Η Ρητορική είναι μια τέχνη με μακραίωνη πορεία. Είναι όμως, θαρρώ και μια τέχνη που υποβάλλει τους φορείς της σε μια μακραίωνη ταλαιπωρία. Είναι επίσης, εν πολλοίς υπεύθυνη και για τη σημερινή ασυνεννοησία.
Η Ρητορική, δημιουργήθηκα από τους προσωκρατικούς και τους Σοφιστές για να χρησιμοποιηθεί ως βασικό εργαλείο πειθούς στις μεταξύ τους διενέξεις. Στην πορεία καλλωπίστηκε, ακονίστηκε, ενδυναμώθηκε, πολυχρησιμοποιήθηκε, μέχρι να φτάσει στην Αναγέννηση που συμβολοποιήθηκε και καταγράφηκε σε εικόνες όπως η παρακάτω, ως γυναικεία μορφή με ρομφαία-σύμβολο της δύναμης του λόγου.
Τελικά, φτάνει ως τις μέρες μας, αφού πρώτα παρερμηνεύθηκε, διαστρεβλώθηκε, κακοποιήθηκε, πολυφορέθηκε, πολιτικοποιήθηκε στυγνά και τελικά επισημοποιήθηκε ως το βασικό εκείνο εργαλείο της δημόσιας ζωής.
Έχω όμως μια αλλεργία στη Ρητορική, από καταβολής της... Ο λόγος είναι ότι, όσο και αν το διατείνεται, δεν υπηρετεί τον... λόγο, αλλά την εξουσία! Η Ρητορική από γενέσεώς της, προτάσσει την πειθώ ως τον βασικό στόχο της. Μέσο για την πειθώ είναι η δύναμη του λόγου και ακριβώς αυτό προσφέρει η Ρητορική, δηλαδή δύναμη. Δύναμη και εξουσία για να πείσεις. Το πρόβλημα δεν είναι αυτό από μόνο του, όσο το ότι παραβλέπει κάτι πολύ πιο βασικό: την ίδια την επικοινωνία!! Αν ξεκινάς πεπεισμένος ότι θέλεις να πείσεις και στην προσπάθεια σου αυτή με τον συνομιλητή σου βγάζεις σπαθιά και μαχαίρια (εξου και το σύμβολο του σπαθιού στην ανωτέρω αναγεννησιακή γκραβούρα), τότε ξεχνάς να επικοινωνήσεις...
Η διαδικασία της επικοινωνίας είναι βαθύτερη. Ξεκινάς να συνδιαλέγεσαι με κάποιον για να του δείξεις τον τρόπο που εσύ βλέπεις τα πράγματα. Το ίδιο κάνει και ο άλλος. Αν τώρα στη διαδρομή της συζήτησης σου φανεί η άποψη του άλλου καλύτερη, τότε πείθεσαι και την ασπάζεσαι. Το ίδιο και ο άλλος, αν κάτι του φανεί καλύτερο, τότε το ακολουθεί. Αυτό, νομίζω είναι μια υγιής συζήτηση, ένας ώριμος διάλογος. Η πειθώ λοιπόν, είναι η κατάληξη, ή αλλιώς αν θέλετε, το επιστέγασμα της συζήτησης και του δημοκρατικού διαλόγου μεταξύ δυο συνειδητοποιημένων ανθρώπων. Το να ξεκινά κάποιος την κουβέντα του με απόλυτο και ξεκάθαρο σκοπό την πειθώ, έχει χάσει όλο το ταξίδι της επικοινωνίας, που δεν είναι άλλο από το να επιτρέψει στον εαυτό του να δει τα πράγματα μέσα από τα μάτια του συνομιλητή του. Η τακτική αυτή (που επιβάλλεται από τη Ρητορική), είναι τακτική επιθετική, εξουσιαστική, καταδυναστική και τελικά εξευτελιστική για έναν άνθρωπο, αν θέλει να λέγεται κοινωνικό ον με πολιτική συμπεριφορά (κατά Αριστοτέλη).
Θα μου πείτε βέβαια, ο ίδιος ο Αριστοτέλης πίστευε στη Ρητορική, ως μαθητής του Πλάτωνα ο οποίος με τη σειρά του ήταν μαθητής του Σωκράτη... Ναι, αλλά με το εξής χαρακτηριστικό: η Ρητορική του Αριστοτέλη (θεωρούσε ο ίδιος ότι) κατείχε την απόλυτη αλήθεια, τη μια και μοναδική, αυτή που πρέπει να διαδοθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο, από στόμα σε στόμα, κάτι σαν τη θεία Κοινωνία (και ακριβώς για αυτό το λόγο ο Αριστοτέλης κατόρθωσε να επιβιώσει μέχρι την Αναγέννηση, γιατί προωθούσε ένα μοντέλο παρόμοιο με αυτή της Θρησκείας, άρα δεν ερχόταν σε αντίφαση με αυτήν, οπότε δεν δέχτηκε ποτέ την μήνιν της όλα αυτά τα εκατοντάδες χρόνια...). Η Ρητορική αυτή, υποστήριζε ένα μοντέλο ανάπτυξης και διάδοσης, επειδή ακριβώς θεωρούσε ότι συμπορεύεται με ένα σχέδιο διάσωσης της πανανθρώπινης Αλήθειας.
Αυτή η στάση, στην πορεία των αιώνων άλλαξε, το σπαθί της Ρητορικής έγινε από κάποιο σημείο και ύστερα το Εξκάλιμπερ, για να καταλήξει τη σήμερον εποχή να γίνει το Φωτόσπαθο που ρίχνει Φως ή καταδικάζει στο Σκοτάδι με την άνεση του πατήματος ενός και μόνο πλήκτρου... Και για να σας δώσω να καταλάβετε ένα παράδειγμα ανάλογο, θα σας ζητήσω να κοιτάξετε γύρω σας σε μια κοινωνική εκδήλωση. Τί θα δείτε να επικρατεί; Ελάτε λίγο, σκεφτείτε προσεκτικά... Πάμε λίγο ακόμα... Μπράβο! Το βρήκατε! Είναι τα smartphones, τα tablets, και όλη εκείνη η τεχνολογία που και η κουτσή Μαρία έχει αποκτήσει (το "εν μέσω κρίσης" νομίζω δεν χρειάζεται να το αναφέρω σε αυτό το σημείο, δεν θα προσθέσει και πολλά στη νοσηρότητας της κατάστασης...). Είναι λοιπόν, εκείνα τα εργαλεία που μας δίνουν φοβερές δυνατότητες επικοινωνίας, αλλά παραδόξως... δεν μας δίνουν επικοινωνία! Μα πώς γίνεται αυτό; Πώς γίνεται τα φοβερά αυτά μέσα επικοινωνίας, να μας αποτρέπουν από την πραγματική επικοινωνία;
Η απάντηση είναι η ίδια και στο ερώτημα, πώς γίνεται η Ρητορική, που γεννήθηκε για να μπορέσουν οι άνθρωποι να επικοινωνήσουν καλύτερα, να κατορθώνει να κάνει τους ανθρώπους να μπερδεύονται και να συγχέονται (αφού πρώτα καταφέρνει να τους κάνει να συγχύζονται...), και δεν είναι άλλη από το γεγονός ότι η Ρητορική όπως έχει διαμορφωθεί στη σύγχρονη εποχή, δίδει έμφαση στην έννοια της δύναμης και στην έννοια της εξουσίας που υπόσχεται ως πυλώνες των ανθρώπινων σχέσεων, χάνοντας έτσι την τριβή της πραγματικής επικοινωνίας ανάμεσά τους, συνθλίβοντας το άνοιγμα προς στον συνομιλητή, ή το κάλεσμα για μια κοινή πορεία...
Αν ανατρέξετε στην προηγούμενη ανάρτηση αυτού του blog, μια τέτοια στάση, εμποδίζει τη θετική στάση της Ηθικής, αυτής που πάει μπροστά, που καλεί τους συνανθρώπους σε κάτι καλύτερο, που βάζει πάνω από τον εαυτό μας τον ίδιο τον συνάνθρωπο, αυτής που στηρίζεται τελικά σε αλτρουιστικά πρότυπα. Και επειδή, ως γνωστόν, η τριβή παράγει θερμότητα, είναι λογικό και φυσικώς αναμενόμενο, μια τέτοια στάση να προάγει τη θερμότητα ανάμεσα στους ανθρώπους, και όχι την κακή, ψυχρή και ανάποδη σχέση που η εξουσία και η δύναμη επιθυμούν να επιβάλουν. Διότι, κάθε εξουσία (και αυτό είναι επίσης γνωστό από την Ιστορία) νοηματοδοτείται από το γεγονός ότι μπορεί να επιβληθεί σε κάποιους. Αν δεν υπάρχουν κάποιοι προσφερόμενοι και άμεσα διαθέσιμοι, η εξουσία αυτομάτως ισοπεδώνεται και γκρεμίζεται.
Κάτι ακόμα για να γίνει πιο ξεκάθαρη η αναφυλαξία που μου προκαλεί η τέχνη της Ρητορικής: όλοι οι πολιτικοί ετούτης της χώρας, αλλά σίγουρα και όλων των χωρών, έχουν δεχτεί μαθήματα Ρητορικής, από μικρή ηλικία, με σκοπό να μπορούν να σταθούν στον πολιτικό στίβο. Δεν σας κάνει εντύπωση όταν ακούς σε ένα τηλεοπτικό πάνελ καμιά δεκαριά πολιτικούς, να νομίζεις ότι ο καθένας τους ξεχωριστά έχει δίκαιο και ότι μιλάει με αληθινά και πειστικά στοιχεία; Πώς γίνεται όμως, παράλληλα όλοι αυτοί μεταξύ τους να μην επικοινωνούν; Γίνεται, γιατί πολύ απλά δεν θέλουν να επικοινωνήσουν! Έτσι, και η Ρητορική που τους γαλούχησε, δεν θέλει να τους διδάξει επικοινωνία, αλλά εξουσία... Θυμάμαι, έναν συνάδελφο ιατρό, ο οποίος (καλό και τουλάχιστον ειλικρινές παιδί) μου είχε εξομολογηθεί κάποια στιγμή, ότι οι γονείς του, μεγάλα στελέχη της Νέας Δημοκρατίας, τον προόριζαν να γίνει σαν μεγαλώσει, ο υπεύθυνος-αρχηγός της νεολαίας της ΝΔ και για αυτό το λόγο, από μικρό του επέβαλαν να κάνει μαθήματα (κάθε εβδομάδα 2-3 ώρες) Ρητορικής μέσα από ασκήσεις επιχειρηματολογίας, μέσα από στρατηγική ορθής χρήσης συγκεκριμένων λέξεων σε συγκεκριμένες περιστάσεις, που σκοπό είχαν αυτές οι λέξεις όχι να αποκαλύψουν νοήματα και να ξεκαθαρίσουν καταστάσεις και παρεξηγήσεις, αλλά να αποκρύψουν νοήματα και να διαστρεβλώσουν την πληροφορία...
Πώς να μην μπερδεύομαι λοιπόν όταν βλέπω κινήσεις όπως αυτές, που συγκροτημένα φιλόλογοι και πανεπιστήμονες προσπαθούν να ταυτίσουν την Ρητορική με την Εξουσία, και όχι τη Ρητορική με την Επικοινωνία; Πώς γίνεται να με πείσουν ότι το άρθρο α και το άρθρο γ ενός καταστατικού όπως αυτό, δεν έρχονται σε αντίφαση; Πώς γίνεται από τη μια να γίνεται λόγος για την ισχύ της επιχειρηματολογίας και από την άλλη να γίνεται λόγος για σεβασμό της διαφορετικής άποψης και για δημοκρατικό διάλογο; Πώς γίνεται να κάνουμε επίκληση στην Εξουσία με σκοπό να επικοινωνήσουμε και αυτό να το ονομάζουμε Δημοκρατία;
Πώς γίνεται τελικά, η Εξουσία του ενός να επιβάλλεται και να προβάλλεται ως η Δημοκρατία όλων; Και ακόμα χειρότερα, πώς γίνεται αυτή η σύγχυση όλων σήμερα, να μην μπορεί να αντικρουστεί από κανέναν; Άρα, ποια είναι η πραγματική κρίση αγαπητοί μου συνάνθρωποι;
Πόσο μπερδεμένα είναι τελικά τα πράγματα και πόσο διαφορετικά λειτουργούν αν προσπαθήσεις να τα βγάλεις από τα στεγανά πλαίσια εκφοράς τους; Πόσο γυμνός φαίνεται ο βασιλιάς όταν του τραβήξεις έστω και μια κλωστή από το χρυσοποίκιλτο ένδυμά του;
Τελικά, επειδή τα λόγια τα κούφια των Ρητόρων τα παίρνει ο άνεμος, μερικές φορές το να λες για τον άνεμο (ανεμο-λόγιο) έχει πιο πολύ ουσία...
"Ανεμολόγιο"
Στίχοι: Κώστας Τριπολίτης
Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος
Ερμηνεία: Γιώργος Νταλάρας
"επιτέλους, σκασμός οι ρήτορες, πολύ μιλήσαμε..."
Αγαπητέ Αριστοτέλη, ξέρω θα σε στενοχωρήσω, αλλά πρέπει να σου το πω την αλήθεια, αυτή που όπως υποστήριζες σε όλη σου τη ζωή, είναι μία και μοναδική, που κατευθύνει τις ζωές μας, που είναι το πρώτο κινούν του σύμπαντος:
Αγαπητέ Αριστοτέλη,
"ξέσκισε η τσούλα η Ιστορία αρχαία οράματα..."
και μαζί ξέσκισε και τα παιδιά της...
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου