Εν όψει της μερικής έκλειψης Ηλίου που ήδη ολοκληρώθηκε, θα προσπαθήσω να μιλήσω για κάποια πράγματα που τις τελευταίες μέρες με έχουν προβληματίσει και που μάλλον αρχίζουν να "εκλείπουν" και αυτά... Σήμερα θα ταξιδέψουμε από τον μεγάκοσμο του σύμπαντος στον μικρόκοσμο της ψυχής μας!
Όπως στη μερική έκλειψη Ηλίου, ένα σκοτεινό κομμάτι (είναι η Σελήνη) επιπροβάλλεται σε ένα φωτεινό κομμάτι (είναι ο Ήλιος), δημιουργώντας έτσι ένα πολύ ιδιαίτερο σύνορο, αυτό μεταξύ σκότους-φωτός, που πότε επεκτείνεται προς τη μια (σκοτεινή) δύναμη και πότε προς την άλλη (φωτεινή) δύναμη, έτσι κάπως υπάρχει και μια μάχη μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου βίου του ανθρώπου. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο νομίζω ότι το "ιδιωτικό" χαρακτηρίζεται ως το "σκοτεινό" κομμάτι της ζωής μας και το "δημόσιο" ως το "φωτεινό", αυτό που είναι ορατό σε όλους και υπόκειται σε δημόσια κριτική.
Όλα άρχισαν προχτές, όταν σε τυχαία συζήτηση με την προϊσταμένη αρχή μιας μικρής κλινικής ενός επαρχιακού νοσοκομείου, εκείνη ερωτηθείσα πώς βλέπει τα πράγματα της χώρας την περίοδο που διανύουμε, απάντησε με μια απίστευτη και αφοπλιστική φυσικότητα: "δεν με νοιάζει καθόλου η χώρα σε αυτή τη φάση, το μόνο που με νοιάζει είναι να τελειώσει η εφηβεία της κόρης μου - είναι το μόνο μου πρόβλημα αυτά τα χρόνια"! Η παντελής αδιαφορία για το τί γίνεται τριγύρω της είναι πραγματικά άξια σχολιασμού. Όταν προσπάθησα να της εξηγήσω ότι το περιβάλλον στο οποίο ζούμε διαμορφώνει το πλαίσιο λειτουργίας και ανάπτυξής μας και δεν νοείται να μην μας επηρεάζει οπότε δεν νοείται να μας αφήνει παγερά αδιάφορους, κατάλαβα ότι αυτές οι πληροφορίες δεν μπορούσαν να διαπεράσουν μια ζώνη ιδιωτικότητας αυτής της προϊοσταμένης, οπότε είτε μιλούσα σε αυτήν είτε σε ντουβάρι, ένα και το αυτό!
Η κατάσταση θα σταματούσε εκεί, αν το ίδιο βράδυ, εντελώς τυχαία και καθόλου προσχεδιασμένα, δεν παρακολουθούσα τη "Φαύστα" του Μποστ από έναν ερασιτεχνικό στο όνομα αλλά απίστευτα επαγγελματικό στη χάρη, θίασο εδώ στην Καστοριά. Το έργο αυτό, με εξαιρετικά ευφυή τρόπο, μιλά για την αποχαύνωση που έχει προκαλέσει ο κοινωνικός-πολιτικός βίος στους ανθρώπους, τόσο μάλιστα που τα "εθνικά" θέματα κερδίζουν όλο το καθημερινό ενδιαφέρον των πολιτών, μηδενίζοντας τα θέματα του οικιακού βίου. Το έθνος, η Ιστορία, η Πολιτική κυριαρχούν (και κατ' επέκταση και η κατευθυνόμενη αποβλάκωση που αυτά προκαλούν) έναντι των γονεϊκών ενστίκτων, των καθημερινών ανησυχιών εντός των σπιτιών. Διότι πώς εξηγείται άραγε να μην πονέσει ένας γονιός για το χαμό της κόρης του και την ίδια στιγμή να σπαρταρά στο κλάμα από το χαμό του Γεωργίου Καραϊσκάκη του επαναστάτη-ήρωα της Ιστορίας μας; Πώς γίνεται η επιβολή των κοινωνικών εκείνων συνδέσεων να επιφέρουν ρήξη στις ιδιωτικές ισορροπίες μιας οικογένειας; Το έργο αυτό λοιπόν, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη στάση της προϊσταμένης που αναφέραμε πριν. Εκείνη -η προϊσταμένη- ενδιαφερόταν μόνο για την κόρη της, για τα του οίκου της, για την ιδιωτικότητά της. Η άλλη -η Φαύστα- ενδιαφερόταν μόνο για την κοινωνία, την πολιτική, το έθνος, τη δημόσια εικόνα της και τον εκτός οικίας της, ρόλο.
Αυτές οι καταστάσεις είναι οι δυο ακραίοι πόλοι του φαινομένου ιδιωτική-δημόσια ζωή. Κάπου ανάμεσά τους ζούμε όλοι εμείς, που δημιουργούμε την προσωπικότητά μας με άλλοτε άλλη δοσολογία από τα δυο συστατικά της καθημερινότητάς μας (σκοτάδι-φως, ιδιωτικότητα-δημοσιότητα). Το ιδιαίτερο δοσολογικό σχήμα που συνθέτει τον καθένα μας, αποτελεί στοιχείο ταυτότητας.
Οι σκέψεις μου ίσως πάλι να σταματούσαν εκεί, αν δεν ανέτρεχα στη συνέχεια στο βίο του κυρίου Μποστ, ο οποίος ενώ μέσα από τη "Φαύστα" του καυτηρίαζε την υπερβολή της προσήλωσης στα κοινά και στη δημόσια ζωή εις βάρος της προσωπικής ζωής, ο ίδιος έπραττε μάλλον το ίδιο... Από μαρτυρίες των ίδιων των παιδιών του και της συζύγου του, όλοι έχουν ως παράπονο την απουσία του από τα οικογενειακά του "καθήκοντα" ένεκα υπέρμετρης αφοσίωσης στη δουλειά του. Είναι χαρακτηριστικός ο καημός της συζύγου όταν μαρτυρεί ότι συνεχώς θυμάται την πλάτη του άνδρα της και όχι το πρόσωπό του. Ήταν τελικά η εργασιομανία του Μποστ που προκαλούσε τέτοια συμπεριφορά; Ήταν ένας διάολος που τον βασάνιζε κάθε φορά μέχρι να γεννηθεί; Ήταν εκείνες οι σκοτεινές δυνάμεις που τον τραβούσαν στην απομόνωση μέχρι να δημιουργηθεί μια νέα ιδέα και κέρδιζαν τις φωτεινές-δημόσιες εκφράσεις; Ένας μεγάλος δημιουργός, θυσίαζε όλη του την οικογενειακή γαλήνη για μια ατομική ανάγκη... Πόσο με έχει προβληματίσει αυτή η συνθήκη!
Το πρόβλημα όμως παραμένει: το σύνορο του εσωτερικού μας σκότους και της εξωτερικής μας φωτεινότητας, το όριο του ιδιωτικού και του δημόσιου είναι τόσο δύσκολο να περιγραφεί. Είναι όμως δυο διαφορετικές καταστάσεις; Το σκότος και το φως είναι αντίθετα ή συνέχονται; Το όριο εκείνο είναι διαχωριστικό των δυο εννοιών και καταστάσεων ή συνεκτικό αυτών...; Χωρίζει ή ενώνει; Ξεχωρίζει ή συνενώνει; Επειδή ακριβώς η προβληματική αυτή μας παραπέμπει στο άλλο μεγάλο ερώτημα που με βασανίζει αυτή την περίοδο και αφορά το κατά πόσον ο άνθρωπος είναι εγωιστικό ή κοινωνικό ζώο, κατά πόσον δηλαδή υπερτερεί το φως ή το σκοτάδι στη ζωή μας, νομίζω ότι η καλύτερη απάντηση είναι αυτή που δίνουν οι δαρβινιστές ανθρωπολόγοι:
"Η ανθρώπινη φύση, επομένως, έχει δυο μορφές που έχουμε την τάση να θεωρούμε αυτονόητες. Η πρώτη είναι τόσο φανερή ώστε να τη θεωρούμε δεδομένη (τις ενοχές για παράδειγμα). Η δεύτερη μορφή έχει σκοπό να παράγει διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους όπως ωριμάζουν κι έτσι δεν είναι τόσο φανερή (πρόκειται για τον εξελικτικό μηχανισμό που διαβαθμίζει τις ενοχές). Η ανθρώπινη φύση αποτελείται από κουμπιά και από μηχανισμούς που ρυθμίζουν τα κουμπιά, που και τα δυο συνήθως περνάνε απαρατήρητα".
(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το "Ο άνθρωπος, το ηθικό ζώο - Η νέα επιστήμη της εξελικτικής ψυχολογίας" του Robert Wright, εκδ. ΚΡΙΤΙΚΗ, σελ. 19)
Ήλιος και Σελήνη είναι ένα φαινόμενο. Ο Ήλιος είναι η φανερή εκδήλωση του φαινομένου, μια κοινή αίσθηση, μια κοινή αντίληψη. Η Σελήνη όμως είναι αυτή που έρχεται κάποιες φορές, όπως τη σημερινή ημέρα, για να ταράξει τα δεδομένα, να δημιουργήσει έκλειψη, να παράγει δηλαδή διαφορετικές εικόνες μέσα από μια δεδομένη κατάσταση. Η Σελήνη με το σκοτάδι της, δημιουργεί διαφορετική αντίληψη για το φως του Ηλίου. Το Σκοτάδι (μας) είναι που διαβαθμίζει το Φως (μας)... Μπορεί κάποιος λοιπόν να ξεχωρίσει αυτά τα δυο συνθετικά υλικά του συνολικού φαινομένου που λέγεται έκλειψη Ηλίου ή καλύτερα θα πρέπει να τα δει συνδυαστικά, σε συνοχή και σε μια απείρου κάλους συνέχεια;
Έτσι, νομίζω οφείλουμε να δούμε και τον άνθρωπο και την ιδιαίτερη φύση του. Σκοτάδι και Φως, ιδιωτικότητα και κοινωνικότητα, οικιακή και δημόσια σφαίρα, εγωισμός και αλτρουισμός, εσωτερικό και εξωτερικό, όλα συνέχονται και αποκτούν νόημα όταν τοποθετηθούν επί του άλλου (όταν επι-προβληθούν). Δεν υπάρχουν διαχωριστικές γραμμές, δεν υπάρχουν κατηγοριοποιήσεις. Όλα είναι μια διαρκής και βασανιστικά εργώδης προσπάθεια ορισμού της "αλήθειας". Επειδή, όμως το πρόβλημα κρύβεται στα εσώψυχα της ίδιας της λέξης "ορισμός" καθώς εμπεριέχει το "όριο" ως ρίζα του, αντιλαμβάνεστε ότι κάθε προσπάθεια ορισμού οποιασδήποτε λέξης ακολουθεί, όπως εν προκειμένω της αλήθειας, θα αναδείξει τη ρίζα του κακού, δηλαδή το φαύλο κύκλο της λογικής μας:
"Αν δεχθούμε ότι η λογική και γενικότερα το λογικο-αντιληπτικό μας σύστημα σκοπό έχει την μεγιστοποίηση της αρμοστικότητας και ότι η φυσική επιλογή το διαμόρφωσε κατά τέτοιο τρόπο ώστε να επιτελεί αυτόν τον σκοπό, τότε είναι φυσικό να προσπαθήσουμε να ορίσουμε την 'αλήθεια' βάσει αυτού. Ώστε, αλήθεια θα ήταν οτιδήποτε παράγεται από το σύστημα αυτό εξαιρουμένων των τυχαίων λαθών. Τα πράγματα όμως δεν αποτελούν ούτε απλές γραμμικές αναλογίες ούτε είναι τόσο απλά. Γνωρίζουμε ότι η ερμηνεία φυσικών φαινομένων πέρασε από πολλά στάδια και εξακολουθεί να περνά από άλλα. Το μαγικο-θρησκευτικό διαδέχθηκε μια πτολεμαϊκή αστρονομία και τούτην η κοπερνίκεια. Το σύστημα αυτό άρχισε θεμελιακά να κλονίζεται όταν ερμηνείες αντιτιθέμενες στον κοινό νου και στην κοινή φυσική εμπειρία άρχισαν να προβάλλονται ως μόνες ικανές να ερμηνεύσουν τα φαινόμενα ενός στοιχειωδέστερου επιπέδου, του οποίου δεν έχουμε άμεση πρόσβαση με τις αισθήσεις μας. Αναφέρομαι στα κβαντικά φαινόμενα. Είναι προφανές ότι το λογικο-αντιληπτικό μας σύστημα είναι προσαρμοσμένο για τα φαινόμενα και τα πράγματα που παρατηρούνται στον μεσόκοσμο. Όταν απομακρυνόμαστε από αυτόν, είτε προς τον μικρόκοσμο είτε προς τον μακρόκοσμο, συναντάμε θεμελιακές δυσχέρειες. Πολύ μεγάλες ταχύτητες, πολύ μικρά αντικείμενα, αποτελούν περιοχές για τις οποίες το νοητικό σύστημά μας, δεν είναι κατάλληλο. Έτσι, εξηγούνται οι δυσκολίες που συναντάμε στην κατανόηση της έννοιας του απείρου".
(απόσπασμα χωρίς άδεια αναδημοσίευσης από το βιβλίο "Κοινωνιοβιολογία" του Κώστα Β. Κριμπά, εκδ. Κάτοπτρο, 2007, σελ. 184-185)
(Σε αυτή τη φωτογραφία είναι άραγε πρωί όταν ο Ήλιος καλύπτεται από μια σκιά - οπότε μιλάμε για έκλειψη, ή είναι νύχτα που το Φεγγάρι καλύπτεται από μια άλλη σκιά - οπότε μιλάμε για μια αρχική φάση της Σελήνης; Το αισθητήριό μου πιάνει την ίδια εικόνα... Πρόκειται όμως για το ίδιο είναι πίσω από το ίδιο φαίνεσθαι...;)
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου