Είναι εντυπωσιακό να συνειδητοποιείς τα πιο βαθιά νοήματα, στις πιο ρηχές στιγμές σου, όπως ας πούμε... όταν βγαίνεις από μια τυχαία δημόσια τουαλέτα και βλέπεις στην πόρτα που πας να ανοίξεις για να βγεις, το κάτωθι φιλοσοφημένο μήνυμα του "άγνωστου στρατιώτη του φιλοσοφημένου λόγου":
Δεν θα μπορούσε παρά ένα τέτοιο μήνυμα-συμπέρασμα να μην είναι σε έναν δημόσιο χώρο... αλλά στον συγκεκριμένο βέβαια δημόσιο χώρο διαστάσεων 0,5m x 0,5m που το πέτυχα, να πω την αλήθεια δεν το περίμενα! Αυτό όμως, από μόνο του, αναδεικνύει ότι τις στιγμές της "έμπνευσης" δεν τις καθορίζεις εσύ, αλλά έρχονται από μόνες τους! (ίσως και από εκεί και η προτροπή της ελληνικής μας παράδοσης: "χέσε ψηλά και αγνάντευε...")
Τώρα, γιατί αυτό το μήνυμα με συγκλόνισε πραγματικά; Διότι, περικλείει μέσα του 3 πολύ σημαντικές θεωρίες σε μυστικό συνδυασμό, καθώς και 1 ευχή, σίγουρα χωρίς ενδοιασμό! Για να το κάνεις αυτό, απαιτεί σίγουρα πολύ έμπνευση και δεν το λες ελαφρά τη καρδία (τώρα πώς συνδέεται και το λες σε φάσεις ελαφρά τη ουροδόχω κύστη ή ελαφρά τω απευθυσμένω... μάλλον η απάντηση βρίσκεται στη σπουδαιότητα πάλι του Παρασυμπαθητικού Νευρικού Συστήματος, για να δείτε τελικά ότι το Νευρικό Σύστημα είναι ανεπανάληπτο και αναπάντεχο).
Η πρώτη θεωρία ακούει στο όνομα "Υπόθεση Sapir-Whorf", προέρχεται από το χώρο της Γλωσσολογίας και ουσιαστικά λέει αυτό που πολλές φορές έχω αναφέρει, ότι η ίδια η γλώσσα παράγει και καθορίζει τη σκέψη μας. Είναι η μια από τις δυο όψεις της -μοναδικής στα παγκόσμια λεξικά- έννοιας "Λόγος", που υποδηλώνει ότι ο τρόπος που δημιουργούνται οι λέξεις και οι δομές τους, κρύβουν νοηματοδοτικές δομές, κρύβουν δηλαδή σκέψη.
Η δεύτερη θεωρία ακούει στο όνομα "Η Γένεση του Εθνικισμού", προέρχεται από το χώρο της Ιστορίας και ουσιαστικά λέει ότι κατά τον 19ο αιώνα, άρχισαν οι διάφορες εθνοτικές ομάδες να διεκδικούν και να καταγράφουν το δικό τους εθνογενετικό μύθο, το δικό τους αφήγημα (για να χρησιμοποιήσουμε την πιο ταιριαστή ίσως λέξη), κατασκευάζοντας από το μηδέν κάποια στοιχεία, παραποιώντας άλλα και σίγουρα αποσιωπώντας κάποια άλλα, βάζοντάς τα όλα αυτά τελικά μέσα σε αυστηρά κρατικά σύνορα και εξυψώνοντάς τα ως τα καλύτερα στοιχεία συγκριτικά με άλλες εθνοτικές ομάδες. Είναι η εποχή που γεννήθηκε το έθνος-κράτος, έχοντας ως ρίζες τη Γαλλική Επανάσταση και το Διαφωτισμό και ως φορέα υλοποίησης το Γερμανικό Ρομαντισμό, είναι η εποχή που βρέθηκε επιτέλους η κόλλα να κρατήσει σε συνοχή (και έτσι σε συνέχεια) τα νέα έθνη-κράτη.
Η τρίτη θεωρία ακούει στο όνομα "Φαντασιακές Κοινότητες", είναι του σπουδαίου Anderson Benedict, προέρχεται από το χώρο της Πολιτικής Φιλοσοφίας και ουσιαστικά προσπαθεί σε μια λογική συνέχεια με την άποψη περί γένεσης του εθνικισμού, να εξηγήσει πώς τα σύγχρονα κράτη δημιουργούν τους θ-εσμούς (και κατ' επέκταση τους δ-εσμούς ανάμεσά τους, μα και εν γένει τους κοινωνικούς εσμούς) σε μια τεχνητή προσπάθεια να εγγράψουν στη φαντασία των πολιτών τους την έννοια του κράτους. Μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, μέσα από έννοιες όπως αυτή του "άγνωστου στρατιώτη", μέσα από σύμβολα όπως η σημαία και οι εθνικές εορτές, πασσαλώνουν και εδραιώνουν στη φαντασία των πολιτών, την κατασκευασμένη έννοια του κράτους, του έθνους κλπ.
Τώρα, για να δούμε πώς αυτές οι τρεις θεωρίες, σχετίζονται με το μήνυμα του "άγνωστου στρατιώτη του λόγου" που αντίκρισα στην τυχαία τουαλέτα πρόσφατα:
-"The best nation" = εδώ εδράζει η δεύτερη θεωρία
-"is imagination" = εδώ εδράζει η τρίτη θεωρία
-το nation ως τμήμα της λέξης imagi-nation = εδώ εδράζεται η πρώτη θεωρία που προσδίδει ισχύ στις δυο άλλες θεωρίες: το έθνος διεισδύει, εισχωρεί και εγγράφεται στη φαντασία μας, ως το καλύτερο έθνος, άρα η φαντασία μας (imagination) εμπεριέχει, ενσωματώνει και εγκολπώνει το έθνος (nation), ως σημαντικό στοιχείο το οποίο την καθορίζει και την προσδιορίζει. Πιο σωστά, η φαντασία μας είναι η αποτύπωση (image) του έθνους (nation) στο μυαλό μας (image+nation=imagination), αλλά ταυτόχρονα το έθνος είναι η πρώτη εγγραφή της έννοιας "έθνος" που κατευθύνει τον τρόπο λειτουργίας της φαντασίας μας μέσα από τα παραδείγματα και τα κριτήρια με τα οποία μας οπλίζει (η εκπαίδευση έχει για παράδειγμα επιφορτιστεί με αυτό ακριβώς το θέμα - να κεντρίζει τη φαντασία των παιδιών, αυριανών πολιτών της χώρας).
Μένει όμως, ένα ακόμα σημείο: αυτό της ευχής που κρύβεται πίσω από το μήνυμα της τουαλέτας (και σίγουρα δεν είναι το "καλό βόλι" που σου λέει ο φίλος σου για να πειράξει πριν πας στην τουαλέτα να ανακουφιστείς...)
Επειδή ακριβώς, όπως εξηγήσαμε, στη φαντασία μας εδράζεται η εικόνα που έχουμε για το έθνος, την κοινότητα και την εν γένει συνύπαρξη των ανθρώπων, εκεί ακριβώς οφείλουμε να δώσουμε έμφαση, όχι περιορίζοντας και κατευθύνοντας, όχι πνίγοντας και καλουπώνοντας, αλλά διανθίζοντας, διευρύνοντας, παρέχοντας αμέτρητες ευκαιρίες και άλλες τόσες δυνατότητες. Η φαντασία οφείλει να προστατευτεί από τη βαροχειμωνιά της καταδυνάστευσης που βιώνουμε ποικιλοτρόπως σήμερα (π.χ. facebook), από τη λοβοτομή που διάφορα κέντρα επιβάλλουν, από την περιχαράκωση που οι αγορές επιζητούν. Η φαντασία, έχει ρόλο να δημιουργεί, να πλάθει (και έτσι να διαπλάθει), να μεγαλώνει (και έτσι να μεγαλουργεί) και να τρέχει ασταμάτητα. Έχει ρόλο να συγκρατεί τον άνθρωπο σε έναν φαινομενικά στέρεο κόσμο, όταν όλα γύρω του γυρίζουν (μέσα και έξω από το κεφάλι του), να εγγράφει νέους κόσμους, νέες οπτικές, νέες απόψεις.
Η φαντασία, χρειάζεται, ειδικά σήμερα, σε μια Ευρώπη που ψάχνει ταυτότητα, σε μια Ευρώπη που γέννησε τα εθνικά κράτη, αλλά πάει να καταστραφεί από αυτά, σε μια Ευρώπη που από το όνομά της και μόνο (ευρύς + ωψ = που έχει μεγάλα μάτια) οφείλει να βλέπει τα πράγματα με μια πιο ευρεία ματιά, που να περιλαμβάνει όλες τις κοινωνικές ομάδες... ακόμα και εκείνες που φαινομενικά είναι αταίριαστες. Διότι, όπως κάποτε έλεγε ένα σύνθημα, αυτό που χρειαζόμαστε είναι: "Η φαντασία στην εξουσία". Και χρειάζεται όχι τόσο για την καλύτερη άσκηση της εξουσίας, αλλά για να αντικρίσουμε τους ίδιους μας τους εαυτούς , να τους επεξεργαστούμε και να τους φανταστούμε ενεργούς σε ένα καλύτερο αύριο.
Ίσως, τότε ο μελλοντικός -και "άγνωστος"- ζωγράφος του πορτραίτου το Ντόριαν Γκρέυ να φανταστεί και να φέρει στο φως μια καλύτερη όψη της ψυχής μας...
Η φαντασία λοιπόν, ας μην φοβίζει,
αλλά ας φοβερίζει τους φόβους μας!
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου