Άρρητα μη λέγε: Νο1 - ΑποΤύπωμα Από Τίποτα

Με αφορμή το 54ο Summer School στο ΕΚΦΕ "Δημόκριτος" που συμβαίνει αυτές τις μέρες, είπα να οργανώσω και εγώ ένα mini summer school σε αυτό εδώ το blog. Τίτλος του μικρού αριθμού μαθημάτων είναι το "Άρρητα μη λέγε" (δηλαδή, "να μην λες αυτά που δεν πρέπει"), που είναι μια ρύση του Χίλωνα του Λακεδαιμόνιου, ενός από τους 7 σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.

Πρώτη ημέρα του προγράμματος έχει τίτλο "Αποτύπωμα από τίποτα". 

Ο τίτλος δεν είναι δικός μου, αλλά ενός ποιήματος του Δημήτρη Βασιλάκη, ενός διεθνούς φήμης σαξοφωνίστα και μουσικού της τζαζ, ο οποίος μίλησε σήμερα στο Summer School του Δημόκριτου με θέμα "τζαζ και τεχνολογία". Μετά, ακολούθησε session με θέμα την "Τεχνητή Νοημοσύνη και Ηθική" οπότε κάπου εκεί κάψαμε εγκέφαλο και αφήσαμε στην καρέκλα μόνο τα ίχνη του σώματός μας...

Αναλογιζόμενος όμως, τα κάθε λογής αποτυπώματα που έχει αφήσει η Ανθρωπότητα πάνω στη Γη, στο Χρόνο και στην Ηθική, έρχομαι αντιμέτωπος (ξανά και ξανά) με τη διαπίστωση ότι τελικά Τίποτα δεν υπάρχει αυθύπαρκτο και Όλα νοηματοδοτούνται μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια. Μιλάμε για Ηθική μιας Κοινωνίας ή μιας Εποχής, μιλάμε για Ηθική της Τεχνολογίας και των Ρομπότ, φοβόμαστε το facebook ή το GDPR, εμπιστευόμαστε τις Τράπεζες όπου έχουμε εναποθέσει κάθε λογής ελπίδα (υλική ή άυλη) και τελικά ξεχνάμε ότι η συζήτηση περί Ηθικής της Τεχνητής Νοημοσύνης και γενικά κάθε προϊόντος της Ανθρώπινης τέχνης και δημιουργίας, προσκρούει στο προγενέστερο και ακόμα πιο πρωτόλειο ερώτημα τί ορίζουμε ως Ηθική του Ανθρώπου, πριν καν το προβάλουμε (και το προβάρουμε) στην Ηθική μιας Μηχανής. Η ανθρώπινη Ηθική δεν έχει όρια, δεν έχει ορισμούς, δεν έχει προσδιορισμούς, έχει μόνο βίωμα και παραδειγματισμό. Δεν επιβάλλεται, δεν καταδιώκεται, αλλά εκπροσωπείται, υπερασπίζεται ή απαξιώνεται δια της συμπεριφοράς. Μόνο με τη συμπεριφορά δηλαδή αγιάζει κανείς ή αμαρτάνει; Και η σκέψη, πάει περίπατο; Μια κακή σκέψη δεν σε κάνει αμαρτωλό ή μια καλή σκέψη δεν αρκεί για να σου προσφέρει ευεξία; Στη σημερινή καθημερινή πραγματικότητα οφείλω να παραδεχτώ πως όχι. Η σκέψη είναι για εσωτερική κατανάλωση. Η πράξη και η συμπεριφορά καθοδηγεί τα πράγματα. Η σκέψη είναι για να γράφεται στα blog, ως βαλβίδα εκτόνωσης για να μην σαλτάρει ο νους. Όλοι προσμετρούν τις συμπεριφορές και τις αξιολογούν ως να επρόκειτο για τη Σκέψη. Μα, δεν συνδέονται έστω και λίγο η συμπεριφορά με τη σκέψη; Σήμερα, σε πολλούς από εμάς -τα έχουν καταφέρει έτσι οι μάγκες που ζητούν ψηφουλάκια προσεχώς- ώστε δυστυχώς να μην συνδέονται και τελικά να συμπερι-αγόμαστε και να συμπερι-φερόμαστε με τις μόδες και τα πρότυπα κάθε μέρας. Και η Σκέψη...; Η Σκέψη, πάει περίπατο.

Αν πάμε πιο πίσω όμως, και διατρέξουμε αναδρομικά την Ιστορία της Ανθρωπότητας για να φτάσουμε και στους αρχαίους και τον Χίλωνα που συμβουλεύει να μην μιλάς για αυτά που δεν πρέπει να μιλάς (προφανώς θέτοντας το πλαίσιο ενός νομοταγούς πολίτη;), θα διαπιστώσουμε ότι δεν υπήρχε ουσία αυθύπαρκτη στα γενόμενα και πεπραγμένα των κοινωνιών - κατ'επέκταση ούτε Ηθική ή Ανηθικότητα. Υπήρξαν μόνο επιχειρήματα, δοξασίες, φόβοι και προκαταλήψεις ένθεν και ένθεν, και φυσικά υπήρξε διαχρονικά πολύ αίμα. 

Για παράδειγμα, τα όρια της ποιότητας και της ποσότητας (φαινομενικά δυο πολύ διαφορετικοί όροι), είναι τεχνητά. Εμείς, διαχρονικά θέτουμε εκείνο το επίπεδο ποσότητας πληροφορίας που μπορούμε είτε να μετρήσουμε είτε να αντιληφθούμε είτε τελικά να χρησιμοποιήσουμε για όφελος, το οποίο κάνει κάποια διαφορά στην καθημερινότητά μας και έτσι το βαφτίζουμε τελικά ποιοτικό. Να μια πρώτη εκδήλωση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η Νοημοσύνη μας ως Τεχνίτης (χτίζει, κατασκευάζει, οριοθετεί, διαμορφώνει).

Άλλο παράδειγμα: δείτε πώς η ανθρωπότητα κατατρόπωσε έναν από τους μεγαλύτερους εχθρούς της διαχρονικά (βάλτε και ελληνικούς υπότιτλους), πριν εκφραστείτε την επόμενη φορά ως υπέρμαχοι ή αντίμαχοι του αντι-εμβολιαστικού κινήματος. Και αντίστοιχα, προσπαθήστε να οριοθετήσετε κάθε κίνημα που ακούτε σήμερα υπερ ή εναντίον κάποιας πράξης, συμπεριφοράς ή ηθικής (πχ Gay Pride). Φανταστείτε ας πούμε ένα μουστακαλή δίμετρο Κρητίκαρο 65 χρονών που μεγάλωσε στα Ανώγεια να βρισκόταν ξαφνικά στο Μανχάταν πριν 2 μέρες που εκατομμύρια συνάνθρωποι του διαδήλωναν υπερ της... ισότητας. Και άντε τώρα να βγάλεις άκρη ποιος είναι ο φυσιολογικός και ποιος όχι (κάποιος θα μπορούσε να πει ότι και οι δυο πλευρές είναι φυσιολογικές και γενικά ότι όλες οι απόψεις δεκτές κλπ κλπ), αποδεικνύοντας ότι η πρόσληψη της έννοιας "Ηθική" διαμορφώνεται στον κόσμο και τις κοινωνίες όπως το αυλάκι που δημιουργείται από το νερό της βροχής που πέφτει και σκάει στο χώμα, δηλαδή... εντελώς τυχαία! Άλλοτε θα πάει προς τη μια κατεύθυνση, άλλοτε προς την άλλη, ακολουθώντας μια Τυχαιότητα και όχι μια Κανονικότητα. Και αν κάποιοι, όπως ο τζαζίστας Δημήτρης Βασιλάκης που αναφέραμε πιο πριν, πρεσβεύουν ότι αυτή η πολυφωνία, αυτή η ελευθερία και η γόνιμη συνύπαρξη αυτοσχεδιασμού και εκφραστικότητας μέσα από κώδικες πολυσυλλεκτικότητας, αποτελούν τα βασικά στηρίγματα της έννοιας της Δημοκρατίας, δεν ξέρω αν έχουν αναλογιστεί σε επίπεδο κοινωνίας και όχι μιας απλής παρτιτούρας, το προς τα πού βγάζει αυτός ο δρόμος (μουσικός και μη). Να πω πάντως, ότι τη τζαζ δεν την καταλαβαίνω και ότι με κουράζει -για να μην μω ότι με εκνευρίζει κιόλας. Σίγουρα έχει να κάνει και με εμένα και τον τρόπο που λειτουργεί ο εαυτός μου (από το αισθητηριακό μου σύστημα - βλέπε κοχλιακό νεύρο, έως τον εγκέφαλό μου και τα βασικά μου ακούσματα - βλέπε ακουστικό φλοιό εγκεφάλου), όσο και την ίδια τη τζαζ ως τρόπος μετάδοσης ενός μηνύματος. Ίσως πάλι, το μήνυμα που μπορεί να πρεσβεύει η τζαζ είναι ότι δεν υπάρχει ή δεν χρειάζεται να υπάρχει μήνυμα στη μουσική - παρά μόνο έκφραση και αυτοσχεδιασμός μέσα απλά σε ένα πλαίσιο, μόνο αλληλεπίδραση της στιγμής. Ένα τέτοιο μήνυμα απέναντι σε ένα αποδέκτη όπως εγώ που ίσως αναζητώ τριγύρω μου άλλα μηνύματα και πληροφορίες, άλλες εμπειρίες και βιώματα, αντιλαμβάνεστε ότι πέφτει στο κενό, αδυνατώντας να γεφυρώσει τη ζήτηση και την προσφορά επικοινωνίας. Και έτσι, αποκόπτεται η επικοινωνία. Έτσι, η τζαζ παρ' ότι μια παγκόσμια μουσική γλώσσα έκφρασης κατά τον κύριο Βασιλάκη, εμένα μου μοιάζει απλά μια γλώσσα φλυαρίας και όχι μια γλώσσα διάλεξης με ειρμό, σαφή και ξεκάθαρα νοήματα. Μια γλώσσα με βερμπαλισμούς και όχι μια γλώσσα με εννοιολογικούς προσδιορισμούς και προσανατολισμούς. Αν αναζητάς το δεύτερο και σου έρχεται το πρώτο ή αν είσαι το πρώτο και πέφτεις πάνω σε ακροατές που ψάχνουν το δεύτερο, τότε είναι αναπόφευκτο να μην επιτευχθεί ούτε καν το ελάχιστο της επικοινωίας. Με τον ίδιο τρόπο θα λειτουργούσε κάπως και η έλλειψη επικοινωνίας του Κρητίκαρου με έναν κάτοικο του Μανχάταν που διαδηλώνει περήφανα στην 50η επετειακή εκδήλωση ισότητας του Gay Pride. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και η έλλειψη επικοινωνίας και σε πολλά άλλα καθημερινά σενάρια που βιώνουμε τριγύρω μας, που όμως έχουν κάτι κοινό: απευθύνονται σε συγκεκριμένο κοινό, το οποίο έχει κάποια πρώτη ιδέα ή θέλει να δοκιμάσει αυτήν την ιδέα. Και τούτο, άλλοι το μαθαίνουν από μικροί να το κάνουν ενώ άλλοι, επίσης από μικροί, μαθαίνουν να το αποφεύγουν. Και αν πάμε πιο πίσω, οι γονείς των γονέων τους, από πού μάθανε τη δική τους συμπεριφορά; Για να πάμε γενιές πίσω και να αναρωτηθούμε οι άνθρωποι των σπηλαίων πώς κάνανε ό,τι κάνανε; Και να πάμε τελικά πολύ πιο πίσω, μέχρι τις εσχατιές του σύμπαντός μας και να αναρωτηθούμε ποιος έφτιαξε τελικά τους Φυσικούς Νόμους, τους οποίους προσπαθούν σήμερα κάποιοι Φυσικοί και Ατομικοί Επιστήμονες στον "Δημόκριτο" να τους αποκρυπτογραφήσουν και μαζί να ανακαλύψουν και εκείνα τα άτομα που συνθέτουν μια ευρύτερη επικοινωνιακή διαδικασία;

Παραδείγματα θα μπορούσα να φέρω πολλά, αλλά νομίζω ότι έγινα αντιληπτός: αν η Ηθική είναι τόσο δύσκολο να προσδιοριστεί σε ένα "φυσικό προϊόν" όπως ο Άνθρωπος, φανταστείτε για τί πράγμα μιλάμε σήμερα, όταν αναφερμόαστε στην Ηθική της Μηχανής (ενός τεχνητού κατασκευάσματος του Ανθρώπου). Το πιο δύσκολο βέβαια δεν είναι η απροσδιοριστία του όρου "Ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης", αλλά η παντοδυναμία του! Η Ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι σήμερα μόδα και καθορίζει τα πάντα. Ανατρέπει τα μέχρι τώρα γνωστά στην Ιστορία του Ανθρώπου και δημιουργεί τον πιο μεγάλο φόβο που έχει υπάρξει ποτέ (πιο μεγάλος ακόμα και από τις πανδημίες της ευλογιάς) και δεν είναι άλλος μέσα από την (οικειοθελώς μη συνειδητή) παραχώρηση του Αυτεξούσιου του Ανθρώπου, σε μια άλλη δύναμη, της Μηχανής. Το περίεργο όμως, είναι ότι αυτή η παραχώρηση έχει ήδη γίνει πάνω στον πλανήτη μια φορά, όταν κάποτε άρχισε μια πρώτη μηχανή πριν δισεκατομμύρια χρόνια να αναπαράγεται, να αυτοελέγχεται και να αυτοδιορθώνεται: ήταν το πρώτο τμήμα γενετικού υλικού, ένα πρώτο RNA, που ανασύρθηκε από τα εξ ων συνετέθη συστατικά του, για να πάρει "πνοή" και να μετασχηματιστεί σε αυτό που αργότερα θα ονομάζαμε -συμβατικά για μια ακόμη φορά- ως "Έμβιο Όν".

Η συζήτηση λοιπόν, δύσκολη και μας εξαντλεί. Έτσι, όμως είναι τα summer schools, όπως το καλοκαίρι εξάλλου: το θέλουμε και μας αρέσει, αλλά μας ιδρώνει και μας κουράζει! Ευτυχώς, όμως που έχουμε μηχανές με Τεχνητή Νοημοσύνη, όπως τα air condition που τα βάζουμε στην επιλογή AUTO και ξενοιά-ζουμε!!!