Πολλοί αναρωτιόμαστε πώς είναι δυνατόν να δεχόμαστε όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, χωρίς να αντιδρούμε! Καλά τόσο ψόφιοι είμαστε τελικά; Μας διαλύουν, μας ξεφτιλίζουν, και εμείς εκεί, κοιμισμένοι. Τι μας συμβαίνει τελικά;
Με απασχολεί πολύ αυτή η ερώτηση. Ψάχνω απεγνωσμένα (και αγανακτισμένα) την απάντηση. Στο νου μου, έχω τρεις σκέψεις που νομίζω ότι έχουν σχέση με την απάντηση στο ερώτημα αυτό.
1η σκέψη: είναι το πείραμα του George Stratton, ενός αμερικανού ψυχολόγου, ο οποίος έκανε το εξής (δια στόματος Μάνου Δανέζη,δείτε από 4.40'' - 7.19''): έκλεισε το ένα του μάτι με ένα μαύρο ύφασμα και στο άλλο του μάτι προσάρμοσε ένα φακό ο οποίος είχε την ιδιότητα να αντιστρέφει τις εικόνες. Για μέρες ολόκληρες ο Stratton έβλεπε όλα τα αντικείμενα γύρω του ανεστραμμένα. Περνώντας όμως οι μέρες, ο εγκέφαλος προσαρμόστηκε στα καινούργια αυτά δεδομένα, και ενώ μέσω του φακού στην αρχή έβλεπε ανεστραμμένα τα αντικείμενα, μετά την πάροδο κάποιων ημερών τα έβλεπε κανονικά σαν να μη φόραγε το φακό. Μετά από λίγες μέρες, κι αφού πλέον έβλεπε τα πράγματα κανονικά, έβγαλε τον φακό από το μάτι του. Τι θα περιμέναμε όλοι; Εφ’ όσον έβγαλε τον φακό, να συνεχίσει να βλέπει τα πράγματα κανονικά. Όμως αυτό δε συνέβη! Βγάζοντας το φακό ο Stratton, άρχισε να βλέπει τα πάντα γύρω του ανεστραμμένα. Κι αυτό συνεχίστηκε για πάρα πολλές μέρες, μέχρι που ο εγκέφαλος προσαρμόστηκε εκ νέου στα νέα δεδομένα παρατήρησης κι άρχισε να βλέπει τα πράγματα πάλι κανονικά. Αυτό αποδεικνύει ότι τα μάτια μας, δεν βλέπουν ακριβώς αυτό το οποίο συμβαίνει, αλλά βλέπει αυτό που ο εγκέφαλος το “διατάζει” να δει!
2η σκέψη: Το πασίγνωστο σκυλί του Παυλόφ. Ο Παυλόφ θέλησε να μάθει τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε. Ξεκίνησε κάνοντας πειράματα κυρίως σε ζώα. Είναι γνωστό ένα πείραμα, σύμφωνα με το οποίο ο Παυλόφ θέλησε να μελετήσει την ποσότητα της έκκρισης σάλιου στο στόμα του σκύλου, όταν του πρόσφερε ένα κομμάτι κρέας.
Με απασχολεί πολύ αυτή η ερώτηση. Ψάχνω απεγνωσμένα (και αγανακτισμένα) την απάντηση. Στο νου μου, έχω τρεις σκέψεις που νομίζω ότι έχουν σχέση με την απάντηση στο ερώτημα αυτό.
1η σκέψη: είναι το πείραμα του George Stratton, ενός αμερικανού ψυχολόγου, ο οποίος έκανε το εξής (δια στόματος Μάνου Δανέζη,δείτε από 4.40'' - 7.19''): έκλεισε το ένα του μάτι με ένα μαύρο ύφασμα και στο άλλο του μάτι προσάρμοσε ένα φακό ο οποίος είχε την ιδιότητα να αντιστρέφει τις εικόνες. Για μέρες ολόκληρες ο Stratton έβλεπε όλα τα αντικείμενα γύρω του ανεστραμμένα. Περνώντας όμως οι μέρες, ο εγκέφαλος προσαρμόστηκε στα καινούργια αυτά δεδομένα, και ενώ μέσω του φακού στην αρχή έβλεπε ανεστραμμένα τα αντικείμενα, μετά την πάροδο κάποιων ημερών τα έβλεπε κανονικά σαν να μη φόραγε το φακό. Μετά από λίγες μέρες, κι αφού πλέον έβλεπε τα πράγματα κανονικά, έβγαλε τον φακό από το μάτι του. Τι θα περιμέναμε όλοι; Εφ’ όσον έβγαλε τον φακό, να συνεχίσει να βλέπει τα πράγματα κανονικά. Όμως αυτό δε συνέβη! Βγάζοντας το φακό ο Stratton, άρχισε να βλέπει τα πάντα γύρω του ανεστραμμένα. Κι αυτό συνεχίστηκε για πάρα πολλές μέρες, μέχρι που ο εγκέφαλος προσαρμόστηκε εκ νέου στα νέα δεδομένα παρατήρησης κι άρχισε να βλέπει τα πράγματα πάλι κανονικά. Αυτό αποδεικνύει ότι τα μάτια μας, δεν βλέπουν ακριβώς αυτό το οποίο συμβαίνει, αλλά βλέπει αυτό που ο εγκέφαλος το “διατάζει” να δει!
2η σκέψη: Το πασίγνωστο σκυλί του Παυλόφ. Ο Παυλόφ θέλησε να μάθει τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουμε. Ξεκίνησε κάνοντας πειράματα κυρίως σε ζώα. Είναι γνωστό ένα πείραμα, σύμφωνα με το οποίο ο Παυλόφ θέλησε να μελετήσει την ποσότητα της έκκρισης σάλιου στο στόμα του σκύλου, όταν του πρόσφερε ένα κομμάτι κρέας.
Για να υλοποιήσει το πείραμα ο Παυλόφ προσάρμοσε στο στόμα του σκύλου ένα σωλήνα που κατέληγε σε ένα δοχείο. Κάθε φορά που πλησίαζε το κρέας στον σκύλο, εκείνος έβγαζε σάλιο το οποίο το μάζευε στο δοχείο και μετρούσε την ποσότητά του. Ο Παυλόφ πίστευε ότι η έκκριση του σάλιου ήταν αντανακλαστική: ο εγκέφαλος του σκύλου βλέπει την τροφή και δίνει εντολές στους σιελογόνους αδένες να βγάζουν σάλιο για να καταπιεί την τροφή πιο εύκολα.
Σιγά σιγά, όμως ο Παυλόφ παρατήρησε ότι ο σκύλος δεν έβγαζε σάλιο μόνο όταν έτρωγε την τροφή αλλά και όταν την έβλεπε. Επίσης σιγά σιγά ο σκύλος άρχισε να βγάζει σάλια ακόμη και όταν άκουγε τα βήματα του φύλακα στο διάδρομο να του φέρνει το φαγητό: η έκκριση δηλαδή του σάλιου γινόταν και χωρίς την θέα της τροφής. Ο σκύλος αντιδρούσε σαν να καταλάβαινε ότι έρχεται η τροφή.
Στη συνέχεια ο Παυλόφ σκέφτηκε να κάνει και το εξής: κάθε φορά που θα ερχόταν η τροφή θα χτυπούσε και ένα καμπανάκι. Για πολύ καιρό συνδύαζε την τροφή του σκύλου με το καμπανάκι, ώσπου στο τέλος παρατήρησε ότι κάθε φορά που χτυπούσε το καμπανάκι, οι σιελογόνοι αδένες του σκύλου έκκριναν σάλιο και χωρίς τη θέα της τροφής. Ο σκύλος είχε «μάθει» ότι αν χτυπούσε το καμπανάκι, τότε θα ερχόταν και η ώρα να φάει και τότε ο οργανισμός του έκκρινε σάλιο συνδέοντας έτσι την τροφή με τον ήχο του κουδουνιού. Έτσι λοιπόν, ο Παυλόφ κατάλαβε ότι το «ερέθισμα - κουδούνι» παράγει ένα «ερέθισμα – έκκριση σάλιου». Αυτή η παρατήρηση του Παυλόφ είναι γνωστή ως θεωρία των εξαρτημένων αντανακλαστικών, η οποία με τη σειρά της οδήγησε στην διατύπωση της θεωρίας της κλασικής εξαρτημένης μάθησης.
Εξαρτημένο αντανακλαστικό είναι μία αντίδραση (έκκριση σάλιου) που παρουσιάζεται όταν συνδεθεί με ένα ερέθισμα (το κουδούνι). Αυτό σημαίνει ότι ο σκύλος είχε μια σταθερή αντίδραση (την έκκριση σάλιου) αλλά τα ερεθίσματα ήταν διαφορετικά: στην αρχή ήταν η θέα της τροφής και στο τέλος το κουδούνι. Μέσα από την επανάληψη των ερεθισμάτων ο σκύλος «μάθαινε» να εκκρίνει σάλιο όταν έβλεπε το κρέας ή όταν άκουγε το κουδούνι.
Η τελική θεωρία της κλασικής εξαρτημένης μάθησης (classical conditioning) διατυπώθηκε ως εξής: ένα ελεγχόμενο ερέθισμα (conditioned stimulus – C.S.: στο συγκεκριμένο πείραμα, το κουδούνι) το οποίο, στην αρχή τουλάχιστον, είναι άσχετο με μία μη ελεγχόμενη αντίδραση (unconditioned response – UC.R.: στο συγκεκριμένο πείραμα, η έκκριση σάλιου) μπορούν να συνδυαστούν με ένα μη ελεγχόμενο ερέθισμα (unconditioned stimulus – UC.S.: στο συγκεκριμένο πείραμα, η παροχή φαγητού στον σκύλο). Όσο τα C.S. – UC.S. & UC.R. συνδυάζονται, τόσο περισσότερο μπορούν να δημιουργήσουν μία εξαρτημένη αντίδραση (conditioned response – C.R.: στο συγκεκριμένο πείραμα, η έκκριση σάλιου), η οποία ήταν πριν UC.R, δηλαδή ανεξέλεγκτη. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι αν πριν η έκκριση σάλιου ήταν μη ελεγχόμενη (UC.R) μπορεί τώρα να γίνει ελεγχόμενη (C.R.), δηλαδή εξαρτημένη από το ερέθισμα – κουδούνι.
Η τελική θεωρία της κλασικής εξαρτημένης μάθησης (classical conditioning) διατυπώθηκε ως εξής: ένα ελεγχόμενο ερέθισμα (conditioned stimulus – C.S.: στο συγκεκριμένο πείραμα, το κουδούνι) το οποίο, στην αρχή τουλάχιστον, είναι άσχετο με μία μη ελεγχόμενη αντίδραση (unconditioned response – UC.R.: στο συγκεκριμένο πείραμα, η έκκριση σάλιου) μπορούν να συνδυαστούν με ένα μη ελεγχόμενο ερέθισμα (unconditioned stimulus – UC.S.: στο συγκεκριμένο πείραμα, η παροχή φαγητού στον σκύλο). Όσο τα C.S. – UC.S. & UC.R. συνδυάζονται, τόσο περισσότερο μπορούν να δημιουργήσουν μία εξαρτημένη αντίδραση (conditioned response – C.R.: στο συγκεκριμένο πείραμα, η έκκριση σάλιου), η οποία ήταν πριν UC.R, δηλαδή ανεξέλεγκτη. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι αν πριν η έκκριση σάλιου ήταν μη ελεγχόμενη (UC.R) μπορεί τώρα να γίνει ελεγχόμενη (C.R.), δηλαδή εξαρτημένη από το ερέθισμα – κουδούνι.
Ο Παυλόφ και η ερευνητική του ομάδα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι και ο άνθρωπος μαθαίνει με ανάλογο τρόπο: μπορεί να φτάσει σε μία επιθυμητή συμπεριφορά ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχεται. Κάθε ερέθισμα δίνει μια πληροφορία και μπορεί ακόμα να προκαλεί και μια απάντηση. Με την επανάληψη των ερεθισμάτων μπορεί ο άνθρωπος να μάθει μία συγκεκριμένη συμπεριφορά.
(Reber, 1985:124, Bernstein et al., 1994:250-252).
3η σκέψη: προσπαθώ να μάθω στον κολλητό μου φίλο, Μαρξ, να κάνει την ανάγκη του σε συγκεκριμένο σημείο, πάνω σε μια πάνα, έξω ακριβώς από το σπίτι μου. Έχω έρθει αντιμέτωπος με την άγριά του φύση, προσπαθώντας όχι μόνο να τον εξημερώσω, μα να του μάθω να κάνει κάτι που θέλω εγώ. Ώρες ώρες αναρωτιέμαι αν είναι τραγικά εγωιστικό, αυτό που θέλουμε και απαιτούμε από τα καημένα τα ζωάκια να κάνουν, δηλαδή να αλλάξουν τη φύση τους, και νομίζω ότι έτσι είναι. Όμως, αν δεν το κάνω, θα με πνίξουν τα ούρα και τα κόπρανα του φίλτατου Μαρξ μέσα στο σπίτι… Ο καθένας δηλαδή έχει τους λόγους του… Το αποτέλεσμα πάντως είναι ένα: η φύση μας μπορεί να αλλάξει, ανάλογα με το ερέθισμα, την επιβράβευση ή την τιμωρία, τον φόβο ή το χάδι… Τεχνικές, που χρησιμοποιούμε όλοι μας, όχι μόνο στην εκπαίδευση σκύλων, αλλά και τέκνων, φίλων…
Συμπερασματικά, ξαναγυρίζοντας στο αρχικό ερώτημα γιατί δεν αντιδρούμε που να πάρει ο διάολος, απάντηση μάλλον φαντάζει αρκετά απλή: δεν αντιδρούμε, διότι τα αντανακλαστικά μας, είναι ακόμα κοιμισμένα, σκουριασμένα, και αχρησιμοποίητα επί σειρά ετών, άρα έτσι αδούλευτα, σχεδόν άχρηστα, ανίκανα να επιτελέσουν την αρχική τους πρωτόγονη λειτουργία. Αναλογικά, τα κοινωνικά μας αντανακλαστικά, της δημοκρατίας, της ισότητας, του σεβασμού και της ελευθερίας, έχουν ατονήσει, μιας και έχουν καιρό να χρησιμοποιηθούν. Ποιος δεν μας αφήνει; Αυτοί που πάντα επιθυμούσαν την άμβλυνση των αντανακλαστικών μας, για να μην πω ακόμα και τη λοβοτομή μας. Κοινώς, οι λίγοι αχόρταγοι που θέλουν να εξουσιάζουν όλον τον κόσμο. Καναλάρχιδες, Facebookakides, Κυβερνήτες, Googlides κλπ μάγκες που μας ξεγελούν με την πρώτη ευκαιρία…
Τι απαντάμε σε όλα αυτά; Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία… και θέλει πίσω από την αρετή, να κρύβεται η υπομονή, και πίσω από την τόλμη η προσπάθεια να καθαρίσουμε τη σκόνη…
Άιντε αδέρφια. Ας προσπαθήσουμε να ξεμάθουμε, όλα αυτά που μας έκαναν να μάθουμε για σωστά… Είναι δύσκολο κάποιες φορές να αντιληφθούμε ποιο είναι το μαύρο και ποιο το άσπρο, και έτσι ποιον δρόμο πρέπει να ακολουθήσουμε. Ας διαλέξουμε όμως, έστω και στην τύχη... Ας προσπαθήσουμε, και όπου βγει.
Άιντε αδέρφια. Ας προσπαθήσουμε να ξεμάθουμε, όλα αυτά που μας έκαναν να μάθουμε για σωστά… Είναι δύσκολο κάποιες φορές να αντιληφθούμε ποιο είναι το μαύρο και ποιο το άσπρο, και έτσι ποιον δρόμο πρέπει να ακολουθήσουμε. Ας διαλέξουμε όμως, έστω και στην τύχη... Ας προσπαθήσουμε, και όπου βγει.
(φωτό έξω ακριβώς από το σπίτι μου)
"Μπαρμπα-Γιάννη"
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Ερμηνεία: Νίκος Ξυλούρης
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου