσμο της γλώσσας που σε πάει στη σκέψη, στην πραγματικότητα, ο μαθηματικός μέσα από κάτι άλλο. Κι όλες οι μορφές είναι μορφές θεώρησης του κόσμου, τελικά. Κι αυτό είναι, στην ουσία, η καλλιέργεια: ν’ αναζητείς τον κόσμο απ΄ όποια πλευρά μπορείς να τον δεις. Η καλλιέργεια είναι το κίνητρο.
ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Ναι, αυτό είναι το κίνητρο. Κι αν το περάσεις αυτό, θα δεις πως θα υπάρξει και το κίνητρο για δική σου δημιουργία. […] Αλλά πρέπει πρώτα να βρεις αυτό το κίνητρο: να ξεκινήσεις να διαβάζεις ή να ρωτάς.»
«ΜΠΑΜΠΙΝΩΤΗΣ: […] θα σου δώσω ένα ετυμολογικό επιχείρημα: όταν μιλάμε για συναίσθημα, για βιωματική, για ανθρώπινη προσέγγιση, για συγκίνηση, εσύ ως φυσικός μπορείς να λες ότι η ‘συν-κίνηση’ έχει μέσα της το χαρακτηριστικό της ‘κίνησης’ που είναι κατ’ εξοχήν φυσική έννοια. Δεν μπορεί να είναι η συγκίνηση έξω από τη φυσική!»
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: […] Ο Derrida, από την άλλη, έχει πει κάτι άλλο που είναι πολύ σημαντικό για τη συζήτησή μας: Ότι δεν υπάρχει γραφή μηδέν. Τι σημαίνει αυτό; Ότι, κάθε φορά που ξεκινάς για κάτι, έχεις πίσω σου πρότυπα και καταβολές, που στην πραγματικότητα, καθοδηγούν και τη δική σου σκέψη. Δεν υπάρχει ‘παρθενικό κείμενο’. Κάθε κείμενο εξαρτάται απ΄ όλα αυτά, τα διαβάσματά σου, τα ακούσματά σου. Δεν υπάρχει γραφή μηδέν. Είναι πολύ σωστό.»
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Όλα αυτά γιατί τα λέμε; Γιατί και μέσα από τη συζήτησή μας έχει βγει ότι πρέπει πάση θυσία ν’ αποφύγουμε σε τελική ανάλυση αυτόν τον επιστημονικό κατακερματισμό, που ως επιστημονική αναζήτηση, ως ερευνητική εξειδίκευση έχει και νόημα και είναι θεμιτός. Όμως, η γενική παιδεία έχει να κάνει με ένα νέο παιδί, όχι με τον επιστήμονα του Πανεπιστημίου, και καθορίζει τι πρέπει να ξέρει. Γι’ αυτό πρέπει να υπάρχει αυτή η ώσμωση. Το επόμενο βήμα θα είναι, […] πως η ενότητα ‘θετικέ ς επιστήμες’ μπορεί να συνυπάρξει με την ενότητα ‘ανθρωπιστικές ’ επιστήμες. Αυτό στην εκπαίδευση το λέμε διαθεματικότητα, το να δεις ένα θέμα από διάφορες πλευρές. Δηλαδή παίρνεις το περιβάλλον: πώς είναι στη βιολογία, στη φυσική, πώς είναι όμως και στη λογοτεχνία και πώς είναι στη μουσική και πώς είναι στα εικαστικά.»
«ΝΑΝΟΠΟΥΛΟΣ: Το αν ο γαλαξίας είναι έτσι και δεν είναι έτσι δεν έχει κάποια συγκεκριμένη πρακτική εφαρμογή. Από ‘κει και πέρα όμως, η εσωτερική γαλήνη που αισθάνεσαι σε αναπαύει ψυχικά. Όπως θες πες το αυτό. Δεν μετριέται με τίποτα.»
«ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ: Αν υπάρχει μια βαθιά και ουσιαστική πρόκληση στην επιστήμη σήμερα σε σχέση με το παρελθόν είναι η αναζήτηση της ‘ενότητας της γνώσης’, η υπέρβαση του κατακερματισμού, της πολυδιάσπασης και της αποσπασματικότητας. Η σύνθεση. Μετά το ‘κυνήγι’ των ελάχιστων συστατικών, μετά την κατάτμηση, μετά την εξαντλητική ανάλυση, η σύνθεση είναι το επόμενο βήμα σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των επιτευγμάτων της μέχρι τούδε έρευνας. […] Αυτό που έχει λεχθεί από παλιά, ότι ‘επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία εστί’, ισχύει κατεξοχήν σήμερα, υπό την έννοια ότι επιστήμη χωρίς αξίες δεν είναι απλώς αδιάφορη ή άχρηστη, μπορεί να γίνει και επικίνδυνη.»
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου