Είμαστε ο ανθός τσι κοινωνίας...

Με αφορμή τον λόγο περί μαρμάρων του Παρθενώνα, τα οποία αποτελούν σύμβολο όχι μόνο της Αθήνας, αλλά και μιας ολόκληρης εποχής συνυφασμένης με τις έννοιες της ανάπτυξης, ευημερίας και δημοκρατίας, προσπαθώ να εισχωρήσω βαθιά μέσα στην έννοια "δημοκρατία" με σκοπό να απαντήσω στο καίριο κατά την άποψή μου ερώτημα: η πολυπόθητη δημοκρατία υπάρχει ή όχι, στις μέρες μας;

Ετυμολογικά καταρχήν, η λέξη περιέχει την έννοια του -"κράτους", δηλαδή της εξουσίας. Άρα, ένας απλός ορισμός είναι ότι ο δήμος, ο λαός, είναι αυτός που κρατά και που εξουσιάζει. Και αν θέλουμε να μπούμε ακόμα πιο βαθιά, (η διαδικασία μου θυμίζει τα δωμάτια της Αμφίπολης...) θα δούμε ότι το νόημα κρύβεται στο ερώτημα "πώς" εξουσιάζει ο δήμος; Η εξουσία από μόνη της δεν λέει κάτι, ο τρόπος επιβολής της όμως, λέει πολλά. Η δημοκρατία λοιπόν, στηρίζεται στο ότι ο λαός εξουσιάζει και κρίνει με βάση κάτι βαθύτερο. Με κάτι που προφανώς αφορά τους περισσότερους, ώστε να μπορούν να εξακολουθούν να επιβιώνουν ως κοινωνία. Ίσως, μου πείτε βροντερά με ένα στόμα - μια φωνή, η Ελευθερία είναι αυτό το κάτι! Θα διαφωνήσω όμως μαζί σας. Διότι, δεν είναι η ελευθερία που σε κάνει δημοκράτη. Ελευθερία θεωρεί ότι έχει και ο κάθε χρυσαυγίτης όποιους σκοτώνει όποιους δεν πληρούν τα κριτήρια του -κατ' αυτόν- ανθρώπινου όντος. Άρα, κάτι άλλο πρέπει να είναι. Όσο και αν προσπαθώ να ανακαλύψω έννοιες που να συγκροτούν αυτήν την προσέγγιση, δεν μπορώ παρά να καταλήξω μόνο σε δυο: τη δικαιοσύνη και το σεβασμό.

Η δικαιοσύνη είναι εκείνη η διαδικασία κατά την οποία ο λαός, θα συμφωνεί κατ' αρχήν και θα αποδέχεται στη συνέχεια, ένα εννοιολογικό πλαίσιο λειτουργίας. Θέλετε Νόμοι να είναι αυτοί; Θέλετε Ηθική; Θέλετε Εθιμοτυπικό δίκαιο; Θέλετε άγραφος νόμος; Θέλετε σύστημα Τιμής και Ντροπής; Ό,τι και αν διαλέξετε από τα παραπάνω, εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό: παρέχουν ένα κοινό και συμπεφωνημένο σύστημα πράξης και συμπεριφοράς, χωρίς το οποίο ο καθείς θα έκανε ό,τι επιθυμούσε, ελεύθερα δηλαδή, χωρίς έλεγχο. Να γιατί λοιπόν, δεν φτάνει η ελευθερία από μόνη της για να επιτευχθεί η δημοκρατία. Γιατί χρειάζεται ελευθερία μέσα σε κάποια όρια. Ποια όρια είναι αυτά; Εκείνα μετά τα οποία, ξεκινά η ελευθερία του άλλου.

Και σε αυτό ακριβώς το σημείο, περνάμε στο δεύτερο συστατικό χαρακτηριστικό της δημοκρατίας που είναι ο σεβασμός. Χωρίς σεβασμό στο πλαίσιο που μόλις αναφέραμε, δεν μπορεί να διατηρηθεί η έννοια του πλαισίου και κατ' επέκταση δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί η ελευθερία του άλλου. Άρα, διαπιστώνει κανείς ότι η ελευθερία από μόνη της σε μια κοινωνία δεν φτάνει για να στηρίξει τη δημοκρατία, αν δεν επιτρέπει και δεν ενισχύει ταυτόχρονα και την ελευθερία του άλλου. Για να είναι συνεπώς μια ελευθερία, ταυτόχρονα και ελευθερία του άλλου, χρειάζεται συμφωνία σε ένα κοινό πλαίσιο συμπεριφοράς και σεβασμός αυτού του κοινού πλαισίου. Έτσι, επιτελείται συμφωνία τόσο με το άτομο το οποίο εντάσσεται στο πλαίσιο, όσο και με το σύνολο που διατηρεί σε ισχύ αυτό το πλαίσιο.

Αν χαθεί το κοινό πλαίσιο ή αν υπάρχει διαφωνία ως προς τον ορισμό του, το περιεχόμενό του ή τα όριά του, τότε σημαίνει ότι έχει χαθεί αυτόματα -και πρωτίστως- ο σεβασμός. Έτσι, η δικαιοσύνη μένει ξεκρέμαστη να κοιτά την κατάντια των ανθρώπων που την μαυλίζουν περιπαιχτικά και με διάθεση κυριαρχίας, τόσο απόμακροι όμως και τόσο ξένοι απέναντί της, που μάλλον αυτή μοιάζει καταδικασμένη σε αιώνια αμφισημία...

Αν ακούσατε για τα μάρμαρα, αυτές τις μέρες κάποιοι βουλευτές στη Μ. Βρετανία ζητούσαν από την Υπουργό να επιστραφούν επειδή είχαν κλαπεί και υποστήριξαν ότι είναι ντροπή για ένα κράτος όπως οι Βρετανοί να διατηρούν κλεμμένα αντικείμενα. Η Υπουργός απαντούσε ότι δεν είναι κλεμμένα αλλά νόμιμα αγορασμένα από την τότε επίσημη κυβέρνηση των Ελλήνων, που ήταν φυσικά οι... Οθωμανοί! Μα όχι, είναι κλεμμένα να λένε οι δυο - τρεις βουλευτές. Μα όχι, είναι αγορασμένα με νόμιμο τρόπο και μάλιστα πρέπει να χαιρόμαστε που διασώθηκαν από την σχεδόν βέβαιη καταστροφή τους, αν παρέμεναν σε ελληνικό έδαφος... Μα και το Metropolitan Museum of NY έχει επιστρέψει στην Αίγυπτο αρχαία μνημεία που της ανήκαν. Μα όχι, αυτά τα δικά μας είναι αγορασμένα.

Βλέπετε λοιπόν, ότι υπάρχει θέμα επικοινωνίας και συνεννόησης στις μέρες μας. Τι ορίζουμε ως νόμιμο και ως παράνομο, τι ως αγορασμένο και τι ως κλεμμένο... τι τελικά ως δίκαιο και τι ως άδικο; Τόσο απλοί ορισμοί στη συνείδησή μας, που μας φαίνονται όμως ασύλληπτοι να συζητιούνται σε επίπεδο Βουλής ή σε διεθνικό επίπεδο... Και κάπου εδώ το πράγμα χάνει το ενδιαφέρον του και αλλάζεις κανάλι. Αν δεν μπορούμε να συνεννοηθούμε στο τι είναι νόμιμο και τι παράνομο, τότε τι συζητάμε σήμερα; Συζητάμε για το πόσο καλύτερη δημοκρατία έχουμε από τις προγενέστερες εκφάνσεις κατά τη διάρκεια της Ιστορίας για να καυχηθούμε; Ή μήπως να συζητήσουμε καλύτερα πόσα like πήρε μια selfie μας;

Τα πάντα λοιπόν, είναι θέμα ορισμού. Ο ορισμός δεν είναι αποτέλεσμα, αλλά διαδικασία. Είναι η προσπάθεια σύνταξης του κοινού πλαισίου δράσης μιας κοινωνίας. Μέσα από αυτήν την προσπάθεια και κατά τη διάρκεια τριβής ανάμεσα στους ανθρώπους με σκοπό να ομοφωνήσουν, είναι που επιστρατεύονται οι δυο έννοιες, της δικαιοσύνης και του σεβασμού που προανέφερα. Η κοινωνία που διακατέχεται από αυτές τις δυο αρχές, θα συγκροτήσει ένα πλαίσιο ασφαλές, συμπαγές και ξεκάθαρο. Βλέπε τις σκανδιναβικές κοινωνίες. Η κοινωνία όμως, εκείνη που θα λησμονήσει αυτές τις αρχές και θα μιλάει για τα μάρμαρα του Παρθενώνα σαν ένα "set of decorative stones" και σαν "πέτρες χωρίς αξία" , αλλά και εκείνη η κοινωνία που θα συναινεί στο ξεπούλημα των προϊόντων της (είτε είναι γυμνά αγάλματα, είτε γυμνές γυναίκες), τότε βρίσκεται πολύ μακρυά από την έννοια της δημοκρατίας.

Όπως και να το προσεγγίσει κανείς, νομίζω το συμπέρασμα είναι το ίδιο:

"είμαστε ο ανθός της κοινωνίας..."

Αν η κοινωνία είναι δημοκρατική, βγαίνουν λουλούδια

αν δεν είναι, βγαίνουν γαϊδουράγκαθα...