Και για να το κλείνουμε το θέμα που μας απασχολεί στις τελευταίες αναρτήσεις, σχετικά με το "κεφάλαιο" της φιλοσοφίας που λέγεται Πολίτης-Κοινωνία-Πολιτεία:
"Στις αρχές του 20ού αιώνα εισήχθη και μια νέα τεχνολογική καινοτομία, ο «φορντισμός». Εισήχθη συγκεκριμένα, στην παραγωγή ο «ιμάντας», ή «ταινιόδρομος συναρμολόγησης». Οι εργάτες, που εργάζονταν προηγουμένως σε ομάδες, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τις διαδοχικές φάσεις της συναρμολόγησης του τελικού προϊόντος, παρατάχθηκαν τώρα κατά μήκος του ταινιοδρόμου. Η κίνηση του ιμάντα μεταβίβαζε το υπό παραγωγή προϊόν από το ένα στάδιο επεξεργασίας στο επόμενο, από τον ένα εργάτη στον άλλο, ο οποίος όφειλε να συντονίζει τις μερικές και αποσπασματικές, μηχανικές ενέργειες που του είχαν ανατεθεί στους ρυθμούς και τις απαιτήσεις αυτής της αυτοματοποιημένης κίνησης. Με την τεχνολογική αυτή καινοτομία, που «επαναστατικοποίησε» την παραγωγή και οδήγησε στο επιλεγόμενο εργοστάσιο «μαζικής παραγωγής», σημειώθηκε η έναρξη μιας νέας μορφής δράσης, ενός νέου τρόπου συσσώρευσης του κεφαλαίου (φορντισμός).
Με την καινοτομία αυτή επετεύχθη η περαιτέρω αποσύνδεση του σχεδιασμού, της ρύθμισης και του ελέγχου, από την εκτέλεση της παραγωγικής διαδικασίας. Όπως είναι φανερό, οι εργαζόμενοι στο εργοστάσιο και εντός αυτών των συνθηκών, οι εργάτες δεν είχαν ούτε γνώση, ούτε οποιουδήποτε βαθμού έλεγχο της διαδικασίας, είτε στα επιμέρους, είτε στο σύνολό της. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εδώ κατέστη ανάγλυφη η διαπίστωση του Μαρξ ότι υπό το κεφάλαιο η ανθρώπινη εργασία εκπίπτει σε «αφηρημένη δραστηριότητα», σε «μια αφαίρεση δραστηριότητας». Η μηχανή αφομοιώνει όχι μόνον την επιδεξιότητα και τη δεξιοτεχνία του εργαζόμενου, αλλά και τη φυσική του δύναμη, καθώς αυτή υποκαθίσταται από τις «φυσικές δυνάμεις», τις οποίες ενσωματώνουν οι μηχανές διά της φυσικής επιστήμης και της τεχνολογίας. Οι τελευταίες ενεργοποιούνται, εκτυλίσσονται και μεταμορφώνονται σε παραγωγικές δυνάμεις και υποτάσσουν τον εργαζόμενο υποβιβάζοντάς τον σε «απλό συνδετικό στοιχείο» του όλου μηχανισμού, σε «απειροελάχιστο, εξαφανιζόμενο μέγεθος». Αλλά, εάν η διαδικασία της παραγωγής διαμορφώθηκε ως μια κεντρικά ρυθμιζόμενη και αυτομάτως κινούμενη διαδικασία, στο μεγάλο ατμοκίνητο εργοστάσιο του προπερασμένου αιώνα, στο οποίο αναφέρεται ο Μαρξ, και στα ηλεκτροκίνητα εργοστάσια «μαζικής παραγωγής» που χαρακτήρισαν τον καπιταλισμό του 20ού αιώνα ουσιαστικά μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, σήμερα η αυτοματοποίηση της παραγωγής και η μετάθεση στο κεφάλαιο όλων των ειδοποιών, ποιοτικών πλευρών της εργασίας έχει πάρει την «καθαρή», ούτως ειπείν, μορφή της στη σύγχρονη τεχνολογία των «ψηφιακά ελεγχόμενων» μηχανών, ή αλλιώς των μηχανών «ευέλικτης μεταποίησης», της ρομποτικής και των τηλεκατευθυνόμενων συστημάτων παραγωγής.
Η εισαγωγή της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και των ηλεκτρονικών υπολογιστών σε όλες τις φάσεις της επιχειρηματικής δραστηριότητας επέβαλε την αναδιάρθρωση των μεθόδων παραγωγής, την ανασυγκρότηση της δράσης του κεφαλαίου σε παγκόσμιο επίπεδο και συνεπώς και την αναδιάταξη των εργασιακών σχέσεων. Πολλοί ομιλούν για την «τρίτη βιομηχανική επανάσταση» μετά την επανάσταση του ατμού τον 19ο, δηλαδή, και του ηλεκτρισμού τον 20ό αιώνα. Η ταχύρρυθμη ανανέωση της πληροφορικής τεχνολογίας, τις τελευταίες δεκαετίες, έχει επιβάλει τον αδιάκοπο εκσυγχρονισμό των μηχανών και τον συνεχή «επανασχεδιασμό» της παραγωγής. Ακόμη η κατασκευή ρομπότ που επίσης ρυθμίζονται και συντονίζονται από ανάλογα προγράμματα, επέτεινε την αυτοματοποίηση της διαδικασίας της εργασίας και επέτυχε την υποκατάσταση εργατικών χεριών σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό. Σήμερα η διαδικασία παραγωγής στα εκσυγχρονισμένα εργοστάσια διεκπεραιώνεται από τηλεκατευθυνόμενα ρομπότ και αυτοματοποιημένα μηχανήματα που ρυθμίζονται από ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Οι μορφές εργασίας που επιβιώνουν εντός των αυτοματοποιημένων, ηλεκτρονικά ελεγχόμενων και ρυθμιζόμενων συστημάτων μηχανών προσδιορίζονται από τις μηχανές αυτές απολύτως. Η «ειδίκευση» ή «ημι-ειδίκευση» που απαιτούν, περιορίζεται στην εκμάθηση της χρήσης τους.
Αυτό είναι στις μέρες μας φανερό δια γυμνού οφθαλμού στην περίπτωση της χρήσης του ίδιου του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Εδώ, ο εργαζόμενος μαθαίνει μηχανικά το εκάστοτε συγκεκριμένο πρόγραμμα, διά του οποίου εκτελεί υπό μορφή ρουτίνας τη μερική εργασία που του έχει ανατεθεί.
Τέλος, οι μηχανές που καθιστούν παραπάνω από διαυγή την αφομοίωση από το κεφάλαιο όλων των ποιοτικών, ειδοποιών χαρακτήρων και πνευματικών διαστάσεων της ανθρώπινης εργασίας είναι οι μηχανές «ευέλικτης μεταποίησης». Οι μηχανές αυτές είναι «ευέλικτες», διότι αναπροσαρμόζονται εύκολα και επιτυγχάνουν την παραγωγή, κατά βούληση, ειδικών προϊόντων με σχετικά απλές αλλαγές στα προγράμματα των υπολογιστών που τις κατευθύνουν. Έτσι, οι υπολογιστές, που εξελίσσονται ταχύτατα, τείνουν να υποκαστήσουν τους μηχανικούς παραγωγής, καθώς ο σχεδιασμός των προϊόντων και της παραγωγής γίνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων υπολογιστών ή αλλιώς λογισμικών. Η ίδια τεχνολογία, η πληροφορική έχει υποκαταστήσει τους εργαζόμενους στις διοικητικές εργασίες και στις εργασίες γραφείου, έχοντας μηχανοποιήσει και εντέλει αυτοματοποιήσει τη διεκπεραίωση των διοικητικών υπηρεσιών των επιχειρήσεων.
Η εκτόπιση, όμως των εργαζομένων που συνεπάγεται αυτή η τεχνολογία και η τάση της να εξαλείψει εντελώς τη ζωντανή εργασία, όπως άλλωστε εκφράζεται στους μεγάλους αριθμούς ανέργων, που πολλαπλασιάζονται τις τελευταίες δεκαετίες στα παραδοσιακά κέντρα, όσο και στην περιφέρεια του καπιταλισμού, συνιστά μείζονα αντίφαση, αντίφαση που απειλεί το μηχανισμό συσσώρευσης του κεφαλαίου καθ’ εαυτόν. Το κεφάλαιο στην προσπάθειά του να μεγιστοποιήσει το κέρδος δια της μεγαλύτερης δυνατής μείωσης του κόστους της ανθρώπινης εργασίας τείνει στην κατάργηση, ει δυνατόν στην εξάλειψή της. Η εξάλειψη της ζωντανής εργασίας όμως, από τη διαδικασία της παραγωγής σημαίνει την εξάλειψη της πηγής της υπεραξίας. Προοιωνίζεται συνεπώς την εξάλειψη του κεφαλαίου. Μας ενδιαφέρει πάντως να επισημάνουμε την αντίφαση που δημιουργεί στο εσωτερικό του κεφαλαίου η σύγχρονη πληροφορική τεχνολογία και η περιθωριοποίηση της ζωντανής εργασίας στην οποία στοχεύει και την οποία έχει ως ένα βαθμό επιτύχει, διότι δείχνει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο τον ακραίο βαθμό στον οποίο το κεφάλαιο έχει στις μέρες μας αφομοιώσει όλες τις πλευρές της ανθρώπινης εργασίας.
[…] Η ύπαρξη τέλος, και η λειτουργία της αγοράς και η καθολικευμένη ανταλλαγή, που χαρακτηρίζει την καπιταλιστική κοινωνία έχει ως συνέπεια το ότι η κοινωνική ζωή διασπάται και διακρίνεται σε διαφορετικές σφαίρες, ή τομείς. Και πρώτα απ’ όλα, η παραγωγή και η ανταλλαγή των εμπορευμάτων, παρά την αδιάσπαστη συνέχεια και ενοποίηση που τις χαρακτηρίζει, είναι εντούτοις χρονικά και τοπικά αποχωρισμένες. Ακόμα, η παραγωγή, όπως και η ανταλλαγή διαχωρίζονται από την κατανάλωση τόσο τοπικά και χρονικά, όσο και ως κοινωνικές λειτουργίες. Έτσι, η αστική παραγωγή φαίνεται να αναδεικνύει με τη μεγαλύτερη σαφήνεια ως ξεχωριστό τομέα της κοινωνικής ζωής την «οικονομία» (παραγωγή και ανταλλαγή) έναντι της «κοινωνίας» (ιδιωτική κατανάλωση και ιδιωτική κοινωνική ζωή) και της «πολιτικής» (κράτος-εξουσία-θεσμοί). Οι άνθρωποι λειτουργούν τη μια ως «παραγωγοί», ή εργάτες, την άλλη ως αγοραστές, την τρίτη ως καταναλωτές και μόνο μετά ταύτα και απομονωμένοι μπορούν να «αισθανθούν εαυτούς ως ανθρώπινα», δηλαδή «κοινωνικά» και όχι μόνο «φυσικά όντα», όπως γράφει ο Μαρξ, όντα δηλαδή τα οποία δεν έχουν ως κύρια μέριμνα την ικανοποίηση των βιοτικών, των υλικών τους αναγκών. Συμμετέχουν τέλος στην κοινωνία ευρύτερα ως «πολίτες», ως ιδιώτες που έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις από κοινού συνωμολογημένες. Η κοινωνική πρακτική και η κοινωνική ζωή τεμαχίζεται και διασπάται. Επιμερίζεται σε διαφορετικούς τομείς, επίπεδα, ή δομές, την οικονομία, την κοινωνία, την πολιτική, την ιδεολογία. Οι άνθρωποι μεταπίπτουν από τη μια λειτουργία στην άλλη, υποδυόμενοι διαφορετικούς κάθε φορά ρόλους. Είναι αυτές οι συνθήκες που καταγράφονται στη συνείδηση των ανθρώπων και επιτρέπουν τη θεωρητική διάκριση της «οικονομικής βάσης» από το «κοινωνικό», «πολιτικό» και ιδεολογικό «εποικοδόμημα». Η καθοριστική λειτουργία του κεφαλαίου, η παραγωγή και η ανταλλαγή όλων των αγαθών υπό την κυριαρχία του κεφαλαίου, όπως και το μέγεθος και η επέκταση της αγοράς σε πρωτοφανείς στην ιστορία διαστάσεις, έχουν ως συνέπεια το να επιβάλλεται στη συνείδηση των ανθρώπων η «οικονομία» ως ο «καθοριστικός» τομέας της οργάνωσης της κοινωνίας. Με τα λόγια της μαρξιστικής θεωρίας, είναι η οικονομική «βάση», η «υλική» βάση της κοινωνίας που έχει προτεραιότητα.
(αναδημοσίευση χωρίς άδεια από το "Οι κλασσικοί της Κοινωνιολογίας" της Μαρίας Ν. Αντωνοπούλου, εκδ. Σαββάλας 2008 σελ. 184-189)
Με αυτές τις σκέψεις, άραγε, πώς θα μπορούσαν να ιδωθούν οι ορδές των ανέργων, οι μάζες των καταθλιπτικών και οι σειρές των θυμάτων αυτοκτονίας, μέσα από το πρίσμα της αντιπαράθεσης ανθρώπινου κεφαλιού (νου, λογικής, παραγωγής ιδεών) και ανθρώπινου κεφαλαίου (μυϊκού έργου, πράξης, παραγωγής κατασκευών);
Η απάντηση, φαντάζει βραχυκυκλωματική...
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου